เบาหวานขณะตั้งครรภ์: ความเสี่ยง วิธีป้องกัน และการดูแล

โดย
Kitipong Pasanaphong
-
0
4261
เป็นเบาหวานขณะตั้งครรภ์
เป็นภาวะที่หญิงตั้งครรภ์มีระดับน้ำตาลในเลือดสูงเนื่องจากร่างกายผลิตอินซูลินไม่เพียงพอ มักเกิดขึ้นทุกช่วงระยะของการตั้งครรภ์

โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์ (Gestational Diabetes Mellitus, GDM) เป็นภาวะที่ผู้หญิงมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นในช่วงตั้งครรภ์ ทั้งจากการเป็นเบาหวานก่อนตั้งครรภ์ หรือเกิดขึ้นเฉพาะช่วงนั้น ก่อให้เกิดอันตรายต่อตัวคุณแม่และลูกในครรภ์ได้หากไม่ได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดต่อเนื่อง

1. ทำความเข้าใจ GDM: มาจากไหนอย่างไร?

  • ผู้ป่วยเบาหวานอยู่ก่อนแล้ว – ได้แก่ผู้ที่เป็น Type 1 หรือ Type 2 และยังควบคุมได้ไม่ดี

  • เบาหวานเฉพาะช่วงตั้งครรภ์ – เกิดเมื่อฮอร์โมนจากรกไปขัดขวางอินซูลิน ส่งผลให้การนำกลูโคสเข้าร่างกายไม่เพียงพอ

2. ทำไมต้องคัดกรองในช่วง 24–28 สัปดาห์?

เมื่อครรภ์เข้าสัปดาห์ที่ 24–28 ร่างกายเริ่มผลิตฮอร์โมนต้านอินซูลิน ทำให้มีโอกาสเป็นเบาหวานเฉพาะช่วงนี้สูง

วิธีทดสอบแบบ OGTT:

  1. ดื่มน้ำตาลกลูโคส 50 กรัม

  2. ตรวจน้ำตาลเลือดผ่าน 1 ชั่วโมง

  3. ถ้าระดับ ≥ 140 มก./ดล → ต้องวินิจฉัยเพิ่มเติม

หากตรวจยืนยันว่าเป็น GDM แพทย์จะติดตามอย่างใกล้ชิดตั้งแต่การตั้งครรภ์จนคลอด

3. ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เสี่ยงเข้าใกล้ GDM

  1. อายุแม่กว่า 30 ปี

  2. ประวัติครอบครัวมีเบาหวาน

  3. น้ำหนักเกินหรืออ้วน

  4. ปัญหาเกี่ยวกับการตั้งครรภ์มาก่อน เช่น คลอดก่อนกำหนด หรือทารกน้ำหนักมาก

  5. โรคความดันสูง

  6. การติดเชื้อซ้ำบ่อย

  7. ประวัติโรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์ก่อนหน้า

4. ยังไงเป็น GDM ส่งผลร้ายต่อตัวแม่-ลูกอย่างไร?

4.1 ผลต่อคุณแม่

  • น้ำตาลในเลือดแปรปรวน ซึ่งอาจก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลัน เช่น hypoglycemia หรือ ketoacidosis

  • ไต ตา หลอดเลือด ปลายประสาท เสี่ยงถูกทำลายรุนแรง

  • ความดันโลหิตสูง หรือ preeclampsia

  • ติดเชื้อง่าย โดยเฉพาะทางเดินปัสสาวะและผิวหนัง

4.2 ผลต่อลูก in utero

  • ตัวโตน้ำหนักเกิน → เสี่ยงคลอดยาก หรือจำเป็นต้องผ่าคลอด

  • เสี่ยง คลอดก่อนกำหนด

  • เกิดปัญหา น้ำตาลเลือดต่ำหลังคลอด

  • มีโอกาสเป็น โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด

  • เสี่ยง ตัวเหลือง (Jaundice) หรือ กรดเลือดสูง (acidosis)

  • โอกาสพิการแต่กำเนิด เช่น spina bifida หรือ កុមារស្លាកចិត្ត

5. ใครบ้างที่ควรหลีกเลี่ยงการตั้งครรภ์?

หากมีเงื่อนไขเหล่านี้ ควรได้รับคำปรึกษาอย่างละเอียดก่อน:

  • โรคหลอดเลือดหัวใจรุนแรง

  • การเสื่อมของไต

  • เบาหวานขึ้นจอประสาทตาอย่างรุนแรง

  • ความดันสูงอย่างควบคุมไม่ได้ (>140/90)

  • ปัญหาอาการคลื่นไส้ อาเจียนรุนแรง หรือหิวไม่หยุด

6. การเตรียมก่อนไข่ตก – “Pre-pregnancy planning”

  1. ระดับน้ำตาลก่อนตั้งครรภ์ต้องใกล้เคียงปกติ

  2. ควบคุมน้ำหนักอย่างเหมาะสม

  3. ตรวจสุขภาพรักษาครบทุกระบบ เช่น ตา ไต หัวใจ

  4. วางทีมสุขภาพ – รวมสูตินรีแพทย์, นักโภชนาการ, พยาบาล, ทีมเบาหวานเด็กในกรณีต้องการ

