อุตพิต

อุตพิต (Typhonium trilobatum) เป็นไม้ล้มลุกที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเขตร้อนของทวีปเอเชีย สามารถพบได้ทุกภาคของประเทศไทยซึ่งชาวเชียงใหม่เรียกกันว่า “บอนแบ้ว” เป็นต้นที่มีดอกแทงออกมาจากใต้ดินเป็นสีเลือดนกปนสีน้ำตาลหรือสีแดงเข้มทำให้ดูสวยงามและโดดเด่น แต่เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีกลิ่นเหม็นคล้ายอุจจาระ จึงไม่นิยมนำมาปลูกตามบ้านทั่วไปจนคนอีสานเรียกกันว่า “ว่านขี้” แต่ว่าอุตพิตเป็นยาสมุนไพรที่ชาวอินโดนีเซีย บังกลาเทศและตำรายาพื้นบ้านใช้ในการรักษาได้

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของอุตพิต

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Typhonium trilobatum (L.) Schott
ชื่อท้องถิ่น : ภาคอีสานเรียกว่า “ขี้ผู้เฒ่า” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “บอนแบ้ว” จังหวัดจันทบุรีเรียกว่า “มะโหรา” คนไทยเรียกว่า “อุตพิษ อุตตพิษ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์บอน (ARACEAE)

ลักษณะของอุตพิต

อุตพิต เป็นไม้ล้มลุกที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเขตร้อนของทวีปเอเชีย มักจะพบขึ้นทั่วไปตามที่ร่มเย็น สามารถพบได้ทุกภาคในประเทศไทย
หัว : หัวขนาดเล็กอยู่ใต้ดิน เมื่อถึงฤดูฝนก็จะงอกขึ้นมาใหม่ ลักษณะของหัวค่อนข้างกลมหรือแป้นเล็กน้อย ในหัวเป็นสีขาวหรือสีนวล มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นวงบริเวณผิวดิน แผ่นใบแผ่ย่นเป็นลอนเล็กน้อย ใบเป็นรูปไข่ปลายแหลมหรือเป็นรูปลูกศรแกมรูปหัวใจ ขอบใบเรียบหรือหยักเว้าแบ่งออกเป็นแฉก 3 แฉก โคนใบเว้าลึกเข้าหาก้านใบ แผ่นใบเป็นสีเขียวมัน มีลายหรือมีจุดประสีม่วงขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของพื้นที่ ก้านใบจะเป็นสีน้ำตาลอมแดงหรือเป็นสีแดงอมม่วง บางพันธุ์จะมีลายเป็นประจุดต่าง ๆ ทั่วทั้งก้านคล้ายกับก้านต้นบุก
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแทงมาจากหัวใต้ดินขึ้นมาเป็นแท่งยาว ก้านช่อดอกเป็นสีเลือดนกปนสีน้ำตาลหรือสีแดงเข้ม กาบมีสีแดงเข้ม เมื่อดอกบานแล้วจะเห็นดอกสีเหลืองอ่อนหรือสีขาว ดอกเป็นแบบแยกเพศแต่อยู่ในช่อเดียวกัน โดยดอกเพศเมียจะอยู่ตรงโคนแท่ง เหนือดอกเพศเมียเป็นดอกฝ่อสีขาว ถัดไปเป็นที่ว่าง เหนือที่ว่างจะเป็นดอกเพศผู้สีชมพู เมื่อดอกบานเต็มที่ดอกจะมีกลิ่นเหม็นคล้ายอาจมหรืออุจจาระ พบขึ้นเป็นกลุ่มจำนวนมากทำให้เวลามีดอกจะส่งกลิ่นเหม็นคลุ้งไปทั่วบริเวณใกล้เคียง มักจะออกดอกในช่วงฤดูฝนและดอกจะบานในช่วงเย็น
ผล : ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลมหรือรูปขอบขนาน ภายในผลมีเมล็ด 1 เมล็ด

สรรพคุณของอุตพิต

• สรรพคุณจากหัว เป็นยาแก้ไอ แก้หอบหืดและวิงเวียน
  – เป็นยาแก้อาการแข็งเป็นลำในท้อง ด้วยการนำหัวมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
  – เป็นยากัดฝ้าหนองและสมานแผล ด้วยการนำหัวมาหุงเป็นน้ำมันใส่แผลและใช้ปิ้งกับไฟกิน
• สรรพคุณจากราก เป็นยากระตุ้น เป็นยารักษาโรคริดสีดวงทวาร เป็นยาทาภายนอกและกินรักษาพิษงูกัด
  – รักษาโรคปวดท้อง ด้วยการนำรากมากินกับกล้วย
• สรรพคุณจากใบ แก้โรคเกี่ยวกับความผิดปกติในลำไส้ แก้ท้องเสีย แก้ลำไส้อักเสบ แก้บิดมีตัว
  – ทำให้หัวฝีหลุด โดยตำรายาพื้นบ้านนำใบ ใบหญ้าขัดมอนและข้าวสวยอย่างละเท่ากันมาหมกกับไฟให้สุกแล้วนำมาตำรวมกัน ใช้เป็นยาพอกที่ปากฝี ทำให้หัวฝีหลุดออกภายใน 1 คืน
  – บรรเทาแผลน้ำร้อนลวก ด้วยการนำใบมาอังกับไฟนำมาประคบแผล

ประโยชน์ของอุตพิต

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและก้านใบเมื่อนำมาเผาไฟแล้วสามารถนำไปทำแกงกะทิได้ กาบใบนำมาหั่นให้เป็นฝอยละเอียดใช้ดองกินเป็นผักหรือเครื่องเคียงได้ ก้านใบนำมาลอกเปลือกออกใช้ทำแกงส้มแบบเดียวกับแกงบอนหรือนำไปทำแกงคั่วก็ได้ หัวนำมาปิ้งไฟกินได้
2. ใช้ในการเกษตร ใบเป็นอาหารสำหรับการเลี้ยงสัตว์
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ ในต่างประเทศมีการซื้อขายเพื่อนำไปปลูกเป็นไม้ประดับ

