ตับเต่านา

ตับเต่านา (Frogbit) เป็นพืชลอยน้ำที่มีดอกสีขาวสวยงามและมีใบโดดเด่นเป็นรูปหัวใจ สามารถพบได้ในแหล่งน้ำนิ่งทั่วไป เป็นชื่อที่ไม่ค่อยคุ้นเคยและแปลกแต่เราอาจจะเคยผ่านตามาบ้าง เป็นพืชที่เหมาะอย่างมากในการนำมาประดับอ่างปลาหรือนำมาประดับบ้าน

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของตับเต่านา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Hydrocharis dubia (Blume) Baker
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Frogbit” “Frog bit”
ชื่อท้องถิ่น : มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ผักตับเต่า ผักตับเต่านา ตับเต่าน้ำ ผักเต่า ผักปอดม้า บัวฮาวาย”
ชื่อวงศ์ : วงศ์สันตะวา (HYDROCHARITACEAE)
ชื่อพ้อง : Hydrocharis morsus-ranae L.

ลักษณะของตับเต่านา

ตับเต่านา เป็นพืชลอยน้ำที่มีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ในทวีปยุโรปและเอเชีย สามารถพบได้ตามแหล่งน้ำตื้นและในน้ำนิ่งทั่วไป เช่น ตามนาข้าวหรือบริเวณหนองน้ำ
ใบ : ใบจะโผล่อยู่เหนือน้ำหรือลอยบนผิวน้ำ มีก้านใบยาว ในฤดูแล้งที่มีน้ำน้อยก้านใบจะสั้นลง ใบเป็นรูปหัวใจหรือเป็นรูปไข่กว้าง ปลายใบมน โคนใบเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบเรียบ รากเกิดเป็นกระจุกอยู่ทางด้านล่างของกลุ่มใบ แผ่นใบด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมัน ส่วนด้านล่างจะสีอ่อนกว่า และมักจะมีเนื้อเยื่อลักษณะคล้ายกับฟองน้ำอยู่บริเวณกลางใบ ซึ่งมีหน้าที่ในการช่วยพยุงลำต้น
ดอก : เป็นดอกเดี่ยวสีขาวออกดอกตามซอกใบ มีก้านชูดอกเรียวยาว โคนกลีบดอกมีแต้มสีเหลือง ดอกเป็นแบบแยกเพศโดยมีกาบหุ้มช่อดอก ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียจะมีลักษณะคล้ายคลึงกัน
ผล : มีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกและมีสันอยู่ 6 สัน

สรรพคุณของตับเต่านา

• สรรพคุณช่วยบรรเทาอาการ ช่วยแก้ลม แก้เสมหะ
• สรรพคุณด้านเสริมภูมิคุ้มกันให้ร่างกาย บำรุงธาตุไฟในร่างกาย

ประโยชน์ของตับเต่านา

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ต้นอ่อนหรือยอดอ่อนใช้รับประทานเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกเป็นไม้ประดับหรือใช้ปลูกในบ่อเลี้ยงปลาเพื่อช่วยคลุมผิวน้ำ

ตับเต่านา เป็นพืชลอยน้ำที่มีชื่อแปลกและมีชื่อเรียกหลายชื่อ มักจะพบตามทุ่งนาหรือหนองน้ำทั่วไป มีดอกที่สวยงามและมีใบรูปหัวใจช่วยเพิ่มระดับความงามให้กับอ่างปลาในบ้านหรือบึงริมน้ำ เป็นไม้ที่เหมาะอย่างมากในการนำมาปลูกประดับ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยแก้ลม แก้เสมหะ นอกจากจะมีสรรพคุณทางยาแล้วตับเต่านายังเป็นไม้น้ำที่ช่วยคลุมผิวน้ำได้ด้วย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ตับเต่านา”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [23 ม.ค. 2014].
สารสนเทศเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “Frog bit”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.ku.ac.th/AgrInfo. [23 ม.ค. 2014].
หนังสือผักพื้นบ้านภาคเหนือ. “ผักตับเต่านา”. (สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข).
สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ผักตับเต่า”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [23 ม.ค. 2014].
วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. “ตับเต่านา”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: th.wikipedia.org/wiki/ตับเต่านา. [23 ม.ค. 2014].

ธูปฤาษี

ธูปฤาษี (Cattail) หรือเรียกกันว่า “กกช้าง” มีลักษณะโดดเด่นอยู่ที่ดอกเป็นรูปทรงกระบอกคล้ายธูปดอกใหญ่จึงเป็นที่มาของชื่อ “ธูปฤาษี” มักจะพบขึ้นตามหนองน้ำและหาได้ง่ายทั่วประเทศไทย ต้นธูปฤาษีมีประโยชน์ต่อระบบนิเวศและการเกษตรเป็นอย่างมาก และที่สำคัญส่วนประกอบต่าง ๆ ของต้นยังเป็นวัสดุที่สามารถนำมาใช้ในอุตสาหกรรมได้ รวมถึงประโยชน์ด้านสรรพคุณทางยาในการรักษาที่คาดไม่ถึงด้วย แต่ธูปฤาษีก็มีข้อเสียเพราะเมล็ดสามารถปลิวและลอยฟุ้งไปตามสายลมจนสร้างความรำคาญให้กับผู้คนได้

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของธูปฤาษี

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Typha angustifolia L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Bulrush” “Cattail” “Cat – tail” “Elephant grass” “Flag” “Narrow – leaved Cat – tail” “Narrowleaf cattail” “Lesser reedmace” “Reedmace tule”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “กกช้าง กกธูป เฟื้อ เฟื้อง หญ้าเฟื้อง หญ้ากกช้าง หญ้าปรือ” ภาคเหนือเรียกว่า “หญ้าสลาบหลวง หญ้าสะลาบหลวง” ภาคใต้เรียกว่า “ปรือ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ธูปฤๅษี (TYPHACEAE)

