คันทรง

คันทรง (Colubrina asiatica) หรือเรียกกันว่า “ผักก้านตรง” เป็นผักที่ไม่ค่อยได้ยินบ่อยแต่มีสรรพคุณมากมายและเป็นต้นที่นิยมนำมารับประทานเป็นยาอย่างกว้างขวาง ไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทย ทั้งนี้ถือเป็นต้นที่มีโทษเช่นกัน นอกจากจะเป็นยาแล้วยังสามารถนำมารับประทานหรือเป็นส่วนประกอบของอาหารในเมนูต่าง ๆ ได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของคันทรง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Colubrina asiatica (L.) Brongn.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “คันซง คันซุง คันชุง คันทรง” ภาคเหนือเรียกว่า “ก้านถึง ก้านเถิ่ง ก้านเถิง ผักก้านเถิง” ภาคใต้เรียกว่า “กะทรง ทรง” ชาวกะเหรี่ยงและแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เพลโพเด๊าะ” จังหวัดสุรินทร์เรียกว่า “ก้านตรง” ลั้วะเรียกว่า “ผักหวานต้น” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ก้านเถง ผักก้านตรง ผักก้านถึง ผักคันทรง”
ชื่อวงศ์ : วงศ์พุทรา (RHAMNACEAE)

ลักษณะของคันทรง

คันทรง เป็นไม้พุ่มขนาดกลางกึ่งไม้เลื้อยที่คาดว่ามีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชีย มักจะพบได้มากทางภาคเหนือตามป่าราบ ป่าดงดิบ ป่าละเมาะ หรือที่รกร้างข้างทางทั่วไป
ลำต้น : ตั้งตรงและแตกกิ่งก้านมากตั้งแต่โคนต้น กิ่งก้านมีขนาดเล็กและกลม มีสีเขียวเข้มเป็นมัน
เปลือกต้น : เป็นสีเทา มีรอยแตกเป็นร่องตื้น ๆ ถี่ ๆ และตามลำต้นจะมีตาที่ทิ้งใบเป็นตุ่มห่าง ๆ
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปวงรี รูปไข่ รูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือแหลม ขอบใบหยักมนแกมจักเป็นฟันเลื่อยละเอียด แผ่นใบบาง หลังใบเรียบเป็นมันและมีสีเขียวเข้มกว่าท้องใบ ท้องใบเรียบมีขนที่เส้นใบ ผิวใบทั้งสองด้านมันเงา
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจุกเล็ก ๆ ตามซอกใบและตามกิ่ง ก้านเรียงเป็นแถวช่อเล็ก ๆ ดอกย่อยมีขนาดเล็กและมีสีเหลืองอ่อนปนเขียว มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ ลักษณะของดอกเป็นรูปจาน ออกดอกช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนธันวาคม
ผล : เป็นผลเดี่ยวรูปทรงกลมหรือกลมแป้น ที่ขั้วผลมีวงกลีบเลี้ยงสีเขียวติดอยู่ เรียงห้อยลงเป็นแถว ๆ ตามกิ่ง ปลายผลเว้าเข้า แบ่งออกเป็นพู 3 พู ผลอ่อนเป็นสีเขียวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเมื่อผลแก่ ผิวเรียบเป็นมัน
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กจำนวน 3 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะแบนและเป็นสีดำหรือเป็นสีน้ำตาลเทา

สรรพคุณของคันทรง

• สรรพคุณจากใบ ทำให้เจริญอาหาร มีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
  – บรรเทาอาการระคายเคืองที่ผิว อาการแพ้ ผื่นคัน โรคผิวหนังอักเสบ ฝี และช่วยรักษาโรคผิวหนังได้บางชนิด ด้วยการนำใบมาต้มแล้วทา
• สรรพคุณน้ำมันจากเมล็ด แก้อาการปวดศีรษะ เป็นยาแก้ไข้ แก้อาการชา ช่วยบรรเทาอาการปวด แก้อาการปวดตามร่างกาย รักษาโรคข้อรูมาติก
• สรรพคุณจากราก แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
  – เป็นยาเย็น ช่วยแก้พิษร้อนถอนพิษไข้ โดยนิยมใช้รากคันทรงร่วมกับรากย่านางและรากผักหวานบ้าน เพื่อใช้เป็นยาหลักในตำรับยาแก้ไข้ แก้ไข้พิษ ไข้ออกตุ่มต่าง ๆ
  – แก้ตานขโมยในเด็ก เป็นยาแก้บวม ด้วยการนำรากมาฝนกับน้ำมะพร้าวแล้วรับประทาน
• สรรพคุณจากผล มีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน
• สรรพคุณจากต้น
  – บรรเทาอาการของโรคกระเพาะอาหาร ด้วยการนำต้นมาต้มรับประทาน
• สรรพคุณจากเปลือกต้น แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
• สรรพคุณจากเปลือกต้นและใบ
  – แก้อาการบวมทั้งตัวเนื่องจากไตและหัวใจพิการ แก้เม็ดผื่นคันตามตัว แก้อาการเหน็บชา ด้วยการนำเปลือกต้นและใบใช้ต้มอาบ

ประโยชน์ของคันทรง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนและยอดอ่อนนำมานึ่งหรือต้มใช้รับประทานเป็นผักจิ้มร่วมกับน้ำพริก เป็นผักรองห่อหมก นำมาผัดกับน้ำมันและยังนำมาใส่ในแกงแคร่วมกับผักอื่น ๆ
2. ใช้ในอุตสาหกรรม เป็นยาเบื่อปลา ชาวฮาวายจะใช้ใบแทนสบู่

ข้อควรระวังของคันทรง

1. ใบและผลมีสารซาโปนินซึ่งมีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน บริโภคมากเกินไปอาจทำให้เกิดอันตรายได้
2. ผลทำให้แท้งบุตร สำหรับสตรีมีครรภ์ไม่ควรรับประทานทั้งผลและใบ

คันทรง เป็นผักที่มีทั้งประโยชน์และโทษหากรับประทานมากจนเกินควร ถือเป็นยาสมุนไพรที่ช่วยแก้อาการได้หลากหลาย มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ แก้อาการปวด ช่วยให้นอนหลับและแก้อาการบวมน้ำ เป็นต้นที่ไม่มีลักษณะโดดเด่นเมื่อเห็นแต่มีสรรพคุณมากมายที่ไม่ควรมองข้าม

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “คันทรง (Khan Song)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 78.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “คัดเค้า”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 179.
อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “คันทรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/. [17 ก.พ. 2014].
หนังสือผักพื้นบ้านภาคเหนือ. “ผักคันทรง”. (สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข, 2542)
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “คันทรง, ก้านเถง, ผักก้านถึง”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [17 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “คันทรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [17 ก.พ. 2014].
วิทยาลัยอาชีวศึกษาสุราษฎร์ธานี. “ผักก้านตรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: rspg.svc.ac.th. [17 ก.พ. 2014].