วิธีการทำแกงคั่วอุตพิต

1. เตรียมเครื่องกะปิ กระเทียม ขมิ้น ข่า ตะไคร้ พริก มะกรูดและเกลือ จากนั้นนำมาตำรวมกันให้ละเอียด
2. นำอุตพิตมาลอกเปลือกชั้นนอกออกล้างให้สะอาดแล้วหั่นให้เป็นฝอย จากนั้นนำไปคั่วให้แห้งสนิท
3. นำเครื่องแกงลงผัดกับน้ำกะทิให้หอมแล้วใส่อุตพิตลงไปผัดให้เข้ากัน ใส่ปลาย่างตามลงไปแล้วปรุงรส ใส่หัวกะทิตามลงไป ฉีกใบมะกรูดใส่ตามลงไปอีกที
4. ระหว่างแกงห้ามปิดฝาและห้ามเติมน้ำเพราะจะทำให้เกิดอาการคันได้

ข้อควรระวังในการใช้อุตพิต

1. ควรระวังอย่าให้โดนยางหรือของเหลวจากต้นเพราะจะทำให้เกิดอาการคัน ปวดแสบ ปวดร้อน อักเสบและพองเป็นตุ่มน้ำใส ถ้าหากเข้าตาก็อาจทำให้ตาบอดได้
2. ก่อนนำมารับประทานควรทำให้สุกเสียก่อน

อุตพิต เป็นต้นที่มีกาบหรือใบกลิ่นเหม็นแต่มีลักษณะและรูปร่างโดดเด่นเพราะดอกมีสีสัน ทว่าก็เป็นต้นที่มีพิษชนิดหนึ่งเช่นกัน โดยพิษจะมาจากของเหลวจากต้นซึ่งจะทำให้ระคายเคืองผิวหนังได้ อุตพิตสามารถนำมาใช้ทำแกงคั่วอุตพิตหรือใช้เป็นส่วนประกอบในอาหารได้หลากหลาย และที่สำคัญยังเป็นยาสมุนไพรในตำรายาพื้นบ้านด้วย อุตพิตมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของหัวและใบ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาโรคริดสีดวงทวาร แก้โรคเกี่ยวกับความผิดปกติในลำไส้ แก้ฝีและแก้ไอได้ เป็นต้นที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายเช่นกัน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคกลาง. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ, ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, กัญจนา ดีวิเศษ). “อุตพิต”. หน้า 153.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “อุตพิต”. หน้า 844-845.
มูลนิธิสุขภาพไทย. “มุมมองใหม่ อุตพิดสรรพคุณหอม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.thaihof.org. [20 ก.ย. 2014].
หนังสือ Prosea ทรัพยากรพืชในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 9 : พืชที่ให้คาร์โบไฮเดรตที่ไม่ใช่เมล็ด (พีรศักดิ์ วรสุนทโรสถ และคณะ). “อุตพิด”. หน้า 257-258.
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

อ้อยช้าง

อ้อยช้าง (Wodier tree) หรือเรียกกันอีกอย่างว่า “กอกกั๋น” เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบที่มีดอกสีเหลืองอ่อน ที่เปลือกต้นมียางเหนียวใสซึ่งอุดมไปด้วยสรรพคุณทางยามากมาย ทว่าแก่นหรือเนื้อไม้และรากต้องมีอายุประมาณ 10 ปีขึ้นไปจึงจะสามารถนำมาใช้ทำยาได้ ส่วนเปลือกต้นจะต้องมีอายุประมาณ 8 ปีขึ้นไป ส่วนต่าง ๆ ของต้นนั้นมีรสที่แตกต่างกันโดยเปลือกต้นมีรสขม แก่นมีรสหวาน ยอดอ่อนมีรสเปรี้ยวฝาด ซึ่งทุกส่วนสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งสิ้น ส่วนของใบ ดอกและเปลือกเป็นอาหารของช้างโดยช้างจะใช้งาแทงเปลือกแล้วลอกออกมากิน เปลือกต้นนำมาทุบทำเป็นผืนสำหรับปูบนหลังช้างได้อีกด้วย ซึ่งในส่วนนี้คาดว่าน่าจะเป็นที่มาของชื่อต้น “อ้อยช้าง”

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของอ้อยช้าง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Lannea coromandelica (Houtt.) Merr.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Wodier tree”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “อ้อยช้าง” ภาคเหนือเรียกว่า “กุ๊ก กุ้ก” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “หวีด” จังหวัดตราดเรียกว่า “ช้าเกาะ ช้างโน้ม” จังหวัดอุบลราชธานีเรียกว่า “กอกกั่น กอกกั๋น” จังหวัดราชบุรีเรียกว่า “ตะคร้ำ” จังหวัดสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “ซาเกะ” ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่เรียกว่า “เส่งลู่ไค้” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “ปีเชียง” ชาวกะเหรี่ยงกาญจนบุรีเรียกว่า “แม่หยูว้าย” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “กอกกัน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์มะม่วง (ANACARDIACEAE)
ชื่อพ้อง : Dialium coromandelicum Houtt.