  5. วางแผนการรักษาแบบมีขั้นตอน กำหนดช่วงหยุดยาบางชนิดหรือปรับเปลี่ยนสูตรยา

  6. ให้ความรู้การตั้งครรภ์ – อาการอันตราย วิธีวัดน้ำตาล วิธีดีท็อกซ์

7. การจัดการโรคระหว่างตั้งครรภ์

7.1 วิธีควบคุมระดับน้ำตาล

  • โภชนาการ: ลดคาร์โบไฮเดรตเชิงเดี่ยว ทานโปรตีนคุณภาพสูง และไฟเบอร์

  • ตรวจน้ำตาล: ทั้ง fasting และ postprandial

  • ยา: ส่วนใหญ่ใช้ อินซูลิน เท่านั้น — ไม่ควรใช้ยาเม็ดอย่างเช่น metformin โดยไม่ปรึกษาแพทย์

7.2 การติดตามผล

  • นัดแพทย์ทุก 2–4 สัปดาห์

  • ตรวจการเจริญเติบโตของทารกผ่านอัลตราซาวด์

  • วัดน้ำหนักและความดันเลือดแม่

  • ตรวจหาภาวะแทรกซ้อนทางไต ตา ระบบประสาท

8. การคลอดและหลังคลอด

8.1 เตรียมคลอดให้ปลอดภัย

  • ประเมินการเติบโตของทารก

  • กำหนดช่วงเวลาที่เหมาะสมสำหรับการคลอด หรือผ่าตัด

  • เตรียมทีมดูแลทารกทันทีก่อนและหลังคลอด

8.2 ภายหลังคลอด

  • ตรวจน้ำตาลแม่ 6–12 สัปดาห์หลังคลอดเพื่อยืนยันการหาย

  • พยาบาลแนะนำโภชนาการที่เหมาะสม

  • ให้คำแนะนำเรื่องการให้นมแม่หากสภาวะเอื้อต่อการให้นม

  • ติดตามอาการ และส่งต่อไปยังแพทย์โรคเบาหวานหากจำเป็น

9. ช่วงชีวิตหลังตั้งครรภ์

  • GDM เพิ่มโอกาสเกิด Type 2 Diabetes ในอนาคต

  • ควรตรวจน้ำตาลปีละครั้งจนกว่าจะอายุ 50

  • ควบคุมน้ำหนัก พฤติกรรม และอาหารให้สมดุล

  • กระตุ้นให้ออกกำลังกายสม่ำเสมอ

10. ตัวอย่างแผนสุขภาพ “Ideal GDM Care”

ช่วง สิ่งที่ควรทำ
ก่อนตั้งครรภ์ ควบคุมน้ำตาล, ตรวจสุขภาพ, วางแผนตั้งครรภ์
24–28 สัปดาห์ ตรวจ OGTT, วางแผนการดูแลร่วมกับแพทย์
ประจำเดือนขณะตั้งครรภ์ ควบคุมอาหาร, วัดน้ำตาลทุกวัน, ตรวจอัลตราซาวด์
คลอด & หลังคลอด ตรวจน้ำตาลแม่ & ลูก, ให้คำแนะนำเรื่องโภชนาการ
ปีแรกหลังคลอด ตรวจน้ำตาลปีละ 1 ครั้ง, ติดตามสุขภาพและโภชนาการ

สรุป

โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์เป็นภาวะที่ควรได้รับการตรวจคัดกรองอย่างแผนการ แต่หากตรวจพบและจัดการอย่างเหมาะสม แม้การตั้งครรภ์จะต้องเตรียมตัวอย่างระมัดระวัง ก็สามารถคลอดลูกได้โดยปกติ และลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อนได้อย่างมีประสิทธิภาพ

FAQ – คำถามที่พบบ่อย

Q1: เบาหวานขณะตั้งครรภ์ รักษาหายได้หรือไม่?
A: GDM สามารถกลับสู่ภาวะปกติหลังคลอดได้ แต่หากก่อนตั้งครรภ์มีเบาหวานชนิดอื่นควรติดตามต่อเนื่อง

Q2: ถ้าเป็นเบาหวานก่อนตั้งครรภ์ คุมได้น้ำตาลในเกณฑ์แล้ว ยังเสี่ยง GDM ไหม?
A: ยังคงมีความเสี่ยง เพราะฮอร์โมนขณะตั้งครรภ์อาจกระทบอินซูลินได้ แนะนำให้ตรวจช่วง 24–28 สัปดาห์ทุกครั้ง

Q3: อาหารแบบไหนควรเลี่ยงตอนตั้งครรภ์ถ้าเป็น GDM?
A: หลีกเลี่ยงของหวาน ผลไม้รสหวานจัด เครื่องดื่มน้ำตาล และเค้กขนมอบที่มีน้ำตาลสูง

Q4: ถ้าน้ำตาลสูงตอนคลอด แปลว่าเป็นเบาหวานตลอดชีวิตหรือไม่?
A: ยังไม่เสมอไป แต่มีความเสี่ยงสูง จึงควรติดตาม ระดับน้ำตาลอย่างต่อเนื่อง

Q5: ทารกที่แม่เป็น GDM เสี่ยงเป็นเบาหวานในอนาคตไหม?
A: เสี่ยงสูงขึ้น แต่สุขภาพดีหลังคลอด ช่วยลดโอกาสโรคเบาหวานในอนาคตได้

ร่วมตอบคำถามกับเรา

[/vc_column_text]

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง

ศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.). กินเท่าไหร่ กินแค่ไหน ไม่เสี่ยงอ้วน. ใน: ธิดารัตน์ มูลลา.ชีวิตใหม่ไร้พุง. กรุงเทพฯ: บริษัทศิริวัฒนาอินเตอร์พริ้นท์ จำกัดม 2557.

[/vc_column][/vc_row]

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมจากผู้เขียน