ลักษณะของธูปฤาษี

ธูปฤาษี เป็นไม้ล้มลุกที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปยุโรปและอเมริกา มักจะพบขึ้นตามหนองน้ำ ลุ่มน้ำทั้งน้ำจืดและน้ำเค็ม ตามทะเลสาบหรือริมคลอง รวมไปถึงตามที่โล่งทั่วไป
เหง้า : เหง้ากลม แทงหน่อขึ้นเป็นระยะสั้น ๆ
ลำต้น : ลำต้นตั้งตรง
ใบ : เป็นใบเดี่ยว มีกาบใบเรียงสลับในระนาบเดียวกัน ลักษณะใบเป็นรูปแถบ แผ่นใบด้านบนมีลักษณะโค้งเล็กน้อยเพราะมีเซลล์หยุ่นตัวคล้ายฟองน้ำหมุนอยู่กลางใบ ด้านล่างของใบแบน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบเชิงลดเป็นรูปทรงกระบอก ดอกมีขนาดเล็ก ไม่มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอก สามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี
ผล : ผลมีขนาดเล็กมาก ลักษณะของผลเป็นรูปวงรี เมื่อแก่จะแตกตามยาว

สรรพคุณของธูปฤาษี

• สรรพคุณจากลำต้น ช่วยเพิ่มน้ำนมของสตรีหลังการคลอดบุตร
• สรรพคุณจากลำต้นและราก ช่วยขับปัสสาวะ
• สรรพคุณจากลำต้นและอับเรณู เป็นยารักษาโรคทางเดินปัสสาวะ

ประโยชน์ของธูปฤาษี

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนใช้รับประทานได้ทั้งสดและทำให้สุก นำแป้งที่ได้จากลำต้นใต้ดินและรากมาประกอบอาหารได้
2. ใช้ในการเกษตร
ต้น : ใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์เลี้ยงหรือสัตว์เคี้ยวเอื้องได้ ใช้เป็นปุ๋ยพืชสตูหรือใช้ทำปุ๋ยหมักบำรุงดินได้
ซาก : นำมาใช้เป็นวัสดุคลุมดินสำหรับไม้ยืนต้นตามสวนผลไม้ต่าง ๆ เพื่อช่วยลดการสูญเสียความชื้นออกจากผิวดินและช่วยลดการชะล้างหน้าดินจากน้ำฝนได้
3. ใช้ในอุตสาหกรรม
ใบ : มีความยาวและเหนียวจึงนำมาใช้มุงหลังคา ทำสานตะกร้า ทำเสื่อและทำเชือกได้
ช่อดอก : ช่อดอกแห้งนำมาใช้เป็นไม้ประดับ ก้านช่อดอกนำมาทำเป็นปากกา
เยื่อของต้น : นำมาใช้ทำกระดาษและทำใยเทียมได้ เส้นใยที่ได้จะมีสีขาวหรือสีน้ำตาลอ่อนนั้นสามารถนำมาใช้ทอเป็นผ้าเพื่อใช้สำหรับแทนฝ้ายหรือขนสัตว์
4. ประโยชน์ด้านสิ่งแวดล้อม ช่วยบำบัดน้ำเสียตามแหล่งต่าง ๆ มีศักยภาพในการลดค่าความเป็นกรดด่างของน้ำ ช่วยปรับเปลี่ยนสีของน้ำที่ผิดปกติให้จางลงและช่วยลดความเป็นพิษในน้ำได้ ป้องกันการพังทลายของดินตามชายน้ำ ช่วยกำจัดไนโตรเจนจากน้ำเสียในที่ลุ่มต่อไร่ได้สูงถึง 400 กิโลกรัมต่อปี ช่วยดูดธาตุโพแทสเซียมต่อไร่ได้สูงถึง 690 กิโลกรัมต่อปี ทำให้วัฏจักรของแร่ธาตุอาหารในดินสมบูรณ์ขึ้น ช่วยเพิ่มอินทรียวัตถุในดิน
5. ใช้ในด้านอื่น ๆ
ดอก : นำมาใช้กำจัดคราบน้ำมันได้โดยน้ำหนักของดอก 100 กรัม สามารถช่วยกำจัดคราบน้ำมันได้มากกว่า 1 ลิตร
ต้น : นำมาใช้เป็นเชื้อเพลิงได้เพราะมีปริมาณของโปรตีนและคาร์โบไฮเดรตค่อนข้างสูง กากที่เหลือจากการสกัดเอาโปรตีนและคาร์โบไฮเดรตออกแล้วใช้แบคทีเรียที่ไม่ใช้ออกซิเจนย่อยจะให้แก๊สมีเทนซึ่งใช้สำหรับเป็นเชื้อเพลิงได้

ส่วนประกอบที่พบในเยื่อธูปฤาษี

เยื่อธูปฤาษีมีเส้นใยมากถึงร้อยละ 40 มีความชื้นของเส้นใย 8.9% ลิกนิก 9.6% ไข 1.4% เถ้า 2% เซลลูโลส 63% และมีเฮมิเซลลูโลส 8.7%

วิธีการป้องกันการแพร่กระจายและการกำจัดต้นธูปฤาษี

• วิธีการป้องกันการแพร่กระจายของต้นธูปฤาษี ควรทำก่อนที่ต้นธูปฤาษีจะออกดอกเพราะเมล็ดสามารถแพร่ระบาดได้เป็นอย่างดีโดยอาศัยลมและน้ำ
• วิธีการกำจัดธูปฤาษี ตัดต้นขนาดใหญ่โดยต้องตัดให้ต่ำกว่าระดับของผิวน้ำ