ลักษณะของอ้อยช้าง

อ้อยช้าง เป็นพรรณไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ที่มักจะพบขึ้นในอินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายูและชวา ในประเทศไทยพบกระจายทั่วไปในป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรังและป่าดิบแล้ง อาจพบตามป่าเขาหินปูนบ้าง
ลำต้น : ลำต้นเป็นเปลาตรง เรือนยอดเป็นพุ่มโปร่ง
เปลือกต้น : เปลือกต้นเรียบหรือแตกเป็นสะเก็ด มีสีเทาอมเขียว เปลือกในเป็นสีชมพู มียางเหนียวใส เป็นไม้ที่ไม่ค่อยแตกกิ่งก้านสาขามากนัก กิ่งก้านค่อนข้างเรียวเล็ก ส่วนที่ยังอ่อนหรือตามกิ่งอ่อนจะมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุมอยู่ ส่วนกิ่งแก่จะมีช่องอากาศ
ต้น : ต้นจะสลัดใบทิ้งเมื่อออกดอก มีรอยแผลใหญ่ของใบที่หลุดใบ
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ ออกเป็นช่อตรงปลายกิ่งเรียงเวียนสลับกัน ลักษณะคล้ายทรงกระบอก มีใบย่อยประมาณ 3 – 7 คู่ ออกเรียงตรงข้ามกัน ก้านใบย่อยจะค่อนข้างสั้น มักจะมีสันปีกแคบด้านใดด้านหนึ่ง ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่หรือรูปไข่แกมรูปหอก ปลายใบแหลมจนถึงเรียวแหลม โคนใบกลม แหลมหรือเป็นรูปหัวใจ ขอบใบเรียบหรือหยักมน ใบย่อยที่ปลายจะมีขนาดใหญ่กว่าใบย่อยด้านข้าง แผ่นใบค่อนข้างหนา หลังใบเกลี้ยง ท้องใบมีขนสั้นนุ่มและขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ใบแก่ผิวจะเกลี้ยง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อสีเหลืองอ่อน ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลดแยกแขนงโดยจะออกที่ปลายกิ่งก่อนผลิใบ ช่อดอกห้อยลงมาจากกิ่งที่ไม่มีใบ กลีบดอกหอม ดอกมีขนาดเล็กสีเหลืองอ่อนหรือเขียวอมเหลือง ก้านช่อมีขนเล็ก ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียจะแยกกันอยู่คนละต้น กลีบเลี้ยงดอกที่โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ลักษณะของกลีบเป็นรูปไข่ถึงรูปขอบขนาน มีขนปกคลุม ปลายกลีบมน ด้านนอกเกลี้ยงหรือมีขนรูปดาวขึ้นประปราย กลีบดอกมีประมาณ 4 – 5 กลีบเรียงซ้อนกัน ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่ถึงรูปขอบขนาน ปลายมน ไม่มีขนและพับงอกลีบ มีเกสรเพศผู้ประมาณ 8 – 10 อัน เกสรเพศผู้จะอยู่ล้อมรอบหมอนรองดอกรูปวงแหวนและมีร่องเว้าตรงกลาง ในดอกเพศเมีย รังไข่จะเกลี้ยงเป็นสีแดงสด มักจะออกในช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนกุมภาพันธ์หรือในช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม
ผล : เป็นผลสดแบบมีเนื้อ ผลผนังชั้นในแข็ง ลักษณะของผลเป็นรูปถั่ว รูปไตแบน รูปสี่เหลี่ยมคางหมูหรือรูปคล้ายสี่เหลี่ยมมุมฉากถึงรูปกลม ผลเป็นสีเขียวแต้มด้วยสีม่วงแดง ผลแก่เป็นสีม่วงอมแดง ก้านผลสั้นหรือเกือบไม่มีก้าน มีกลีบเลี้ยงติดทน
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดอยู่ 1 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปกลมหรือวงรี เมล็ดค่อนข้างแข็ง มีรอยเว้า 1 – 2 รอยที่ปลายบน

สรรพคุณของอ้อยช้าง

• สรรพคุณจากเปลือกต้น เป็นยาธาตุ ช่วยทำให้เจริญอาหาร เป็นยาต้มรักษาธาตุพิการและอ่อนเพลีย รักษาอาการปวดฟัน แก้เสมหะเหนียว ช่วยแก้อาการท้องอืดและท้องเฟ้อ เป็นยาแก้ปวดท้องหรือท้องร่วง เป็นยาใส่แผล ช่วยสมานแผลและเป็นยาห้ามเลือด แก้ผิวหนังพุพองหรือเน่าเปื่อย ช่วยรักษาโรคเกาต์ แก้ปวด แก้รอยฟกช้ำ แก้อาการแพลง
  – รักษาอาการตาเจ็บและอาการตาอักเสบรุนแรง ด้วยการนำน้ำที่ได้จากเปลือกสดมาใช้เป็นยาหยอดตา
  – แก้ฝี รักษาโรคผิวหนังและโรคเรื้อน ด้วยการนำเปลือกมาต้มกับน้ำอาบเป็นยาหรือนำเปลือกมาบดให้เป็นผงแล้วนำมาใช้ใส่แผลโรคผิวหนัง
• สรรพคุณจากใบ ช่วยแก้อาการปวดประสาท รักษาโรคเท้าช้าง รักษาอาการอักเสบ แก้อาการแพลงและรอยฟกช้ำ
  – แก้ไอเป็นเลือด โดยตำรายาพื้นบ้านอีสานนำใบมาผสมกับใบไพล ใบหวดหม่อนแล้วนำมาบดให้เป็นผงกินกับน้ำเช้าเย็น
• สรรพคุณจากแก่น ช่วยแก้เสมหะ ช่วยบรรเทาอาการกระหายน้ำ ทำให้ชุ่มชื่นในลำคอ เกิดความชุ่มชื่นในอก
• สรรพคุณจากยางที่ปูดจากลำต้น
  – แก้ไอเป็นเลือด ด้วยการนำยางที่ปูดจากลำต้นมาผสมกับยางที่ปูดจากลำต้นมะกอกมาฝนกับน้ำดื่ม
• สรรพคุณจากรากและเปลือกต้น
  – แก้ท้องเสีย ด้วยการนำรากและเปลือกต้นมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา

ประโยชน์ของอ้อยช้าง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนนำมาทานเป็นผักร่วมกับพริกเกลือได้ รากเป็นกระเปาะใหญ่เก็บสะสมน้ำสามารถนำมาดื่มแก้อาการกระหายได้
2. เป็นอาหารช้าง ใบ ดอกและเปลือกเป็นอาหารช้างโดยจะใช้งาแทงเปลือกแล้วลอกออกมากิน
3. เป็นส่วนประกอบของยา แก่นใช้ปรุงรสยา รากใช้เข้ากับตำรับยาเพื่อชูรสในตำรับนั้น
4. ใช้ในอุตสาหกรรม เนื้อไม้ใช้เป็นแบบเทคอนกรีต ใช้ในงานแกะสลัก ใช้ทำพื้นกระดาน ฝา รอด เครื่องเรือน เปลือกต้นนำมาทุบทำเป็นผืนสำหรับปูบนหลังช้าง ใช้ทำเชือก ให้สีน้ำตาล ใช้ย้อมผ้า ย้อมหนัง ย้อมแห ฟอกหนังสัตว์ ใช้ในงานศิลปะ

ข้อควรระวังของอ้อยช้าง

สารสกัดน้ำจากเปลือกต้นสดและผลสดเป็นพิษต่อปลา

อ้อยช้าง เป็นต้นที่มีรสหลากหลายและยังมีเปลือกเป็นส่วนที่อุดมไปด้วยประโยชน์มากมายแต่ว่าก็ต้องดูอายุของไม้นั้นด้วย นอกจากนั้นยังสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในด้านอาหารและใช้ในอุตสาหกรรมได้ อ้อยช้างมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเปลือก มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยแก้อาการปวดประสาท รักษาโรคเท้าช้าง รักษาอาการอักเสบ แก้ไอเป็นเลือด ช่วยรักษาโรคเกาต์และแก้อาการปวดได้ เป็นต้นที่มีสรรพคุณได้หลากหลายและคู่ควรแก่การนำมาใช้เป็นอย่างมาก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “อ้อยช้าง”. หน้า 840-841.
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “กุ๊ก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.dnp.go.th/botany/. [21 ก.ย. 2014].
ผู้จัดการออนไลน์. “โพธิญาณพฤกษา : อ้อยช้าง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.manager.co.th. [21 ก.ย. 2014].
คมชัดลึกออนไลน์. “อ้อยช้าง เปลือกแก้ปวดท้อง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.komchadluek.net. [21 ก.ย. 2014].
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “กุ๊ก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : biodiversity.forest.go.th. [21 ก.ย. 2014].
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “กอกกัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [21 ก.ย. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

มะกล่ำต้น

มะกล่ำต้น (Red sandalwood tree) ค่อนข้างที่จะเป็นที่รู้จักอยู่บ้างในประเทศไทยเพราะเป็นต้นไม้ประจำจังหวัดสิงห์บุรี เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ที่ดอกเป็นสีเหลืองอ่อนและมีกลิ่นหอมเล็กน้อย มีผลเป็นรูปฝักแถบแบนยาวซึ่งมีเมล็ดเป็นส่วนสำคัญในการนำมารับประทานและเป็นยาสมุนไพร มีรสเมาเบื่อและมีลักษณะเป็นสีแดงเลือดนกหรือเป็นสีแดงส้ม มะกล่ำต้นเป็นต้นไม้ที่สามารถนำส่วนต่าง ๆ ของต้นมาใช้ประโยชน์ได้หลายรูปแบบ

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของมะกล่ำต้น

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Adenanthera pavonina L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Red sandalwood tree” “Sandalwood tree” “Bead tree” “Coralwood tree”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “มะแดง มะหัวแดง มะโหกแดง” คนทั่วไปเรียกว่า “มะกล่ำตาช้าง” จังหวัดแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “มะแค้ก หมากแค้ก” จังหวัดนครราชสีมาเรียกว่า “มะหล่าม” จังหวัดสตูลเรียกว่า “บนซี” จังหวัดปัตตานีเรียกว่า “ไพ” ชาวเงี้ยวแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “หมากแค้ก มะแค้ก” คนเมืองเรียกว่า “มะแค้กตาหนู” ชาวม้งเรียกว่า “กัวตีมเบล้” ชาวกะเหรี่ยงแดงเรียกว่า “ซอรี่เหมาะ” ชาวขมุเรียกว่า “กล่องเคร็ด” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ลิไพ ไพเงินก่ำ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)
ชื่อพ้อง : Adenanthera gersenii Scheff., Adenanthera polita Miq., Corallaria parvifolia Rumph.