ย่านางแดง

ย่านางแดง หรือเรียกกันว่า “เครือขยัน” มีดอกสีแดงสดชวนให้สะดุดตาอยู่บนต้น เป็นสมุนไพรฤทธิ์เย็นที่ขึ้นชื่อในเรื่องของยาอายุวัฒนะและแก้กรดไหลย้อน ในปัจจุบันพบย่านางแดงได้ในรูปแบบของชาทีมินและสมุนไพรอภัยภูเบศร เป็นต้นที่หาได้ง่ายและเป็นที่รู้จักกันดีในแวดวงยาสมุนไพร

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของย่านางแดง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bauhinia strychnifolia Craib.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “เครือขยัน” ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกว่า “หญ้านางแดง” จังหวัดตากและลำปางเรียกว่า “สยาน” มีชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “ขยัน เถาขยัน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)

ลักษณะของย่านางแดง

ย่านางแดง เป็นไม้เถาเลื้อยที่มักจะพบตามป่าเบญจพรรณที่แห้งแล้ง ป่าเต็งรัง ป่าแดง ป่าดิบเขาและตามที่โล่งแจ้ง
เถา : เปลือกเถาเรียบ เถามีขนาดกลางและแบน มีร่องตรงกลาง เปลือกเถาเป็นสีเทาน้ำตาล เถาแก่มีลักษณะกลมและเป็นสีน้ำตาลแดง มีมือสำหรับการยึดเกาะออกเป็นคู่ ๆ ปลายม้วนงอ
ราก : มีผิวขรุขระสีน้ำตาลเข้มไปจนถึงสีดำ มีรอยบากตามขวางเล็ก ๆ ทั่วไป ลักษณะของเนื้อไม้ภายในรากเป็นสีน้ำตาลแดง
ใบ : มีใบดกและหนาทึบ เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปวงรีแกมรูปขอบขนาน หรือรูปไข่แกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้าตื้น ๆ หรือมีลักษณะกลมไปจนถึงรูปหัวใจตื้น ขอบใบเรียบ ผิวใบมันเป็นสีเขียวเข้ม ท้องใบและหลังใบเรียบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจะตามปลายกิ่ง เป็นรูปทรงกระบอกแคบและโค้งเล็กน้อย ปลายบานและห้อยลง ช่อดอกมีดอกย่อยจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีแดงสด 5 กลีบ ลักษณะเป็นรูปไข่กลับ มีขนสีขาวขึ้นปกคลุม ปลายกลีบดอกมีลักษณะมนแหลม ฐานรองดอกมีลักษณะเป็นรูประฆัง กลีบเลี้ยงเป็นสีแดง 5 กลีบ ปลายแยกเป็นแฉก 5 แฉกรูปถ้วย มีขนสั้นขึ้นปกคลุม มีสีชมพูอ่อนหรือสีแดง มักจะออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนสิงหาคม
ผล : ออกผลเป็นฝักแบนรูปขอบขนาน ปลายฝักแหลม โคนฝักเป็นรูปหอก เปลือกฝักแข็ง เมื่อแก่จะแตกอ้า
เมล็ด : ภายในฝักมีเมล็ดอยู่ประมาณ 8 – 9 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปขอบขนาน

สรรพคุณของย่านางแดง

• สรรพคุณจากเถา บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงหัวใจและแก้โรคหัวใจบวม ดับพิษร้อนภายในร่างกาย เป็นยาแก้ไข้พิษ แก้ไข้หมากไม้ ไข้กาฬ ไข้หัว ไข้สุกใส ไข้เซื่องซึม ไข้ป่าเรื้อรัง ไข้ทับระดูและไข้กลับไข้ซ้ำ ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง
  – แก้อาการท้องผูก ด้วยการนำเถามาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษหรือสารตกค้างจากยาฆ่าแมลงในร่างกาย หรือเกิดอาการแพ้ต่าง ๆ ด้วยการใช้เถามาต้มแล้วดื่มเป็นประจำ
  – ล้างสารพิษจากยาเสพติด ด้วยการนำเถามาฝนให้ผู้ป่วยที่กำลังเลิกยาเสพติดดื่ม
• สรรพคุณจากราก ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง เป็นยาบำรุงโลหิตสำหรับสตรีหลังการคลอดบุตร
  – แก้อาการท้องผูก เป็นยาแก้ไข้ ใช้กระทุ้งพิษไข้ ถอนพิษไข้และแก้ไข้ทั้งปวง ด้วยการนำรากมาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษจากยาเสพติด ด้วยการนำรากมาฝนให้ผู้ป่วยที่กำลังเลิกยาเสพติดดื่ม
• สรรพคุณจากใบ ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง
  – แก้อาการท้องผูก ด้วยการนำใบมาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษหรือสารตกค้างจากยาฆ่าแมลงในร่างกาย หรือเกิดอาการแพ้ต่าง ๆ ด้วยการใช้ใบมาต้มแล้วดื่มเป็นประจำ
• สรรพคุณจากเหง้า
  – เป็นยาแก้พิษทั้งปวง แก้พิษเบื่อเมา พิษเบื่อเมาของเห็ด ถอนพิษยาเมา แก้เมาสุรา แก้ยาเบื่อ ยาสั่ง ถอนพิษผิดสำแดง ด้วยการนำเหง้ามาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากลำต้น เป็นยาบำรุงโลหิตสำหรับสตรีหลังการคลอดบุตร
• สรรพคุณจากใบย่านางแดงแคปซูล เป็นยาฆ่าเชื้อรา