ธูปฤาษี เป็นพืชที่มีความสำคัญทางการเกษตรและสิ่งแวดล้อมเป็นอย่างมากจึงจัดเป็นพืชอีกชนิดหนึ่งที่อาจมีบทบาทเป็นพืชเศรษฐกิจได้ในอนาคต สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายด้านแต่ที่สำคัญคือสามารถบำบัดน้ำเสียได้ด้วยวิธีธรรมชาติ ถือเป็นพืชที่คู่ควรแก่การปลูกไว้ใกล้กับโรงงานหรือชุมชนที่มีลำคลองเน่าเหม็นเพราะทุกวันนี้ประเทศไทยมีการปล่อยมลพิษทางน้ำมากมายและยังถูกเพิกเฉยจากโรงงานในการตระหนักเรื่องนี้เป็นจำนวนมาก อีกทั้งยังเป็นพืชที่มีสรรพคุณโดดเด่นในเรื่องของการรักษาโรคทางเดินปัสสาวะได้ด้วย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. สารานุกรมพืช, “ธูปฤาษี“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: web3.dnp.go.th. [6 ม.ค. 2014].
ฝ่ายปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “ธูปฤาษี“. (นพพล เกตุประสาท หน่วยอนุรักษ์และใช้ประโยชน์พืชพรรณ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: clgc.rdi.ku.ac.th. [6 ม.ค. 2014].
ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ. “การผลิตกระดาษจากธูปฤาษีและผักตบชวา“. (นพพล เกตุประสาท หน่วยอนุรักษ์และใช้ประโยชน์พืชพรรณ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nectec.or.th. [6 ม.ค. 2014].
วิทยาลัยนาโนเทคโนโลยีพระจอมเกล้าลาดกระบัง. “ดอกต้นธูปฤาษี วัชพืชกำจัดคราบน้ำมัน“. (ศาสตราจารย์จิติ หนูแก้ว). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nano.kmitl.ac.th. [6 ม.ค. 2014].
ระบบฐานข้อมูลองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี ดาราศาสตร์และสิ่งแวดล้อม ศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษา. ” ต้นธูปฤาษี“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nano.kmitl.ac.th. [6 ม.ค. 2014].

แคแสด

แคแสด (Africom tulip tree) เป็นไม้ยืนต้นที่สูงสง่าและสวยงามมาก ดอกมีสีส้มแสดที่มองแล้วต้องสะดุดตา เป็นพืชที่คนไทยรู้จักเพราะดอกแคเป็นดอกพื้นบ้านของไทย แต่ดอกแคแสดอาจจะยังไม่คุ้นเคยมากนัก เป็นไม้ที่นิยมปลูกประดับสถานที่ต่าง ๆ นอกจากนั้นยังมีสรรพคุณที่ดีต่อร่างกายและนำมารับประทานได้เช่นกัน

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของแคแสด

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Spathodea campanulata P.Beauv.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Africom tulip tree” “Fire bell” “Fountain tree” “Pichkari” “Nandi flame” “Syringe”
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “แคแดง” แอฟริกาตอนใต้เรียกว่า “แคแสด” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ยามแดง”
ชื่อวงศ์ : วงศ์แคหางค่าง (BIGNONIACEAE)

ลักษณะทั่วไปของแคแสด

แคแสด เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลางที่เป็นพืชพื้นเมืองของแอฟริกาตอนใต้
เปลือกต้น : เป็นสีน้ำตาลเข้มและมีรอยแตกเป็นรวงตามยาว ต้นเป็นทรงเรือนยอดพุ่มกลมและค่อนข้างทึบ
ใบ : เป็นใบผสมแบบขนนก ลักษณะของใบเป็นรูปวงรี ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ผิวใบสาก
ดอก : ออกดอกเป็นช่อตามปลายกิ่ง ช่อดอกตั้งตรง มีก้านช่อดอกยาว แต่ละช่อจะมีดอกจำนวนมากและจะทยอยกันบาน ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูประฆังคล้ายดอกทิวลิป เป็นสีแสดหรือสีเลือดหมู ดอกแคแสดมีขนาดใหญ่ กลีบดอกหลุดร่วงได้ง่าย จะเริ่มออกดอกเมื่อมีอายุได้ประมาณ 4 – 8 ปี และจะออกดอกตลอดทั้งปี มักจะออกดอกมากในช่วงฤดูหนาว
ผล : เป็นฝักคล้ายรูปเรือสีดำ ปลายผลแหลม เมื่อแก่จะเป็นสีน้ำตาลและจะแตกเป็นด้านเดียว จะออกผลตลอดทั้งปีและจะออกผลมากในช่วงฤดูฝน
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดมีขนาดเล็ก แบนและมีปีก

สรรพคุณของแคแสด

• สรรพคุณจากเปลือก เป็นยาบำรุงธาตุเมื่อนำมาต้ม แก้อาการบิด รักษาแผลเรื้อรัง พอกรักษาโรคผิวหนังและแผลเรื้อรังต่าง ๆ
• สรรพคุณจากดอก รักษาแผลเรื้อรัง ใช้พอกแผล พอกรักษาโรคผิวหนังและแผลเรื้อรังต่าง ๆ
• สรรพคุณจากใบ ใช้พอกแผล พอกรักษาโรคผิวหนังและแผลเรื้อรังต่าง ๆ
• สรรพคุณจากผล พอกรักษาโรคผิวหนังและแผลเรื้อรังต่าง ๆ