ลักษณะของมะกล่ำต้น

มะกล่ำต้น เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ผลัดใบระยะสั้น มักจะพบขึ้นตามป่าเต็งรังและป่าดิบแล้ง
ต้น : เรือนยอดแผ่กิ่งกว้าง ต้นเป็นทรงโปร่ง เปลือกลำต้นหนาเป็นสีน้ำตาลอ่อน ส่วนเปลือกชั้นในนุ่มเป็นสีครีมอ่อน
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้นปลายคู่ออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปวงรี รูปไข่หรือเป็นรูปขอบขนาน ปลายใบมน โคนใบไม่สมมาตรกัน ขอบใบเรียบมีประมาณ 8 – 16 คู่ เรียงสลับกัน แผ่นใบบางเป็นสีเขียวเข้ม ใบเรียบเกลี้ยง ด้านหลังใบเกลี้ยงเป็นสีเขียวอมเทา ส่วนท้องใบเป็นสีอ่อนกว่า ก้านใบย่อยสั้น ไม่มีหูใบ ส่วนก้านใบหลักมีหูใบขนาดเล็กมากและหลุดร่วงได้ง่าย
ดอก : ออกดอกเป็นช่อดอกแคบยาวเป็นรูปทรงกระบอก โดยจะออกดอกตามซอกใบช่วงบนหรือแตกแขนงที่ปลายกิ่ง และจะออกดอกเป็นช่อเดี่ยวหรือหลายช่อรวมกัน ดอกย่อยมีขนาดเล็ก กลีบดอกเป็นสีเหลืองอ่อนอมสีครีม เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีส้ม มีขนอยู่ประปราย มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบแคบและปลายกลีบแหลมเชื่อมติดกันที่ฐานเป็นหลอด ก้านดอกสั้นเป็นทรงแคบ ส่วนปลายเป็นถ้วยตื้นแยกเป็น 5 กลีบ กลีบเลี้ยงดอกที่โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ดอกมีเกสรเพศผู้จำนวน 10 ก้าน อับเรณูมีต่อมอยู่ที่ปลาย ดอกจะมีกลิ่นหอมอ่อนในช่วงเย็นคล้ายกลิ่นของดอกส้ม มักจะออกดอกในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน
ผล : ออกผลเป็นฝักรูปแถบแบนยาว ฝักอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อแก่แล้วจะแตกออกเป็นสองตะเข็บและบิดม้วนงอเป็นเกลียวแน่นเพื่อกระจายเมล็ดและมีรอยคอดตามเมล็ดชัดเจน
เมล็ด : เมล็ดจะติดอยู่ในฝักเป็นเวลานาน ในหนึ่งฝักจะมีเมล็ดประมาณ 10 – 15 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะค่อนข้างกลม แข็งและผิวมัน เป็นสีแดงเลือดนกหรือเป็นสีแดงส้ม มักจะติดผลในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนกรกฎาคม

สรรพคุณของมะกล่ำต้น

• สรรพคุณจากใบ เป็นยาฝาดสมาน
  – บำรุงกำลัง บำรุงธาตุในร่างกาย แก้บิด แก้ท้องร่วง แก้โรคปวดข้อ แก้ลมเข้าข้อ ด้วยการนำใบมาต้มกินเป็นยา
• สรรพคุณจากเมล็ด
  – แก้อาการปวดศีรษะ แก้อักเสบ ด้วยการนำเมล็ดมาฝนกับน้ำทา
  – แก้อาการจุกเสียด ด้วยการนำเมล็ดมาบดผสมกับน้ำผึ้งปั้นเป็นเม็ดกิน
  – เป็นยาขับพยาธิ เบื่อพยาธิไส้เดือนหรือพยาธิตัวตืด ด้วยการนำเมล็ดคั่วไฟเอาเปลือกหุ้มสีแดงออกแล้วนำมาบดเป็นผงผสมกับยาระบาย
  – แก้หนองใน ด้วยการนำเมล็ดมาบดผสมกับน้ำผึ้งปั้นเป็นเม็ดกินเป็นยา
  – แก้แผลฝีหนอง ช่วยดับพิษฝี ดับพิษบาดแผล ด้วยการนำเมล็ดมาบดให้เป็นผงใช้โรยใส่แผล
• สรรพคุณจากเนื้อไม้
  – แก้ปวดศีรษะ ด้วยการนำเนื้อไม้ฝนกับน้ำทาขมับ
  – ทำให้อาเจียน ด้วยการนำเนื้อไม้ฝนกับน้ำกินกับน้ำอุ่น
  – เป็นยาแก้อาเจียน ด้วยการนำเนื้อไม้ต้มหรือฝนกินเป็นยา
• สรรพคุณจากราก เป็นยาแก้ร้อนใน ช่วยแก้อาเจียน เป็นยาขับเสมหะ แก้เสมหะ กัดเสมหะในคอ ช่วยแก้หืดไอ แก้เสียงแหบแห้ง แก้อาการสะอึก ช่วยแก้ลมในท้อง ช่วยถอนพิษฝี
• สรรพคุณจากเนื้อในเมล็ด ผสมกับยาอื่นเป็นยาระบาย
  – เป็นยาขับพยาธิไส้เดือนและพยาธิเส้นด้าย ด้วยการนำเนื้อในเมล็ดมาบดเป็นผงแล้วปั้นเป็นมัด กินเป็นยา
• สรรพคุณจากเมล็ดและใบ เป็นยาแก้ริดสีดวงทวารหนัก

ประโยชน์ของมะกล่ำต้น

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและใบอ่อนมีรสมันจึงใช้กินเป็นผักสดร่วมกับอาหารพวกลาบ ส้มตำ น้ำตกและอาหารประเภทที่มีรสจัด หรือนำมาลวกจิ้มกับน้ำพริกและนำมาแกงได้ เนื้อในเมล็ดนำมาคั่วกินเป็นอาหารว่างซึ่งจะมีรสมัน
2. ใช้ในอุตสาหกรรม เมล็ดนำมาใช้ประดับตกแต่งเสื้อผ้าหรือตุ๊กตาได้ เนื้อไม้มะกล่ำต้นจะให้สีแดงที่ใช้สำหรับย้อมผ้าได้ เนื้อไม้ใช้ทำเสาบ้าน ใช้ในการก่อสร้าง ทำเครื่องเรือน เฟอร์นิเจอร์ ทำเรือและเกวียนได้
3. ใช้ในด้านเชื้อเพลิง ไม้มะกล่ำต้นนำมาใช้เป็นเชื้อเพลิงหรือฟืน ซึ่งให้ความร้อนได้สูงถึง 5,191 แคลอรีต่อกรัม
4. ปลูกเป็นไม้ประดับ

คุณค่าทางโภชนาการของยอดอ่อนมะกล่ำต้นต่อ 100 กรัม

จากข้อมูลจากภาควิชาเทคโนโลยีการอาหารและโภชนาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ มหาสารคาม ปี พ.ศ. 2537 คุณค่าทางโภชนาการของยอดอ่อนมะกล่ำต้นต่อ 100 กรัม