ประโยชน์ของย่านางแดง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อน ใบอ่อน ใช้รับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริกและลาบ
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ

ย่านางแดง เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณเหมือนกับย่านางเขียวหรือย่านางขาวทุกประการ แต่จะมีฤทธิ์ที่แรงกว่าและดีกว่าเนื่องจากย่านางแดงมีสีเข้มกว่า มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ต่าง ๆ ดับพิษร้อนในร่างกาย ล้างสารพิษในร่างกาย เป็นยาอายุวัฒนะและแก้กรดไหลย้อน เป็นยาที่ช่วยดีท็อกซ์หรือทำความสะอาดภายในร่างกายได้เป็นอย่างดี

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “ขยัน (Khayan)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 58.
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [10 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaicrudedrug.com. [10 ก.พ. 2014].
สถาบันวิจัยการแพทย์แผนไทย. “ย่านางแดง”. [ ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: tmri.dtam.moph.go.th. [10 ก.พ. 2014].
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย, กรมส่งเสริมการเกษตร, สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: area-based.lpru.ac.th/veg/. [10 ก.พ. 2014].
ไทยโพสต์. “เถาขยัน แก้ไข้ ล้างพิษ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaipost.net. [10 ก.พ. 2014].
Pendulum. “ใบย่านางแดง ฆ่าเชื้อรา และ ยากษัยเส้น ล้างกรดยูริค”. (lee). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pendulumthai.comt. [10 ก.พ. 2014].

ปีบทอง

ปีบทอง (Tree jasmine) หรือเรียกกันว่า “กาสะลอง” เป็นไม้ยืนต้นที่พบได้ทั่วไป มีดอกสีเหลืองหรือส้มที่มองไกล ๆ แล้วต้องสะดุดตา ส่วนมากมักจะได้ยินคำว่ากาสะลองมากกว่าปีบทอง เป็นต้นไม้ประจำจังหวัดเชียงรายและยังถูกคัดเลือกให้เป็นพรรณไม้ประจำมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารีและมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย อีกทั้งยังเป็นพืชที่ใช้ปลูกประดับสถานที่และยังมีสรรพคุณทางยาที่ต่อร่างกาย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของปีบทอง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mayodendron igneum (Kurz) Kurz
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Tree jasmine”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ปีบทอง” ภาคเหนือเรียกว่า “สะเภา สำเภา หลามต้น อ้อยช้าง” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “จางจืด” จังหวัดเชียงรายเรียกว่า “กาซะลองคำ กาสะลองคำ แคชาญชัย” จังหวัดลำปางเรียกว่า “แคะเป๊าะ สำเภาหลามต้น” จังหวัดสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “กากี” ม้งเรียกว่า “ปั้งอ๊ะมี” เมี่ยนเรียกว่า “เดี้ยงด่งเบี้ยง” คนทั่วไปเรียกว่า “กาสะลองคำ”
ชื่อภาษาจีน : huo shao hua
ชื่อวงศ์ : วงศ์แคหางค่าง (BIGNONIACEAE)
ชื่อพ้อง : Radermachera ignea (Kurz) Steenis

ลักษณะของปีบทอง

ปีบทอง เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางที่มีเขตการกระจายพันธุ์กว้างตั้งแต่ในประเทศจีนตอนใต้ พม่า ลาว และเวียดนาม ในประเทศไทยพบได้ตั้งแต่ทางภาคใต้ในแถบจังหวัดสุราษฎร์ธานี เพชรบุรี อุทัยธานี ขึ้นไปถึงทางภาคเหนือของประเทศ
ลำต้น : มีลักษณะเป็นเปลาตรง ตามกิ่งก้านและตามลำต้นจะมีรูระบายอากาศกระจายอยู่ทั่ว ต้นมีเรือนยอดเป็นรูปใบหอกหรือไข่ ทรงพุ่มแน่นทึบ กิ่งก้านแผ่ออกเป็นชั้น ๆ
เปลือกต้น : เป็นสีน้ำตาลอ่อน แตกเป็นลายประสานกันคล้ายตาข่าย เปลือกต้นขรุขระเป็นเม็ดเล็ก ๆ กระจายอยู่ทั่วไป
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกสามชั้นเรียงตรงข้ามกัน ใบเป็นรูปไข่แกมรูปหอก รูปขอบขนานแกมใบหอกหรือรูปวงรีแกมใบหอก ปลายใบแหลมแต่บางครั้งก็ยาวคล้ายหางหรือเป็นติ่งแหลม โคนใบแหลมสอบ ขอบใบเรียบบิดเป็นคลื่นเล็กน้อยและมักจะมีต่อมอยู่ที่โคนด้านหลังของใบ แผ่นใบมีลักษณะเป็นมัน ท้องใบมีต่อมเล็ก ๆ อยู่ประปรายทั่วไป
ดอก : เป็นทรงกระบอกที่มีด้านหนึ่งเปิดออกคล้ายกับระฆัง กลีบดอกยาวและเชื่อมติดกัน มีสีส้มผสมเหลืองเล็กน้อย ก้านดอกสั้นและมีขนอ่อนปกคลุม ดอกจะออกรวมกันเป็นช่อเล็กและกระจายตัวอยู่ตลอดแนวของกิ่งก้านและลำต้น
ผล : มีผลเป็นฝักแห้งเรียวยาวคล้ายดาบ ผลอ่อนฝักจะเหยียดตรงแต่เมื่อแก่จะเริ่มบิดเป็นเกลียวแล้วแตกออก
เมล็ด : เมล็ดด้านในผลนั้นแห้งและบางจนสามารถปลิวไปตามลม