ประโยชน์ของแคแสด

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร สามารถนำมาใช้ประกอบอาหารได้เหมือนแคบ้าน
2. เป็นไม้ปลูกประดับ ปลูกประดับหรือปลูกให้ร่มเงา โดยจะนิยมปลูกตามสวนสาธารณะและตามริมข้างถนน

แคแสด เป็นไม้ต้นที่มักจะพบตามที่สาธารณะต่าง ๆ เป็นต้นที่มีดอกสีส้มแสดที่มองแล้วสะดุดตา มีฝักสีดำออกตามต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้อาการบิด รักษาแผลเรื้อรัง พอกรักษาโรคผิวหนังและแผลเรื้อรังต่าง ๆ เป็นต้นที่มีประโยชน์ได้ทั้งในด้านความสวยงามและเป็นยาที่ดีต่อร่างกาย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
โรงเรียนพระหฤทัยคอนแวนต์. “แคแสด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.shc.ac.th. [24 ธ.ค. 2013].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “แคแสด”. อ้างอิงใน: หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ เล่ม 1. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [24 ธ.ค. 2013].
โครงการสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์. “แคแสด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.sbg.uru.ac.th. [24 ธ.ค. 2013].
สำนักงานสวนสาธารณะ สำนักสิ่งแวดล้อม ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2 . “แคแสด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: minpininteraction.com. [24 ธ.ค. 2013].
ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย สำนักงานหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช (เต็ม สมิตินันทน์).

โพทะเล

โพทะเล (Portia tree) รู้จักกันในนามของไม้มงคลประจำจังหวัดสมุทรปราการ เป็นดอกที่มีสีเหลืองอ่อนสวยงาม สามารถนำดอกและผลมารับประทานได้ เป็นไม้กลางแจ้งที่พบตามชายฝั่งทะเลและตามริมแม่น้ำที่เป็นดินร่วนปนทราย ในบางประเทศนิยมปลูกต้นโพทะเลไว้ตามวัดเพราะถือเป็นต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์ โพทะเลยังมีสรรพคุณเป็นสมุนไพรในการรักษาได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของโพทะเล

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Thespesia populnea (L.) Sol. ex Corrêa
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Portia tree” “Cork tree” “Coast cotton tree” “Indian tulip tree” “Pacific rosewood” “Seaside mahoe” “Milo” “Thespesia” “Tulip tree” “Rosewood of Seychelles” “Yellow mallow tree” และ “Umbrella tree”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “โพทะเล โพธิ์ทะเล” จังหวัดราชบุรีเรียกว่า “ปอกะหมัดไพร” จังหวัดเพชรบุรีเรียกว่า “ปอหมัดไซ” จังหวัดปัตตานี มลายูและนราธิวาสเรียกว่า “บากู”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ชบา (MALVACEAE)
ชื่อพ้อง : Hibiscus populneus L.

ลักษณะของโพทะเล

โพทะเล เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กที่มีการกระจายพันธุ์ในแอฟริกา อินเดีย ศรีลังกา จีน ไต้หวัน ญี่ปุ่น เวียดนาม กัมพูชา ฟิลิปปินส์ รวมไปถึงภูมิภาคมาเลเซียและในหมู่เกาะแปซิฟิก สำหรับในประเทศไทยสามารถพบได้ตามชายฝั่งทะเลทั่วไป เป็นไม้กลางแจ้งที่ชอบแสงแดดจัด เจริญเติบโตได้ดีในสภาพดินแทบทุกชนิดที่มีความชุ่มชื้น
ลำต้น : ลำต้นโค้งและแตกกิ่งในระดับต่ำ ต้นเป็นทรงเรือนยอดแผ่กว้างและค่อนข้างหนาทึบ
เปลือกต้น : เปลือกเป็นสีเทาอ่อนหรือสีน้ำตาล มีลักษณะเรียบหรือขรุขระและมีรอยแตกตามยาวเป็นร่อง ๆ
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบคล้ายรูปหัวใจ ปลายใบกว้างแหลมยาวถึงเรียวแหลม ส่วนฐานใบเว้าลึก ขอบใบเรียบและมีเส้นใบออกจากโคนของใบประมาณ 5 – 7 เส้น ผิวใบด้านบนมีลักษณะเกลี้ยงและเป็นมัน ส่วนท้องใบเป็นสีเทาแกมสีน้ำตาลและมีเกล็ด มีหูใบที่มีลักษณะเป็นรูปใบหอกและหลุดร่วงได้ง่าย
ดอก : ออกดอกตามง่ามใบ เป็นดอกเดี่ยวหรือดอกคู่ตามซอกใบ ก้านดอกอ้วนสั้นและมีเกล็ด ดอกมีริ้วประดับ 3 แฉกและร่วงได้ง่าย มีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยมแคบ ๆ วงกลีบเลี้ยงเป็นรูปถ้วยไม่มีแฉกลักษณะคล้ายแผ่นหนัง ส่วนกลีบดอกเป็นสีเหลืองลักษณะเป็นรูปไข่ โคนกลีบติดกันเป็นรูประฆังและมีจุดสีแดงเข้มอมสีน้ำตาลแต้มอยู่ที่โคนกลีบดอกด้านใน โดยดอกจะบานเต็มที่ภายในวันเดียวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีชมพูแกมสีม่วงอ่อนและเหี่ยวอยู่บนต้นก่อนที่จะร่วงหล่นในวันถัดมา
ผล : ผลมีลักษณะค่อนข้างกลม เป็นสันตื้น ๆ 5 สัน และมีน้ำยางสีเหลือง ผลอ่อนเป็นสีเขียวอ่อน ส่วนผลแก่เป็นสีเขียวเข้ม เปลือกผลแข็ง มีวงกลีบเลี้ยงลักษณะคล้ายจานติดอยู่ที่ขั้วของผล เมื่อผลแก่จะแห้งแตกไม่มีทิศทาง ไม่ร่วงหล่นและติดอยู่บนต้น
เมล็ด : ในผลมีเมล็ดอยู่หลายเมล็ดหรือมีเมล็ด 4 เมล็ดในแต่ละช่อง เมล็ดเป็นวงรียาวคล้ายเส้นไหม มีสีน้ำตาลอ่อนค่อนข้างแบน