มะกล่ำต้น เป็นต้นที่มีใบและเนื้อไม้รสฝาดเฝื่อน รากมีรสเปรี้ยวขื่นเย็น เมล็ดมีรสเฝื่อนเมาและเนื้อในเมล็ดมีรสเมาเบื่อ ซึ่งแต่ละส่วนจะมีสรรพคุณทางยาสมุนไพรแตกต่างกัน นอกจากนั้นยังเป็นต้นที่สามารถนำมาใช้ปรุงอาหารได้หลากหลายแบบ มะกล่ำต้นมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเมล็ด ใบและราก มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงกำลัง แก้ฝี ขับพยาธิและแก้โรคปวดข้อได้ ค่อนข้างที่จะมีประโยชน์ในการรักษาอาการพื้นฐานภายนอกและแก้อาการเล็ก ๆ น้อย ๆ ได้เป็นอย่างดี

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “มะกล่ำต้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [14 พ.ค. 2014].
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “มะกล่ำต้น (Ma Klam Ton)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 210.
หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “มะกล่ำตาช้าง Red Sandalwood tree”. หน้า 36.
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. “มะกล่ำต้น”. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). หน้า 144.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “Red sandalwood tree,Coralwood tree, Sandalwood tree, Bead tree”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [14 พ.ค. 2014].
ศูนย์ปฏิบัติการโครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “ไพ, มะกล่ำตาไก่”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.goldenjubilee-king50.com. [14 พ.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

มหาหงส์

มหาหงส์ (Butterfly lily) หรือว่านมหาหงส์ เป็นพืชวงศ์ขิงที่มีเหง้าอยู่ใต้ดินเป็นสีนวลและมีกลิ่นเฉพาะ มักขึ้นตามที่ชื้นแฉะหรือริมลำธาร มีดอกสีขาวสวยงามและมีกลิ่นหอมมากในช่วงเช้าทำให้นิยมนำมาปลูกเป็นไม้ประดับได้ นอกจากนั้นยังมีจุดเด่นอยู่ที่น้ำมันจากเหง้าสามารถนำมาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยได้เรียกว่า “น้ำมันมหาหงส์” คนส่วนใหญ่นั้นจะไม่ค่อยนิยมนำมารับประทานนักแต่คนเหนือจะนำหน่ออ่อนมาลวกรับประทานกับน้ำพริก และที่สำคัญมหาหงส์ยังเป็นส่วนประกอบในตำรายาสมุนไพรได้ทั้งในประเทศและต่างประเทศ

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของมหาหงส์

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Hedychium coronarium J.Koenig
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Butterfly lily” “Garland flower” “Ginger lily” “White ginger”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “กระทายเหิน หางหงส์” ภาคเหนือเรียกว่า “ตาห่าน เหินแก้ว เหินคำ” ภาคอีสานเรียกว่า “ว่านกระชายเห็น สะเลเต” จังหวัดระยองและจันทบุรีเรียกว่า “เลเป ลันเต” คนเมืองและชาวไทลื้อเรียกว่า “ตาเหิน” ชาวไทใหญ่เรียกว่า “เฮวคำ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)

ลักษณะของมหาหงส์

มหาหงส์ เป็นไม้ล้มลุกที่มีเหง้าอยู่ใต้ดินอายุหลายปี มักจะพบตามพื้นที่ชื้นแฉะหรือตามชายป่าใกล้ลำธาร
เหง้า : เหง้าเป็นสีนวลและมีกลิ่นเฉพาะ ลำต้นเหนือพื้นดินเป็นลำต้นเทียมที่มีกาบใบซ้อนกันแน่น ลักษณะกลมและเป็นสีเขียว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน มีใบประมาณ 7 – 12 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย เส้นกลางใบเห็นได้ชัดจากด้านหลังใบ แผ่นใบด้านบนเกลี้ยง ส่วนผิวใบด้านล่างมีขนนุ่มโดยเฉพาะเส้นกลางใบ แผ่นใบมักงอตัวลงไปด้านหลัง ส่วนก้านใบสั้นเป็นกาบห่อหุ้มลำต้น ลักษณะเกลี้ยงและเป็นมัน ลิ้นใบเป็นเนื้อเยื่อบางสีขาว
ดอก : ออกดอกเป็นช่อที่ปลายยอดของลำต้นเทียม มีใบประดับใหญ่เป็นจำนวนมากเรียงซ้อนกัน ลักษณะของใบประดับเป็นรูปหอกหรือรูปไข่ ปลายแหลม ผิวเกลี้ยงและเป็นสีขาว ใบประดับย่อยเป็นรูปหอก ปลายมนและผิวเกลี้ยง ขอบพับเข้าหากัน ตรงกลางเป็นสัน แต่ละอันจะซ้อนเหลื่อมกัน ดอกมีขนาดใหญ่และมีกลิ่นหอม โดยจะออกตามซอกใบประดับประมาณ 1 – 5 ดอก มีกลีบดอกเป็นรูปแถบแคบ ปลายมนเป็นสีขาว กลีบปากเป็นรูปไข่เกือบกลม ปลายแยกเป็นกลีบ 2 กลีบ เป็นสีขาว ตรงกลางกลีบค่อนไปทางโคนเป็นสีเหลือง สีขาวหรือสีนวล โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดสีขาว ปลายกลีบดอกหยักบาง ส่วนกลีบเลี้ยงเป็นสีเขียว โคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็นแฉกตื้น 3 แฉกและแฉกลึก 1 แฉก ปลายกลีบเป็นสีขาวแกมสีเขียว ส่วนโคนเป็นสีขาว ดอกมีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันแผ่เป็นกลีบขนาดใหญ่ ลักษณะเป็นรูปไข่กลับแกมรูปวงรีหรือเป็นรูปวงรีแกมรูปขอบขนาน ปลายมนสีขาว อับเรณูเป็นรูปขอบขนาน มีเกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ 1 ก้าน มีรังไข่เป็นรูปขอบขนานและผิวเรียบ มี 3 ห้อง ส่วนยอดเกสรเพศเมียมีลักษณะเกือบกลม มักจะออกดอกในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงเดือนตุลาคม
ผล : เป็นผลแห้ง ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม แตกออกได้เป็นพู 3 พู