สรรพคุณของปีบทอง

• สรรพคุณจากปีบทอง สกัดด้วยแอลกอฮอล์จะมีฤทธิ์ในการยับยั้งเอนไซม์ HIV-1 reverse transcriptase
• สรรพคุณจากลำต้น แก้ซางในเด็กที่มักจะมีเม็ดขึ้นในปากและลำคอ แก้ลิ้นเป็นฝ้า แก้อาการตัวร้อน แก้อาเจียน เป็นยาแก้ท้องขึ้นและท้องเดิน
  – แก้โรคซาง ด้วยการใช้ผสมกับสมุนไพรชนิดอื่นมาฝนกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากเปลือกต้น รักษาอาการปวดฟัน เป็นยาใส่แผล รักษาโรคผิวหนังและโรคเรื้อน
  – เป็นยาลดไข้ เป็นยาแก้ท้องเสีย ด้วยการนำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – แก้อาการเมายา ด้วยการนำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำแล้วอม
• สรรพคุณจากใบ
  – รักษาแผลสด แผลถลอกและช่วยห้ามเลือด ด้วยการนำใบมาคั้นแล้วนำน้ำมาทาหรือพอกแก้อาการ

ประโยชน์ของปีบทอง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกนำมารับประทานโดยการทอดหรือใช้ลวกเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก
2. ใช้ในอุตสาหกรรม ดอกสามารถนำมาใช้ทำสีย้อมผ้าได้
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมนำใช้ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไปตามที่สาธารณะ
4. เป็นความเชื่อและเป็นไม้มงคล มีความเชื่อว่า “ช่วยให้ผู้อยู่อาศัยได้รับชื่อเสียงในทางที่ดี มีเกียรติจากหน้าที่การงาน และยังส่งเสริมให้เก็บเงินเก็บทอง” สื่อถึง “ความแข็งแกร่ง ความก้าวหน้าและความร่มรื่น ช่วยให้เกิดความปรองดองในครอบครัวได้ดี”

ปีบทอง เป็นไม้มงคลที่สวยงามและมีสรรพคุณที่ดีต่อร่างกาย มีชื่อเสียงในเรื่องของการเป็นตัวช่วยเลิกเหล้าและบุหรี่ ปีบทองอยู่ในสูตรตำรับยาพื้นบ้านของทางภาคเหนือที่ถูกใช้กันมาแต่โบราณ เป็นการบรรเทาอาการเมาเหล้าและสารเสพติดบางชนิดได้อย่างน่าทึ่ง แม้ว่าจะไม่มีการรองรับจากทางแพทย์แต่เป็นสมุนไพรพื้นบ้านของชาวชนบทมานาน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. “กาซะลองคำ”. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). หน้า 181.
อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “กาสะลองคำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/. [04 ก.พ. 2014].
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “กาซะลองคำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.dnp.go.th/botany/. [04 ก.พ. 2014].
หนังสือพิมพ์มติชนบทเทคโนโลยีชาวบ้าน ฉบับที่ 543, วันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2556. “กาซะลองคำ พันธุ์ไม้พระราชทาน เพื่อปลูกเป็นมงคล จังหวัดเชียงราย”. (ผศ. วรรณา กัลยาณะวงศ์ ณ อยุธยา).
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “Radermachera ignea (Kurz) Steenis”. อ้างอิงใน: หนังสือไม้ดอกไม้ประดับ หน้า 61, หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา หน้า 181. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [04 ก.พ. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “กาสะลองคํา”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [04 ก.พ. 2014].
ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย, สำนักงานเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “Radermachera ignea (Kurz) Steenis”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaibiodiversity.org. [04 ก.พ. 2014].
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ, สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “กาสะลอง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: biodiversity.forest.go.th. [04 ก.พ. 2014].

กุหลาบมอญ

กุหลาบมอญ (Damask rose) หรือเรียกอีกอย่างว่า “ดอกยี่สุ่น” เป็นกุหลาบพันธุ์พื้นเมืองของหงสาวดี เชื่อกันว่ามีการนำเข้าในไทยเพราะเป็นดอกไม้ที่ทรงโปรดของสมเด็จพระนเรศวร เป็นไม้ดอกที่มีดอกสวยงามและมีกลิ่นหอมมาก สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายมากกว่าที่เห็นภายนอก

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของกุหลาบมอญ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rosa × damascena Mill.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Damask rose” “Pink damask rose” “Summer damask rose” “Rose”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ยี่สุ่น” เงี้ยวและแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “กุหลาบออน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์กุหลาบ (ROSACEAE)

ลักษณะของกุหลาบมอญ

กุหลาบมอญ เป็นไม้พุ่มกลางแจ้งที่มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนของเอเชียไปจนถึงเขตอบอุ่นของยุโรปตั้งแต่อินเดีย อิหร่าน ประเทศแถบตะวันออกกลางไปจนถึงตุรกีและบัลแกเรีย
ลำต้น : ลำต้นตั้งตรง แตกกิ่งก้านตั้งแต่โคนต้น
เปลือกต้น : เปลือกเรียบ มีหนามแหลมตามกิ่งและตามลำต้น ปกติมีหนามมากและมีความยาวไม่เท่ากัน มีลักษณะตรงถึงโค้งเล็กน้อย หนามอ่อนเป็นสีน้ำตาลแกมสีแดง ส่วนหนามแก่เป็นสีเทา
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกออกเรียงสลับกัน ใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเป็นจักแบบฟันเลื่อยตลอดทั้งขอบ แผ่นใบด้านล่างมีขนไม่มีต่อม ก้านใบมีขนสีน้ำตาลแดง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบกระจะหรือช่อแบบกระจุกแตกแขนงบริเวณปลายยอด ดอกย่อยเป็นสีชมพูและมีกลิ่นหอม กลีบดอกมีลักษณะค่อนข้างกลมเรียงซ้อนกันเป็นชั้น ๆ ปลายกลีบมนหรือเป็นคลื่น กลีบดอกมีตั้งแต่สีแดงไปจนถึงสีขาว กลีบเลี้ยงเป็นสีเขียวรูปสามเหลี่ยม
ผล : เป็นรูปทรงกลมหรือรูปไข่ ผลเป็นสีแดงอ่อนไปจนถึงเข้ม
เมล็ด : ในผลมีเมล็ดสีน้ำตาลประมาณ 1 – 3 เมล็ด เป็นรูปสามเหลี่ยมกลม