สรรพคุณของโพทะเล

• สรรพคุณจากราก เป็นยาบำรุง เป็นยารักษาอาการไข้ เป็นยาระบาย เป็นยาขับปัสสาวะ
• สรรพคุณจากดอก
  – รักษาอาการเจ็บหู ด้วยการใช้ดอกสดประมาณ 2 – 3 ดอก มาต้มกับน้ำนมครึ่งถ้วยตวง แล้วนำมาหยอดหู
• สรรพคุณจากเปลือก เป็นยาที่ช่วยให้อาเจียน
  – รักษาแผลเรื้อรัง แผลสด และช่วยทำให้แผลหายเร็วยิ่งขึ้น ด้วยการนำเปลือกมาต้มน้ำแล้วพอกบริเวณที่เป็นแผล
• สรรพคุณจากเมือก รักษาโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบทางเดินอาหาร
• สรรพคุณจากใบ เป็นยาระบายอ่อน ๆ
  – รักษาแผลเรื้อรัง แผลสด และช่วยทำให้แผลหายเร็วยิ่งขึ้น ด้วยการใช้ใบแห้งประมาณ 2 – 3 ใบ มาบดให้เป็นผงละเอียดแล้วนำมาพอกบริเวณที่เป็นแผล
  – แก้หิด ด้วยการนำใบมาตำแล้วพอก
• สรรพคุณจากผล
  – แก้หิด ด้วยการนำผลมาตำแล้วพอก

ประโยชน์ของต้นโพทะเล

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอก ผลและใบอ่อนสามารถนำมารับประทานได้
2. เป็นไม้ปลูกประดับ เป็นไม้โตเร็วและมีดอกขนาดใหญ่ จึงใช้ปลูกเป็นไม้ประดับหรือใช้ปลูกเพื่อความร่มเงาได้
3. เป็นส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เปลือกสามารถนำมาใช้ตอกหมันเรือหรือทำเชือกและสายเบ็ดได้ ไม้ของต้นโพทะเลมีคุณสมบัติคงทน แข็งแรง ทนปลวก เนื้อไม้เหนียว ไสกบตกแต่งได้ง่ายและขัดชักเงาได้เป็นอย่างดี มีสีแดงเข้มดูสวยงาม จึงสามารถนำมาใช้ทำเป็นเฟอร์นิเจอร์ได้

ข้อควรระวังของโพทะเล

1. น้ำมันที่ได้จากเมล็ด ยางจากต้นและเปลือก หากเข้าตาอาจทำให้ตาบอดได้
2. เปลือกมีฤทธิ์ทำให้อาเจียนสำหรับผู้ป่วยหรือผู้ที่ต้องการอาเจียน แต่ควรระวังสำหรับผู้ที่รับประทานแบบปกติ

โพทะเล เป็นต้นไม้มงคลที่มักจะพบตามชายฝั่งทะเล สามารถนำส่วนประกอบของต้นมารับประทานเป็นยาสมุนไพรได้ อีกทั้งยังมีดอกสีเหลืองอ่อนสวยงามน่าชมเหมาะกับการปลูกประดับสถานที่และให้ความร่มเงาได้ดี มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาอาการเจ็บหู รักษาแผล รักษาหิดและเป็นยาระบาย เป็นสมุนไพรแก้อาการพื้นฐานได้และยังนำมาเป็นส่วนประกอบของเฟอร์นิเจอร์ได้อีกด้วย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ. “โพทะเล”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nectec.or.th. [19 ธ.ค. 2013].
โรงเรียนดาราพิทยาคม ตำบลบ้านดารา อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์. “โพทะเล”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.drpk.ac.th. [19 ธ.ค. 2013].
หนังสือสมุนไพรพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัด (สุทัศน์ จูงพงษ์).
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “โพทะเล”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.dnp.go.th/botany/. [19 ธ.ค. 2013].
สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “พิษระคายเคืองผิวหนัง โพทะเล”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [19 ธ.ค. 2013].

บัวสาย

บัวสาย (Lotus stem) หรือเรียกกันอีกอย่างว่า “บัวขม” เป็นพืชน้ำที่คนไทยคุ้นเคยกันมานาน มักจะอยู่ตามบึงหรือลำคลอง เป็นไม้น้ำที่ดอกบานแล้วสวยงามมาก บัวสายนั้นมีชื่อเรียกหลายชื่อตามแต่ละท้องที่หรือตามสีของดอกจนน่าสับสน เป็นพืชที่สามารถพบเห็นได้ทั่วไป บัวสายนั้นนอกจากจะเป็นไม้ประดับเพื่อความสวยงามแล้วยังมีสรรพคุณเป็นยาและถูกจัดให้อยู่ใน “ตำรับยาพิกัดบัวพิเศษ” และ “ตำรับยาหอมเทพจิตร”