สรรพคุณของมหาหงส์

สรรพคุณจากเหง้า ช่วยขับลม ช่วยกระตุ้นน้ำย่อย
– บำรุงกำลังและเป็นยาอายุวัฒนะ เป็นยาแก้กษัย ช่วยบำรุงไต โดยตำรายาไทยนำเหง้าแห้งมาบดละเอียดผสมกับน้ำผึ้ง ปั้นเป็นลูกกลอนรับประทานก่อนอาหารเช้าและเย็น
– แก้ต่อมทอนซิลอักเสบ ช่วยแก้อาการท้องอืด ด้วยการนำเหง้ามาต้มเป็นยา
– แก้อาการลมชักหรือใช้ทาตุ่มผื่นลมพิษ โดยคนเมืองนำเหง้าใต้ดินมาต้มกับน้ำดื่ม
– รักษาแผลฟกช้ำและแผลบวม ด้วยการนำเหง้ามาคั้นเอาน้ำใช้เป็นยา

ประโยชน์ของมหาหงส์

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ภาคเหนือนำหน่ออ่อนลวกรับประทานกับน้ำพริก
2. เป็นความเชื่อ ชาวไทใหญ่นำดอกมหาหงส์บูชาพระ มีความเชื่อว่าเป็นยาทำเสน่ห์ เชื่อว่าเป็นสิริมงคลให้แก่สถานที่ปลูก เป็นว่านให้ลาภแก่ผู้ปลูก
3. สารสกัดน้ำมันหอมระเหย น้ำมันจากเหง้าสดสามารถนำมาใช้ฆ่าแมลงได้ น้ำมันหอมระเหยใช้เป็นส่วนผสมในการทำน้ำหอมและใช้ในวงการสปาทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ เป็นส่วนผสมในครีม โลชัน โคโลญจน์ สบู่ ครีมอาบน้ำหรือโคลนหมักตัว
4. ปลูกเป็นไม้ประดับ
5. ป้องกันยุง ป้องกันการกัดของยุงรำคาญ 5.8 ชั่วโมง ยุงก้นปล่อง 7.1 ชั่วโมง และยุงลายสวนได้ 7.5 ชั่วโมง

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของมหาหงส์

สารจากน้ำมันหอมระเหยที่ได้จากเหง้า มีลักษณะเป็นของเหลวใส มีสีเหลืองอ่อนและมีกลิ่นฉุนเฉพาะตัว โดยประกอบไปด้วย beta – pinene, borneol, d – limonene, linalool

มหาหงส์ เป็นต้นที่มีลักษณะเด่นอยู่ที่เหง้าใต้ดินซึ่งเป็นส่วนที่สำคัญอย่างมากในการนำมาใช้ประโยชน์ สามารถนำมาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยได้และใช้ทำน้ำหอม รวมถึงใช้ในการฆ่าแมลงและป้องกันยุงได้ มหาหงส์มีสรรพคุณทางยาได้จากส่วนของเหง้าใต้ดินโดยเฉพาะ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยขับลม บำรุงกำลัง บำรุงไตและแก้ต่อมทอนซิลอักเสบ ถือว่าเป็นต้นที่น่าสนใจในการปลูกประดับไว้เพราะมีประโยชน์ทั้งการให้ความงาม ให้สรรพคุณทางยา ให้ความหอมและเป็นความเชื่อได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “มหาหงส์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [11 พ.ค. 2014].
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “มหาหงส์ (Maha Hong)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 208.
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 367 คอลัมน์: ต้นไม้ใบหญ้า. “ว่านมหาหงส์”. (ดร.ปิยรัษฎ์ เจริญทรัพย์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [11 พ.ค. 2014].
ฝ่ายปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “มหาหงส์”. (นพพล เกตุประสาท). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: clgc.rdi.ku.ac.th. [11 พ.ค. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “Butterfly lily”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์), หนังสือพืชอาหารและสมุนไพรท้องถิ่นบนพื้นที่สูง ชุดที่ 1 (เกรียงไกร และคณะ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [11 พ.ค. 2014].
กรุ่นกลิ่นดอกไม้ในโคราช, มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา. “มหาหงส์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nrru.ac.th/web/plant_flower/. [11 พ.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

กระดูกไก่

กระดูกไก่ (Chloranthus erectus) หรือเรียกกันอีกอย่างว่า “หอมไก๋” เป็นต้นที่มีลำต้นเป็นข้อบวมพองลักษณะคล้ายกระดูกไก่ จึงเป็นที่มาของชื่อต้น ทั้งนี้ลำต้นจะมีกลิ่นคล้ายกับการบูรอีกด้วยเมื่อนำมาขยี้ และมีรสค่อนข้างขมพอสมควร มักจะพบได้ทางภาคเหนือเป็นส่วนใหญ่ ส่วนของใบอ่อนจะนำมารับประทานในรูปแบบของผักได้ นอกจากนั้นยังเป็นยาสมุนไพรที่ใช้ในตำรับยาพื้นบ้านล้านนาและชาวกาลิมันตัน ส่วนคนไทยอาจจะยังไม่ค่อยนิยมนำมาใช้กันมากนัก กระดูกไก่ยังเป็นต้นที่สามารถนำมาใช้ทำสีย้อมผ้าได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของกระดูกไก่

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Chloranthus erectus (Buch. – Ham.) Verdc.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “หอมไก่” ภาคตะวันตกเฉียงเหนือเรียกว่า “หอมไก๋” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “เกตเมือง ฝอยฝา” จังหวัดตรังเรียกว่า “ชะพลูป่า” ชาวมาเลเซียเรียกว่า “เกอรัส ตูรัง” ชาวฟิลิปปินส์เรียกว่า “บาเรา บาเรา”
ชื่อวงศ์ : วงศ์กระดูกไก่ (CHLORANTHACEAE)

ลักษณะของกระดูกไก่

กระดูกไก่ เป็นพรรณไม้พุ่มที่มีเขตการกระจายพันธุ์ในทวีปเอเชียเขตร้อน พบได้ทั่วไปตั้งแต่เนปาล ยูนนาน หมู่เกาะอันดามันไปจนถึงเกาะนิวกินี มักจะพบได้ทั่วไปตามบริเวณริมน้ำหรือดินที่ค่อนข้างแฉะชื้นและมักพบได้ทั่วไปในป่าที่ราบต่ำ พบได้มากที่สุดทางภาคเหนือ
ลำต้น : ลำต้นมีข้อบวมพองลักษณะคล้ายกระดูกไก่ ทุกส่วนของลำต้นเมื่อนำมาขยี้จะมีกลิ่นคล้ายกับการบูรและมีรสค่อนข้างขม
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ ลักษณะของใบเป็นรูปวงรี รูปหอก รูปขอบขนานแกมใบหอกหรือรูปไข่แกมขอบขนาน ปลายใบและโคนใบเรียวแหลม ขอบใบดูเหมือนเรียบแต่จะมีหยักเป็นฟันเลื่อยแบบตื้น แผ่นใบบางเป็นสีเขียวสด หลังใบด้านบนเป็นสีเขียวเข้มและเกลี้ยงเป็นมัน ท้องใบมีสีอ่อนกว่าหลังใบ ใบมีน้ำมันหอมระเหยและกรดคูมาริก
ดอก : ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่งติดก้านช่อดอก แต่ละช่อประกอบไปด้วยดอกย่อยขนาดเล็กหลายดอก ดอกย่อยเป็นสีขาวติดเป็นก้อนกลมตามก้านช่อดอก ดอกมีกลิ่นหอม ไม่มีกลีบดอกหรือกลีบรองดอกแต่จะมีใบประดับและเกสรเพศผู้สีขาวซึ่งจะออกเรียงกันอยู่ข้างในและมีอับเรณู 4 พู มีรังไข่ 1 ช่อง เชื่อมติดกันอยู่โคนใบประดับ มักจะออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนกรกฎาคม
ผล : ผลมีลักษณะเป็นรูปทรงกลม ผลสดสีขาวฉ่ำน้ำ
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ด 1 เมล็ด ซึ่งลักษณะของเมล็ดเป็นรูปค่อนข้างกลมและแข็ง

สรรพคุณของกระดูกไก่

• สรรพคุณจากทั้งต้น
  – แก้ไข้เรื้อรัง โดยตำรับยาพื้นบ้านล้านนานำทั้งต้นผสมกับหัวยาข้าวเย็นแล้วต้มกับน้ำดื่มต่างชาเป็นยา
• สรรพคุณจากรากและใบ
  – แก้ไข้ เป็นยาขับเหงื่อ แก้กามโรค ด้วยการนำรากและใบชงเป็นชาดื่ม
• สรรพคุณจากกิ่ง
  – รักษามาลาเรีย โดยชาวไทยภูเขานำกิ่งมาต้มเป็นยา
  – ป้องกันการตั้งครรภ์ โดยชาวกาลิมันตันนำกิ่งมาต้มกับน้ำดื่ม
• สรรพคุณจากราก
  – รักษาอาการประจำเดือนมาไม่เป็นปกติ แก้ผิดเดือนและผิดสาบ ด้วยการนำรากมาผสมกับรากหนาดคำและรากหนาดมาฝนกินเป็นยา
• สรรพคุณจากลำต้น
  – เป็นยากระตุ้น ระงับอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ ด้วยการนำลำต้นมาต้มกับเปลือกอบเชยกินเป็นยา

ประโยชน์ของกระดูกไก่

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนนำมากินเป็นผักร่วมกับลาบได้
2. ใช้ในอุตสาหกรรม ใช้ทำสีย้อมผ้าโดยจะให้สีน้ำเงินเข้มจนเกือบดำ
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ ดอกมีกลิ่นหอมและปลูกเลี้ยงง่าย

กระดูกไก่ เป็นต้นที่มีประโยชน์สำหรับชาวบ้านและชาวเขาเป็นอย่างมาก สามารถนำมาใช้ในอุตสาหกรรมย้อมผ้าได้อีกด้วย และส่วนของดอกมีกลิ่นหอมชวนให้น่าชม แต่ที่สำคัญเลยก็คือกระดูกไก่เป็นส่วนประกอบในตำรับยาพื้นบ้านมากมาย กระดูกไก่มีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะกิ่ง รากและใบ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ รักษามาลาเรีย รักษาอาการประจำเดือนมาไม่เป็นปกติและระงับอาการเกร็งของกล้ามเนื้อได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “กระดูกไก่”. หน้า 17-18.
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “กระดูกไก่”. หน้า 67.
หนังสือพืชอาหารและสมุนไพรท้องถิ่นบนพื้นที่สูง ชุดที่ 1 บ้านปางมะโอ. (เกรียงไกร และคณะ). “กระดูกไก่”.
หนังสือทรัพยากรพืชในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ลำดับที่ 16 พืชที่ให้สารกระตุ้น. (พีรศักดิ์ วรสุนทโรสถ และคณะ). “กระดูกไก่”.
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/