สรรพคุณของกุหลาบมอญ

• สรรพคุณจากกุหลาบมอญ ช่วยคลายกล้ามเนื้อเรียบ
• สรรพคุณจากกลีบดอก บำรุงหัวใจ ช่วยขับน้ำดี
• สรรพคุณจากดอกแห้ง บำรุงหัวใจ แก้อาการอ่อนเพลีย เป็นยาระบายอ่อน ๆ
• สรรพคุณจากน้ำดอกไม้เทศที่มีส่วนผสมของกุหลาบมอญ แก้อาการอ่อนเพลียและกระวนกระวาย

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของกุหลาบมอญ

น้ำมันกุหลาบมอญเป็นสารที่มีความปลอดภัยในการใช้ เนื่องจากมีค่าทำให้สัตว์ทดลองครึ่งหนึ่ง (LD50) เมื่อให้ยาทางปากกับหนูขาวและให้ยาทาโดยการทาผิวหนังของกระต่ายมากกว่า 5 กรัมต่อกิโลกรัม

ประโยชน์ของกุหลาบมอญ

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร กลีบดอกสามารถนำมาชุบแป้งทอด ใช้รับประทานเป็นผักร่วมกับน้ำพริก หรือทำเมนูยำดอกกุหลาบได้ ใช้แต่งหน้าขนมตะโก้หรือนำมาใช้โรยบนท่อนอ้อยควั่น กลีบดอกใช้ทำเป็นชากุหลาบ เป็นส่วนผสมของน้ำดอกไม้เทศ
2. เป็นไม้ประดิษฐ์ นำดอกมาใช้ในการร้อยพวงมาลัย กลีบดอกนำมาทำดอกไม้ประดิษฐ์และบุหงา
3. สกัดเป็นน้ำมันหอมระเหย นำมาใช้ในการแต่งกลิ่นเครื่องสำอาง แต่งกลิ่นยา แต่งกลิ่นอาหารและน้ำเชื่อมของขนมไทย และนำมาใช้เป็นหัวน้ำหอม
4. ปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกง่ายและดูแลง่าย มีดอกที่สวยงามและสีสันสดใสเหมาะสำหรับปลูกไว้ในสวน

กุหลาบมอญ ใช้เป็นยาหอมสำหรับบำรุงหัวใจในตำราไทย ส่วนมากที่พบมักจะมีสีชมพูไปจนถึงสีแดง เป็นดอกที่สวยงามมากและมีกลิ่นหอม อีกทั้งยังปลูกง่ายและดูแลง่ายเหมาะอย่างมากในการนำมาปลูกไว้ในบ้าน มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงหัวใจ แก้อาการอ่อนเพลีย เป็นยาระบายอ่อน ๆ และช่วยขับน้ำดี นอกจากนี้ยังนิยมนำมาทำเป็นไม้ประดิษฐ์อีกด้วย ถือเป็นไม้ดอกที่มีประโยชน์ในหลายด้านจริง ๆ

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “กุหลาบมอญ (Ku Lhap Mon)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 53.
หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ. “”กุหลาบมอญ”. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). หน้า 181.
ฐานข้อมูลน้ำมันหอมระเหยไทย, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.). “กุหลาบมอญ”. อ้างอิงใน: หนังสืออุทยานสมุนไพรพุทธมณฑล, หน้า 21, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย, กระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยีและพลังงาน. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.tistr.or.th/essentialoils/. [04 ก.พ. 2014].
คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. “กุหลาบมอญ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.natres.psu.ac.th. [04 ก.พ. 2014].
สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “กุหลาบมอญ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [04 ก.พ. 2014].
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “กุหลาบมอญ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [04 ก.พ. 2014].
หนังสือพิมพ์มติชนบทเทคโนโลยีชาวบ้าน ฉบับที่ 484, วันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2553. “กุหลาบมอญ กุหลาบในตำนาน”. (องอาจ ตัณฑวณิช).

กาหลง

กาหลง (Snowy orchid tree) มีดอกสีขาวสวยงาม เป็นดอกที่มีความหมายและความเชื่อมากมาย ส่วนมากคนไทยมักจะได้ยินผ่านหูเนื่องจากคำว่า “กาหลง” มักจะนำไปใช้มากมายในละคร กาหลงได้รับการยกย่องจากชาวเวียดนามว่าเป็นราชินีแห่งดอกไม้ป่าและเป็นสัญลักษณ์ของความรัก นอกจากความเชื่อแล้วยังมีสรรพคุณทางยาได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของกาหลง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bauhinia acuminata L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Snowy orchid tree” “Orchid tree”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ส้มเสี้ยว” มลายูและนราธิวาสเรียกว่า “กาแจ๊กูโด” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “เสี้ยวน้อย” จังหวัดนครศรีธรรมราชเรียกว่า “โยธิกา”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)

ลักษณะของกาหลง

กาหลง เป็นไม้พุ่มขนาดเล็กที่มีถิ่นกำเนิดในป่าเมืองร้อนตั้งแต่ไทย ลาว พม่า กัมพูชา มาเลเซีย อินเดีย อินโดนีเซียและฟิลิปปินส์
เปลือกลำต้น : ผิวเรียบสีน้ำตาล กิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขนสีขาวขึ้นปกคลุม ส่วนกิ่งแก่ผิวค่อนข้างเกลี้ยงและไม่ค่อยมีขน
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปวงรีกว้าง ปลายใบเว้าลึกเข้ามาเกือบครึ่ง ทำให้ปลายแฉกสองข้างแหลม แยกเป็น 2 พู โคนใบมนเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบเรียบ แผ่นใบเป็นสีเขียวอ่อน หลังใบเรียบ ส่วนท้องใบมีขนละเอียดสีขาว ร่วงได้ง่ายและมีแท่งรยางค์เล็ก ๆ อยู่ระหว่างหูใบ ผลัดใบในช่วงฤดูหนาวและเริ่มแตกใบอ่อนในช่วงฤดูร้อน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจะแบบสั้น ๆ บริเวณปลายกิ่ง ดอกย่อยเป็นสีขาวและมีกลิ่นหอมอ่อน ๆ มีลักษณะตูมเป็นรูปกระสวย มีกลีบสีขาว 5 กลีบ ขนาดไม่เท่ากันเป็นรูปวงรีหรือรูปไข่กลับ ปลายกลีบมน โคนสอบ กลีบเลี้ยงเป็นสีเขียว 5 กลีบติดกันคล้ายกาบ ปลายกลีบมีลักษณะเรียวแหลมและแยกเป็นพูเส้นสั้น ๆ 5 เส้น สามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี
ผล : มีลักษณะเป็นฝักแบน ขอบฝักเป็นสันหนา ส่วนปลายฝักและโคนฝักสอบแหลม ฝักอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล
เมล็ด : ในแต่ละฝักจะมีเมล็ดอยู่ประมาณ 5 – 10 เมล็ด เมล็ดมีขนาดเล็กและแบนหรือเป็นรูปขอบขนาน

สรรพคุณของกาหลง

• สรรพคุณจากดอก ลดความดันโลหิต แก้อาการปวดศีรษะ แก้เลือดออกตามไรฟัน แก้เสมหะพิการ แก้อาการอาเจียนเป็นเลือด
• สรรพคุณจากราก แก้อาการปวดศีรษะ เป็นยาแก้เสมหะ แก้อาการไอ แก้บิด
• สรรพคุณจากใบ รักษาแผลในจมูก
• สรรพคุณจากต้น แก้เลือดออกตามไรฟัน เป็นยาแก้เสมหะ แก้โรคสตรี

ประโยชน์ของกาหลง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร นิยมนำดอกมารับประทาน ชาวเขาจะนิยมรับประทานยอดอ่อน
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมนำมาใช้ปลูกเป็นไม้ประดับกลางแจ้ง ชาวจีนมักปลูกต้นกาหลงไว้เป็นไม้ประจำบ้านเพราะเชื่อว่าต้นกาหลงเป็นไม้ที่ให้คุณแก่เจ้าของบ้าน

ข้อควรระวัง

ไม่ควรสัมผัสต้นกาหลงบริเวณใบและกิ่งโดยตรงเนื่องจากมีขนอ่อน ๆ ขึ้นอยู่ประปราย อาจทำให้ระคายเคืองผิวหนังได้

กาหลง เหมาะสำหรับปลูกประดับเป็นอย่างมากเพราะมีดอกสีขาวสวยงามและปลูกง่าย อีกทั้งยังมีความเชื่อว่าเป็นไม้มงคลที่ดีต่อผู้ปลูกด้วย นอกจากนั้นยังนำมารับประทานได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้เลือดออกตามไรฟัน รักษาแผลในจมูก แก้เสมหะและลดความดันโลหิต

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “กาหลง (Kalong)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 47.
ไขปริศนา พฤกษาพรรณ, ภาควิชาพฤกษศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “กาหลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.il.mahidol.ac.th/e-media/plants/. [04 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ที่ใช้ในงานภูมิสถาปัตยกรรม ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “กาหลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th. [04 ก.พ. 2014].
สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “กาหลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [04 ก.พ. 2014].
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 305 คอลัมน์: ต้นไม้ใบหญ้า. “กาหลง : มิใช่หลงเฉพาะเพียงกา”. (เดชา ศิริภัทร). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [04 ก.พ. 2014].
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “กาหลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [04 ก.พ. 2014].

แว่นแก้ว

แว่นแก้ว (Water pennywort) มีลักษณะคล้ายบัวบก เป็นพืชที่มีอายุยาวหลายปี ส่วนมากมักจะพบเป็นไม้ประดับในอ่างปลาเนื่องจากแว่นแก้วเป็นพืชที่ดูแลรักษาง่าย จึงเหมาะที่จะนำมาประดับเป็นพืชในบ้านได้ แถมยังมีสรรพคุณเป็นยาที่หลายคนไม่เคยรู้อีกด้วย นอกจากนั้นแว่นแก้วยังเป็นไม้มงคลที่ช่วยเสริมฮวงจุ้ยให้กับบ้าน ถือเป็นพรรณไม้น้ำที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของแว่นแก้ว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Kaempferia rotunda L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Water pennywort”
ชื่อท้องถิ่น : มีชื่อท้องถิ่นว่า “บัวแก้ว” “ผักหนอก” “ผักหนอกใหญ่” “ผักหนอกเทศ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)
ชื่อพ้อง : Kaempferia longa Jacq., Kaempferia versicolor Salisb., Zerumbet zeylanica Garsault

ลักษณะของแว่นแก้ว

แว่นแก้ว เป็นไม้น้ำที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปอเมริกาเหนือ ในประเทศไทยจะพบได้มากทางภาคเหนือและภาคกลาง มีกลิ่นหอม มักจะขึ้นในที่ชื้นแฉะและริมน้ำ
ลำต้น : ทอดเลื้อยไปตามผิวดินที่ชุ่มชื้น
ราก : รากออกตามข้อ
ใบ : เป็นใบเดี่ยวลักษณะกลม มีก้นปิด ขอบใบหยักมนหรือเป็นแฉกมน มีสีเขียวเข้มเป็นมัน ก้านใบสีเขียวอ่อนและตั้งตรงขึ้น
ดอก : ออกดอกเป็นช่อซี่ร่ม ดอกย่อยมีขนาดเล็ก มีสีขาวขุ่นถึงขาวอมเขียวอ่อน
ผล : เป็นผลชนิดแห้ง เมื่อแก่จะแตกออกเป็น 2 ซีก
เมล็ด : ในแต่ละซีกจะมีเมล็ดอยู่ 1 เมล็ด เมล็ดมีขนาดเล็ก

สรรพคุณผักแว่นแก้ว

• สรรพคุณจากทั้งต้น เป็นยาแก้พิษไข้ แก้อาการตาแดง แก้อาการท้องเสีย แก้อาการท้องอืดและท้องเฟ้อ ช่วยขับปัสสาวะ เป็นยาแก้บวม
• สรรพคุณจากใบ แก้อาการช้ำในด้วยการนำใบมาต้มแล้วดื่ม

ประโยชน์ผักแว่นแก้ว

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร นำใบมารับประทานเป็นผัก โดยใช้เป็นผักจิ้มเครื่องหลน เป็นเครื่องเคียงหรือนำไปทำแกง รับประทานกับลาบแบบสด ๆ หรือนำไปคั้นทำเป็นน้ำดื่มก็ได้เช่นกัน
2. เป็นพืชปลูกประดับ เป็นไม้ประดับในตู้ปลาหรืออ่างปลา ปลูกเป็นไม้กระถางเพื่อให้ความสวยงาม เป็นไม้ที่นิยมเนื่องจากแว่นแก้วเป็นพืชที่ดูแลรักษาง่าย

แว่นแก้ว เป็นพืชไม้น้ำที่สามารถนำมารับประทานเป็นผัก ปลูกเป็นไม้ประดับและนำมาทำเป็นยาได้ สามารถปลูกได้ง่ายด้วยตัวเอง สรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้อาการบวมหรือช้ำใน แก้อาการตาแดง แก้ท้องเสียหรือท้องอืดท้องเฟ้อได้ แม้ว่าสรรพคุณจะไม่ได้มากมายเหมือนผักอื่น ๆ แต่แว่นแก้วนั้นดูแลรักษาง่าย สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้หลากหลายตามแต่ผู้ปลูกต้องการ

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [7 พ.ย. 2013].
พรรณไม้น้ำ เว็บไซต์นิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวร. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: student.nu.ac.th. [7 พ.ย. 2013].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “แว่นแก้ว”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [7 พ.ย. 2013].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ที่ใช้ในงานภูมิสถาปัตยกรรม ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th [7 พ.ย. 2013].
งานประสานงาน มหาวิทยาลัยแม่โจ้. “มารู้จักต้นไม้ในงานประสานงาน ม.แม่โจ้ กันเถิด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.coordinate.mju.ac.th. [7 พ.ย. 2013].

กระถิน

กระถิน (Leucaena leucocephala) เป็นพืชที่พบได้ทั่วไปในประเทศไทย เป็นไม้ที่คนไทยคุ้นเคยและรู้จักกันเป็นอย่างดี สามารถนำต้นมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายมาก และยังเป็นไม้ที่สำคัญต่อเศรษฐกิจเนื่องจากต้นสามารถนำมาแปรรูปเป็นส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ในอุตสาหกรรมต่าง ๆ และยังเป็นพืชสมุนไพรพื้นบ้านสำหรับบำรุงสุขภาพได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของกระถิน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Leucaena leucocephala (Lam.) de Wit
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “White popinac” “Lead tree” “Horse tamarind” “Leucaena” “lpil – lpil”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “กระถินไทย กระถินบ้าน กระถินดอกขาว กระถินหัวหงอก” ภาคเหนือเรียกว่า “ผักหนองบก” ภาคใต้เรียกว่า “ตอเบา สะตอเทศ สะตอบ้าน” จังหวัดราชบุรีเรียกว่า “กะเส็ดโคก กะเส็ดบก” จังหวัดสมุทรสงครามเรียกว่า “กะตง กระถิน กระถินน้อย กระถินบ้าน ผักก้านถิน” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ผักก้านถิน” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “กระถินยักษ์”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)

ลักษณะของกระถิน

กระถิน เป็นไม้พุ่มขนาดเล็กที่มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อนและหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก
เปลือกต้น : เปลือกต้นมีสีเทาและมีปุ่มนูนของรอยกิ่งก้านที่หลุดร่วงไป ลักษณะทรงต้นเป็นเรือนยอดรูปไข่หรือกลม
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้นเรียงสลับกัน แกนกลางใบประกอบมีขน ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน โคนใบเบี้ยว ปลายใบแหลม ขอบใบมีขน
ดอก : ดอกมีสีขาว ออกดอกเป็นช่อแบบกระจุกแน่นตามง่ามใบและปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงโคนติดกันเป็นรูประฆัง ส่วนปลายแยกเป็นสามเหลี่ยมเล็ก 5 แฉก ดอกมีขน มีกลีบดอก 5 กลีบ ออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายน
ฝัก : ฝักมีลักษณะแบน ปลายฝักแหลม โคนสอบ เมื่อแก่จะแตกตามยาว
เมล็ด : มีเมล็ดในฝักเรียงตามขวางอยู่ประมาณ 15 – 30 เมล็ด มีลักษณะเป็นรูปไข่แบนกว้างสีน้ำตาลและเป็นมัน

สรรพคุณของกระถิน

• สรรพคุณจากราก เป็นยาอายุวัฒนะ ขับลมในลำไส้ ขับระดูขาวของสตรี
• สรรพคุณจากเมล็ดแก่ เป็นยาอายุวัฒนะ แก้อาการนอนไม่หลับ ขับลมในลำไส้ ขับระดูขาวของสตรี บำรุงไตและตับ
• สรรพคุณจากยอดอ่อน บำรุงกระดูก ลดระดับน้ำตาลในเลือด รักษาโรคความดันโลหิตสูง บำรุงและรักษาสายตา บำรุงหัวใจ ทำให้เจริญอาหาร แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ ลดการเกิดนิ่วในกระเพาะอาหาร
• สรรพคุณจากฝักอ่อน บำรุงกระดูก บำรุงหัวใจ ทำให้เจริญอาหาร แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ ลดการเกิดนิ่วในกระเพาะอาหาร
• สรรพคุณจากเมล็ด บำรุงกระดูก ลดการเกิดนิ่วในกระเพาะอาหาร
  – เป็นยาถ่ายพยาธิตัวกลม (Ascariasis) สำหรับผู้ใหญ่ให้ใช้ครั้งละ 25 – 50 กรัม ส่วนเด็กให้ใช้ 5 – 20 กรัมต่อวัน โดยใช้รับประทานขณะท้องว่างในตอนเช้าประมาณ 3 – 5 วัน
• สรรพคุณจากดอก แก้เกล็ดกระดี่ขึ้นตา บำรุงตับ
• สรรพคุณจากฝัก แก้อาการท้องร่วง เป็นยาฝาดสมานและใช้ห้ามเลือด
• สรรพคุณจากเปลือก เป็นยาฝาดสมานและใช้ห้ามเลือด

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของกระถิน

1. เมล็ดมีสารลิวซีนีน (Leucenine) ซึ่งจะทำให้สัตว์เป็นหมันได้
2. สารสกัดจากใบกระถินเมื่อฉีดเข้าหลอดเลือดของสุนัขจะทำให้มีระดับความดันโลหิตลดลง มีอัตราการเต้นของหัวใจช้าลง แต่ฤทธิ์ดังกล่าวนี้สามารถต้านได้ด้วย Atropine และยาต้านฮิสตามีน
3. หากนำน้ำยาสกัดกระถินมาใช้กับหัวใจของกบและเต่า พบว่ามีอัตราการบีบของหัวใจลดลงและในระบบทางเดินอาหารทั้งการทดลองแบบ in vitro ก็พบว่าน้ำสกัดนี้ทำให้เกิดแรงตึงตัวและเกิดแรงบีบตัวเพิ่มขึ้น เมื่อทดลองใน in vivo จะพบว่าการบีบตัวของกระเพาะลำไส้ตามปกติลดลง

ประโยชน์ของกระถิน

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อน ฝักอ่อนและเมล็ดใช้รับประทานเป็นผักได้
2. ใช้ในการเกษตร สามารถนำมาใช้เป็นอาหารสัตว์ เช่น วัว ควาย ไก่ แพะ แกะ นำมาใช้ทำเป็นปุ๋ยหมักได้ ลำต้นหรือเนื้อไม้สามารถนำมาใช้ทำด้ามอุปกรณ์เครื่องมือทางการเกษตรอย่างการทำฟืนและเผาทำถ่านได้
3. ใช้ในอุตสาหกรรม เมล็ดสามารถนำมาใช้เป็นเครื่องประดับได้หลายชนิด เช่น เข็มกลัด สายสร้อย เข็มขัด เป็นต้น นำเปลือกต้นมาทำเป็นกระดาษได้แต่คุณภาพไม่ค่อยดี นำมาใช้ย้อมสีเส้นไหมได้โดยเปลือกต้นแห้ง 3 กิโลกรัมจะสามารถย้อมเส้นไหมได้ 1 กิโลกรัม โดยจะให้สีน้ำตาล
4. ปลูกเป็นไม้ประดับ “กระถินยักษ์” ใช้ปลูกเพื่อเป็นแนวรั้วบ้าน แนวกันลมและช่วงบังแสงแดดให้แก่พืชที่ปลูกได้ และยังเป็นไม้มงคลตามความเชื่ออีกด้วย

คุณค่าทางโภชนาการของยอดอ่อนกระถิน

คุณค่าทางโภชนาการของยอดอ่อนกระถิน ต่อ 100 กรัม ให้พลังงาน 62 กิโลแคลอรี

การเลือกซื้อและการเก็บรักษากระถิน

การเลือกซื้อ ควรเลือกซื้อยอดกระถินหรือฝักอ่อนที่มีความสดใหม่และไม่เหี่ยว
การเก็บรักษา นำกระถินมาห่อด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์แล้วนำมาใส่กล่องพลาสติก ปิดฝาให้สนิทและเก็บเข้าแช่ตู้เย็นในช่องผัก

โทษของกระถิน

1. มีสารลิวซีนีน (Leucenine) ทำให้ขนร่วงและเป็นหมันได้หากสัตว์กินใบกระถินในปริมาณสูง
2. กระถินสามารถดูดสารซีลีเนียมจากดินได้มาก อาจเป็นพิษต่อคนที่เป็นโรคเกาต์
3. ผู้ป่วยโรคไตควรหลีกเลี่ยงเพราะมีกรดยูริคสูง

กระถิน แต่ละส่วนของต้นสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้หลายอุตสาหกรรม และยังนำมารับประทานได้หลายส่วน แต่ละส่วนมีรสชาติแตกต่างกัน ส่วนของใบอ่อน ยอดอ่อนและดอกมีรสมัน เมล็ดอ่อนมีรสมันอมหวานเล็กน้อย รากมีรสจืดเฝื่อน ส่วนเปลือกมีรสฝาด เป็นผักที่มีทั้งประโยชน์และโทษ มีสารอาหารฟอสฟอรัสและวิตามินเอสูง มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ เป็นยาอายุวัฒนะ บำรุงกระดูก ลดระดับน้ำตาลในเลือดและรักษาโรคความดันโลหิตสูง

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “กระถินไทย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [23 พ.ย. 2013].
ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “กระถิน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th. [23 พ.ย. 2013].
ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “กระถิน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [23 พ.ย. 2013].
สถาบันการแพทย์แผนไทย. “กระถิน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: ittm-old.dtam.moph.go.th. [23 พ.ย. 2013].
เดลินิวส์. “กระถินกินมีประโยชน์”. (06/12/55). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.dailynews.co.th. [23 พ.ย. 2013].
GotoKnow. “พืชผักสมุนไพรใกล้ครัว: กระถิน”. (ครูนาย). อ้างอิงใน: สถาบันวิจัยสมุนไพรไทย กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ (นฤมล มงคลชัยภักดิ์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.gotoknow.org. [23 พ.ย. 2013].
เว็บสำหรับคนรักอาหาร. “กระถิน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.siammoo.com. [23 พ.ย. 2013].
พันธุ์ไม้ย้อมสีธรรมชาติ กรมหม่อนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. “กระถินบ้าน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: qsds.go.th. [23 พ.ย. 2013].