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของบัวสาย

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nymphaea pubescens Willd.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Lotus stem” “Water lily” “Red indian water lily”
ชื่อท้องถิ่น : ชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “บัวสายกิน” “บัวกินสาย” “สายบัว” “บัวขม” “บัวขี้แพะ” “บัวแดง” “บัวสายสีชมพู” “บัวจงกลนี” “จงกลนี” “สัตตบรรณ” “สัตตบุษย์” “ปริก” “ป้าน” “ป้านแดง” “รัตอุบล” “เศวตอุบล” มีชื่อเรียกตามสีของดอกโดยสีชมพูเรียกว่า “ลินจง” สีขาวเรียกว่า “กมุท กุมุท โกมุท เศวตอุบล” สีม่วงแดงเรียกว่า “สัตตบรรณ รัตนอุบล”
ชื่อวงศ์ : วงศ์บัวสาย (NYMPHAEACEAE)
ชื่อพ้อง : Nymphaea lotus var. pubescens (Willd.) Hook. f. & Thomson

ลักษณะของบัวสาย

บัวสาย เป็นพืชน้ำที่มีถิ่นกำเนิดในเขตที่ราบลุ่มของทวีปเอเชีย เป็นสายพันธุ์ดั้งเดิมของไทย
เหง้า : อยู่ใต้ดินและมีรากฝักอยู่ในโคลนเลน
ใบ : เป็นใบเดี่ยวเรียงสลับกัน แผ่นใบมีลักษณะกลม ขอบใบหยักและแหลม ฐานหยักเว้าลึก หูใบเปิด ผิวใบอ่อนวางอยู่บนผิวน้ำ แผ่นใบด้านบนเรียบเป็นมัน มีสีเขียวเหลือบน้ำตาลอ่อนหรือสีแดงเลือดหมู ผิวใบด้านล่างของใบอ่อนเป็นสีม่วง เมื่อแก่จะเป็นสีเขียว ผิวใบด้านล่างของใบแก่เป็นสีน้ำตาลมีขนนุ่ม ๆ เส้นใบใหญ่นูน ส่วนก้านใบมีสีน้ำตาลอมเขียวอ่อนลักษณะค่อนข้างเปราะ ข้างในก้านใบเป็นรูอากาศ
ดอก : มีหลายสีแตกต่างกันไปตามแต่ละชนิด เช่น ชนิดดอกสีชมพู ดอกขาว ดอกแดง ดอกม่วงแดง ดอกเหลือง ดอกเขียว ดอกคราม ดอกน้ำเงิน มีกลีบเลี้ยง 4 กลีบ เป็นสีเขียวเหลือบน้ำตาลแดง ดอกมีลักษณะเป็นรูปครึ่งวงกลมถึงค่อนข้างกลม มีกลีบดอกจำนวนมากเรียงซ้อนกันอยู่หลายชั้นเป็นรูปหอก ก้านดอกมีสีน้ำตาลอวบกลมช่วยให้ดอกลอยขึ้นสู่ผิวน้ำ ดอกบัวสายจะบานในช่วงเวลาใกล้ค่ำถึงตอนสายของวันรุ่งขึ้นและจะหุบในเวลากลางวัน
ผล : ผลสดเรียกว่า “โตนด” มีเนื้อและเมล็ดอยู่ภายในผล
เมล็ด : ลักษณะกลมจำนวนมาก มีขนาดเล็กสีดำอยู่ในเนื้อหุ้มเป็นวุ้นใส ๆ

สรรพคุณของบัวสาย

• สรรพคุณจากบัวสาย แก้ไข้ตัวร้อน แก้เสมหะ แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ แก้ลมและโลหิต ช่วยบำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ ทำให้สดชื่น
  – ในประเทศฟิลิปปินส์ใช้รักษาโรคหนองใน ด้วยการนำมาถูที่หน้าจะช่วยทำให้ง่วงนอน
• สรรพคุณจากหัว บำรุงร่างกาย บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงหัวใจ ทำให้สดชื่น บำรุงครรภ์ของสตรี
• สรรพคุณจากดอก บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้ตัวร้อน แก้อาการร้อนใน บำรุงครรภ์ของสตรี แก้อาการหน้ามืดตาลาย แก้อาการใจสั่น ช่วยผ่อนคลายความเครียด
• สรรพคุณจากเมล็ด บำรุงกำลัง บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงครรภ์ของสตรี
• สรรพคุณจากสายบัว บำรุงกระดูกและฟันให้แข็งแรง ต้านโรคมะเร็งในลำไส้
• สรรพคุณจากก้านบัว บรรเทาความร้อนในร่างกาย

ประโยชน์ของบัวสาย

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ก้านดอกและไหลใช้รับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริก นำไปปรุงเป็นอาหารหรือทำเป็นขนมได้ ด้วยการนำก้านดอกหรือใบมาลอกผิวหรือเปลือกที่หุ้มอยู่ออกแล้วเด็ดดอกและใบทิ้ง
2. เป็นไม้ปลูกประดับ นิยมปลูกเป็นไม้ประดับสระน้ำ
3. ใช้ในอุตสาหกรรม ก้านดอกนำมาสกัดย้อมสีเส้นไหมได้โดยจะให้สีเทา
4. ใช้ในด้านวิทยาศาสตร์ ใช้วัดความลึกของระดับน้ำบริเวณนั้นได้ เนื่องจากความยาวของก้านใบและก้านดอกจะเท่ากับความลึกของแหล่งน้ำ

คุณค่าทางโภชนาการของบัวสาย

คุณค่าทางโภชนาการของบัวสาย ต่อ 100 กรัม ให้พลังงาน 6 แคลอรี

บัวสาย เป็นบัวชนิดหนึ่งของไทยที่มีมาเนิ่นนานและเป็นไม้น้ำพื้นบ้านที่ชาวชนบทมักจะนิยมปลูกและนำมาทำเป็นกำไลเล่นสำหรับเด็ก เป็นดอกที่สวยงามเหมาะแก่การปลูกประดับสระน้ำหรือบึง เป็นพืชที่มีประโยชน์หลากหลายและสามารถนำส่วนของต้นมาเป็นยาสมุนไพรได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงร่างกาย บำรุงหัวใจ แก้ไข้และช่วยให้คลายเครียดได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ผักพื้นบ้าน ในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “บัวสาย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: 203.172.205.25/ftp/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable. [3 ธ.ค. 2013].
รายการสาระความรู้ทางการเกษตร ฝ่ายวิจัยและบริการวิชาการ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่. บทความวิทยุรายการสาระความรู้ทางการเกษตรประจำวันจันทร์ที่ 19 พฤษภาคม 2546. “บัวสายและบัวหลวง”. (ดวงจันทร์ เกรียงสุวรรณ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: natres.psu.ac.th. [3 ธ.ค. 2013].
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 195 คอลัมน์: ประสบการณ์รอบทิศ. “บัวสาย สัญลักษณ์แห่งเยื่อใยและความลึก”. (เดชา ศิริภัทร). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [3 ธ.ค. 2013].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ที่ใช้ในงานภูมิสถาปัตยกรรม ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “บัวสาย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th. [3 ธ.ค. 2013].
มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์. “บัวจงกลนี”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.uru.ac.th. [3 ธ.ค. 2013].
พันธุ์ไม้ย้อมสีธรรมชาติ กรมหม่อนไหม. “บัวสาย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: qsds.go.th. [3 ธ.ค. 2013].
ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “บัวสาย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [3 ธ.ค. 2013].
ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “บัวขม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaicrudedrug.com. [3 ธ.ค. 2013].

จาก

จาก (Nipa palm) เป็นพืชเก่าแก่มากชนิดหนึ่ง เป็นปาล์มเพียงชนิดเดียวที่เป็นพืชในป่าชายเลน ส่วนมากจะพบเป็นลูกจากเชื่อมที่อยู่ในของหวาน ถึงแม้จะเป็นพืชที่ให้สรรพคุณน้อยกว่าพืชอื่น ๆ แต่เป็นต้นที่มีประโยชน์หลากหลายมากในอุตสาหกรรมต่าง ๆ สามารถนำส่วนประกอบของต้นมาใช้เป็นส่วนประกอบของอาหารและเป็นส่วนประกอบในผลิตภัณฑ์มากมาย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของจาก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nypa fruticans Wurmb
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Nypa” “Atap palm” “Nipa palm” “Mangrove palm”
ชื่อท้องถิ่น : มีชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “อัตต๊ะ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ปาล์ม (ARECACEAE)

ลักษณะของต้นจาก

ต้นจาก เป็นปาล์มแตกกอที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในบริเวณชายฝั่งทะเลของประเทศไทย
ลำต้น : ลำต้นเป็นเหง้าใต้ดินหรือโผล่เหนือดิน มักเรียกว่า “หินจาก” ต้นเกิดติดกันเป็นกลุ่มกอ มีลักษณะอ้วนสั้น และแบน แตกออกเป็น 2 ง่าม โดยเยื่อของส่วนลำต้นและโคนก้านใบมีโพรงอากาศ
ราก : รากเป็นระบบรากฝอย แตกออกจากด้านล่างของลำต้น จำนวนของรากต่อต้นนั้นมากและมีขนาดยาว ทำให้พื้นที่โดยรอบลำต้นกระจุกตัวด้วยรากจำนวนมาก
ใบ : มีลักษณะเป็นใบเดี่ยวแบบขนนก ก้านใบมีลักษณะอวบใหญ่เรียกว่า “พงจาก” หรือ “ทางจาก” ส่วนโคนก้านใบเรียกว่า “พอนจาก” ใบย่อยมีลักษณะเรียวยาวคล้ายใบมะพร้าวแต่ขนาดใบกว้างกว่า ผิวใบด้านบนมีสีเขียวเข้มเป็นมัน ส่วนผิวใบด้านล่างมีสีนวล กาบใบใหญ่ห่อโคนต้น ก้านใบที่แตกใหม่จะเป็นสีม่วงแดง
ดอก : ดอกมีสีเหลือง ออกดอกเป็นช่อแบบกระจุกแน่นระหว่างกาบใบ ดอกเป็นรูปกลม เป็นดอกแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ช่อดอกจะชูตั้งขึ้นและโค้งลง ก้านดอกเรียกว่า “นกจาก”
ผล : ผลมีลักษณะอัดรวมกันแน่นบริเวณปลายก้านดอกเรียกว่า “ทะลาย” หรือ “โหม่งจาก” ผลมีขนาดใหญ่ที่ขั้วผลและเล็กที่ปลายผล มีหนามแหลมสั้นที่โคนผล ตัวผลมีลักษณะสามเหลี่ยม เปลือกผลหนา มีสีน้ำตาลเข้มหรือน้ำตาลแดง
เมล็ด : 1 ผล จะมี 1 เมล็ด อยู่ถัดจากเปลือกผลที่ประกอบด้วยเนื้อผลสีขาว ด้านในกลวงมีน้ำ ซึ่งจะพบได้ขณะที่ผลยังอ่อนเหมาะสำหรับนำมารับประทาน แต่หากเมล็ดแก่มากจะมีเนื้อแข็งและเหนียวทั้งเมล็ด ซึ่งจะมีลักษณะคล้ายผลตาลแก่ ไม่นิยมนำมารับประทาน และจะร่วงลงดินหรือลอยไปกับกระแสน้ำจนถึงช่วงน้ำลดแล้วจมโคลนจนเกิดเป็นต้นจากใหม่อีกครั้ง

สรรพคุณของจาก

สรรพคุณจากใบ แก้อาการท้องร่วงเมื่อนำมาต้มแล้วดื่ม

ประโยชน์ของจาก

• ประโยชน์ของกลีบดอก เป็นส่วนผสมของชาสมุนไพรได้
• ประโยชน์ของต้นจาก ปลูกเป็นไม้ประดับริมน้ำกร่อย ริมทะเลหรือในพื้นที่ที่มีน้ำท่วมขัง เพื่อกันแนวลมและลดเสียงรบกวน เป็นไม้ประดับปลูกลงกระถางเนื่องจากผลมีความสวยงาม ในสมัยก่อนการปลูกจากถือเป็นการจับจองที่ดินด้วยการปลูกลงแขก ต้นจากที่เหลือใช้ทำเป็นเชื้อเพลิงได้
• ประโยชน์ของลูกจากอ่อนหรือผลอ่อน นำมาต้มกินกับน้ำพริก กินร่วมกับแกงไตปลา ทำเป็นแกงกะทิ ผลอ่อนผ่าเอาเมล็ดมารับประทานสดเป็นผลไม้หรือนำมาลอยแก้ว ใช้รับประทานเป็นขนมหวานหรือรับประทานร่วมกับไอศกรีม ผลอ่อนเมื่อแตกหน่อจะมีจาวที่นำมารับประทานได้
• ประโยชน์ของผลสุก นำมาทำเป็นลูกเชื่อมทานในของหวานได้
• ประโยชน์จากน้ำหวานที่ต้นจาก หรือที่เรียกกันว่า “น้ำตาลจาก” มีรสชาติเหมือนกับน้ำตาลโตนด สามารถนำไปเคี่ยวเพื่อทำเป็น “น้ำผึ้งจาก” จนเกิดเป็น “น้ำตาลปึก” เมื่อเคี่ยวต่อจะได้ “ขนมตังเม” นอกจากนั้นยังนำไปหมักเพื่อเป็น “น้ำส้มจาก” ได้เช่นกัน มีส่วนช่วยทำให้น้ำในบ่อกุ้งไม่เน่าเสียและนำไปทำเป็น “น้ำตาลเมา” ได้อีกด้วย
• ประโยชน์ของงวงจากหนุ่ม นำมาทำเป็นไม้กวาด เป็นแส้สำหรับปัดแมลงหรือแปรงล้างกระบอกตาลตอนทำน้ำตาลจากได้
• ประโยชน์ของใบ นำมาใช้ห่อขนมจาก ทำแมงดากันฝน เป็นของเล่นหรือลูกโตน ส่วนใบแก่จะเย็บแล้วนำมาใช้มุงหลังคาหรือใช้กั้นฝาบ้านได้ ทำกระแชงที่มีลักษณะคล้ายกับเต็นท์ซึ่งสามารถกันความร้อนได้ดีกว่าเต็นท์อีกด้วย หรือนำมาทำเป็นเพิงสำหรับอาศัยพักผ่อน ใช้ทำเป็นหมวกที่เรียกว่า “เปี้ยว” ใช้กันแดดกันฝนบนเรือแจว ทำฝาชีสำหรับครอบกับข้าวหรือทำเป็นฝาซึ้งสำหรับนึ่งอาหาร เพราะใบจากจะทนทานต่อความร้อนได้ดีและกันความร้อน ส่วนก้านใบที่ลิดใบแล้วใช้ทำไม้กวาดและทำเสวียนหม้อได้
• ประโยชน์ของใบอ่อน ใบอ่อนที่เพิ่งแตกยอดใช้ทำมวนบุหรี่สูบ ทำเสวียนหม้อ ตอกบิด ห่อขนมจาก ทำที่ตักน้ำเรียกว่า “หมาจาก” ซึ่งใช้สำหรับวิดน้ำในเรือเพราะหมาจากนั้นไม่กินเนื้อไม้
• ประโยชน์ของพอนจากหรือปงจาก ใช้ทำเป็นทุ่นสำหรับเกาะตอนว่ายน้ำเพื่อไม่ให้จม หรือนำไปทำเป็นของเล่นสำหรับเด็ก เช่น ทำเป็นดาบ ปืน เรือ นอกจากนี้ส่วนที่เหนือขึ้นไปเล็กน้อยของพอนจากก็สามารถนำมาตัดทำเป็นไม้ดอกตีเงี่ยงปลาสำหรับชาวประมงได้ด้วยหรือนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิงก็ได้
• ประโยชน์ของทางจาก สามารถนำมาทำปลอกสำหรับแจวเรือได้เนื่องจากมีความเหนียวแต่ไม่ทนทานเท่าไหร่ ทำตับจากแต่ใช้ได้เพียงชั่วคราวเท่านั้นเพราะไม่แข็งแรง ชาวประมงยังนำส่วนของทางจากแก่มาทำเป็นตะแกรงสำหรับย่างปลาอีกด้วย

จาก สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้มากกว่าที่คิด เป็นต้นที่มีน้ำหวานมาสกัดเป็นน้ำตาลได้ ส่วนประกอบจากต้นของจากนำมาแปรรูปได้ทั้งต้น มีสรรพคุณแก้อาการท้องร่วงได้ เป็นไม้ที่มักจะพบในป่าชายเลนเพราะเป็นต้นที่มักจะขึ้นริมทะเล เป็นพืชในตระกูลปาล์มชนิดหนึ่งที่เหมาะกับวิถีชาวบ้านของคนไทยในสมัยก่อนเป็นอย่างมาก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม