ค้อนหมาขาว

ค้อนหมาขาว (Dracaena angustifolia Roxb) หรือเรียกกันว่า “พร้าวพันลำ” มักจะพบในป่าดิบแล้งในประเทศไทย มีผลเป็นสีเหลืองส้มโดดเด่นอยู่บนต้น ค้อนหมาขาวเป็นต้นในวงศ์หน่อไม้ฝรั่งที่ผู้คนไม่ค่อยรู้จักและไม่เคยได้ยินชื่อ เป็นยาสมุนไพรที่อยู่ในตำรายาพื้นบ้าน ตำรายาพื้นบ้านล้านนาและชาวเขาเผ่าเย้า มักจะพบค้อนหมาขาวส่วนของยอดอ่อนและดอกอ่อนในรูปแบบผักหรือพบในแกงเผ็ดมากกว่ารูปแบบอื่น

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของค้อนหมาขาว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Dracaena angustifolia Roxb.
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “พร้าวพันลำ” จังหวัดแพร่เรียกว่า “หมากพู่ป่า” จังหวัดลำปางเรียกว่า “ผักก้อนหมา” จังหวัดนครราชสีมาเรียกว่า “ผักหวานดง คอนแคน” จังหวัดสุรินทร์เรียกว่า “ว่านสากเหล็ก” จังหวัดชลบุรีเรียกว่า “อีกริมป่า” ชาวลัวะเรียกว่า “ดอกแก รางดอย”
ชื่อวงศ์ : วงศ์หน่อไม้ฝรั่ง (ASPARAGACEAE)

ลักษณะของค้อนหมาขาว

ค้อนหมาขาว เป็นพรรณไม้พุ่มที่พบตามป่าดิบแล้งทุกภาคในประเทศไทย
ลำต้น : มีลักษณะตั้งตรงเป็นต้นเดียวหรือแตกเป็นกอเล็กน้อย ลำต้นหนาเป็นรูปทรงกระบอก ต้นอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีเทา
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปดาบ มีผิวใบเรียบ ผิวใบด้านบนมีสีเขียวเข้มเป็นมัน เนื้อใบเป็นเส้นใย
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแยกแขนงตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกย่อยมีจำนวนมากและมีลักษณะห้อยลง ก้านช่อดอกยาว กลีบดอกเป็นสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน ออกดอกในช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม
ผล : เป็นผลสด ลักษณะเป็นรูปเกือบทรงกลม ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองหรือสีส้ม ออกผลในช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนกรกฎาคม

สรรพคุณของค้อนหมาขาว

• สรรพคุณจากราก
  – แก้ไอ ชาวเขาเผ่าเย้านำรากมาต้มกับน้ำแล้วดื่มแก้อาการ
• สรรพคุณจากทั้งต้น
  – รักษาเบาหวาน ตำรายาพื้นบ้านนำทั้งต้นมาต้มกับน้ำแล้วดื่มแก้อาการ
  – แก้ไข้รากสาดและไข้กาฬ ตำรายาพื้นบ้านล้านนานำทั้งต้นมาผสมกับใบพิมเสนต้นและใบบัวบก จากนั้นบดให้ละเอียดทำเป็นยาเม็ดลูกกลอนกินหรือใช้ต้มกับน้ำแล้วดื่มแก้อาการ

ประโยชน์ของค้อนหมาขาว

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและดอกอ่อนมีรสหวานจึงนำมาลวกและต้มทานเป็นผักจิ้มกับน้ำพริกหรือนำไปปรุงอาหารอย่างแกงเลียง แกงส้ม แกงแค แกงผักรวมใส่ปลาย่าง เป็นต้น
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของค้อนหมาขาว

จากการทดลองกับสัตว์พบว่า เมื่อนำทั้งต้นค้อนหมาขาวที่โผล่เหนือดินมาสกัดด้วยแอลกอฮอล์นั้นสามารถยับยั้งการเกร็งตัวของลำไส้ในสัตว์ทดลองได้

ค้อนหมาขาว เป็นต้นที่มีชื่อแปลกประหลาดแต่จำได้ง่าย มักจะพบในเมนูแกงส้มหรือแกงเลียง เป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาสมุนไพรที่อยู่ในตำรายาของชาวเขาและชาวบ้านทั่วไป มักจะนำทั้งต้นของค้อนหมาขาวมาปรุงเป็นยา มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาเบาหวาน แก้ไอ แก้ไข้รากสาดและไข้กาฬ นอกจากนั้นยังสามารถนำมาปลูกเป็นไม้ประดับได้เช่นกัน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “ค้อนหมาขาว”. หน้า 94.
พืชกินได้ในป่าสะแกราช, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.). “ค้อนหมาขาว”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.tistr.or.th. [21 ม.ค. 2015].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ค้อนหมาขาว, พร้าวพันลำ”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [21 ม.ค. 2015].
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “ค้อนหมาขาว”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [21 ม.ค. 2015].

บุกอีรอกเขา

บุกอีรอกเขา (Amorphophallus brevispathus Gagnep) เป็นไม้ล้มลุกที่มีหัวอยู่ใต้ดิน มักจะพบตามที่ชื้นแฉะหรือฝนตกชุก เป็นต้นที่มีชื่อแปลกและไม่ค่อยมีใครรู้จักแต่เป็นต้นหนึ่งที่มีการวิจัยถึงสรรพคุณและสารที่พบในบุกอีรอกเขา สามารถนำดอกอ่อนมาลอกเปลือกลวกรับประทานกับน้ำพริกหรือใช้ปรุงอาหารในเมนูแกงเห็ดหรือแกงหน่อไม้ได้ เป็นพืชวงศ์บอนที่มีหัวใต้ดินเป็นยาสมุนไพรแก้อาการ

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของบุกอีรอกเขา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Amorphophallus brevispathus Gagnep.
ชื่อท้องถิ่น : มีชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “บุก” “อีรอก” และ “ดอกก้าน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์บอน (ARACEAE)

ลักษณะของบุกอีรอกเขา

บุกอีรอกเขา เป็นไม้ล้มลุกข้ามปีที่มักจะพบตามริมแม่น้ำ ในพื้นที่โล่ง ทุ่งหญ้า พื้นที่ที่มีความชื้นสม่ำเสมอและฝนตกชุก
เหง้า : มีเหง้าอยู่ใต้ดิน
ใบ : เป็นใบเดี่ยว ก้านใบยาวและมีลักษณะกลมอวบน้ำ ไม่มีแกน ใบมีลายสีเขียว เทา น้ำตาลและดำเป็นจุดด่าง มีใบประดับ 10 – 120 ใบ มักจะออกเป็นคู่ ลักษณะเป็นรูปคล้ายหอก ขอบใบเรียบ ผิวใบเป็นคลื่น หูใบติดกับก้านใบย่อย
ดอก : ก้านดอกยาวออกจากเหง้า ดอกอยู่ตรงปลายก้าน ลักษณะของดอกเป็นรูปคล้ายดอกหน้าวัว
ผล : ออกผลเป็นกลุ่ม ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกระบอกตั้งขึ้น มีผลย่อยรูปรีจำนวนมาก

สรรพคุณของบุกอีรอกเขา

สรรพคุณจากบุกอีรอกเขา แก้ท้องเสีย ต้านเชื้อแบคทีเรีย ยับยั้งการเกิดมะเร็ง ต้านเนื้องอก
สรรพคุณจากหัว ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด ลดคอเลสเตอรอลในเลือด ช่วยลดการดูดซึมของน้ำตาลจากทางเดินอาหาร ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลและลดน้ำหนัก เป็นยากัดเสมหะ เป็นยาแก้เถาดาลที่จุดเป็นก้อนกลิ้งอยู่ในท้อง อาจเป็นยาพอกกัดฝีหนองได้

ประโยชน์ของบุกอีรอกเขา

เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกอ่อนนำมาลอกเปลือกลวกรับประทานกับน้ำพริกหรือใช้ปรุงอาหารประเภทนึ่งหรือใส่ในแกงเห็ดและแกงหน่อไม้ได้

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของบุกอีรอกเขา

• สารที่พบในบุกอีรอกเขา L – dopa, dopamine, konjac mannan, β – mannanase I, β – mannanase II
• การทดลองผลของไฟเบอร์และสาร glucomannan ในบุกอีรอกเขา ณ ประเทศญี่ปุ่นเมื่อปี ค.ศ. 1983 พบว่า สามารถช่วยลดการดูดซึมของน้ำตาลจากทางเดินอาหารในคนได้
• การทดสอบความเป็นพิษ พบว่า การให้สารโพลีแซ็กคาไรด์กรอกปากหนูถีบจักรในขนาด 2.8 กรัมต่อกิโลกรัม ทั้งสองเพศนั้นไม่พบว่ามีหนูตาย
• ฤทธิ์ของบุกอีรอกเขา การรับประทาน glucomannan มาก ๆ จะมีผลทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของผนังทางเดินอาหารได้ มีฤทธิ์กระตุ้น cAMP และ cGMP ยับยั้งเอนไซม์ trypsin ต้านพิษของสีแดง (amaranth) ลดการดูดซึมของวิตามินอี

บุกอีรอกเขา เป็นต้นที่มักจะพบในเมนูแกงเห็ดหรือแกงหน่อไม้ และนำมารับประทานในรูปแบบของผักลวกได้ เป็นต้นที่พบสารมากมายและมีสรรพคุณทางยาสมุนไพรอยู่ที่ส่วนของหัวใต้ดิน ถือเป็นต้นที่มีสรรพคุณน่าทึ่งกว่าที่คิด มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด ลดการดูดซึมของน้ำตาลจากทางเดินอาหาร ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลและลดน้ำหนัก และมีฤทธิ์ในการต้านเชื้อแบคทีเรีย ยับยั้งการเกิดมะเร็งและต้านเนื้องอกได้ ถือเป็นผักที่เหมาะอย่างมากสำหรับคนที่ต้องการลดน้ำหนัก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรบำบัดเบาหวาน 150 ชนิด. (เภสัชกรหญิง จุไรรัตน์ เกิดดอนแฝก). “บุกอีรอกเขา”. หน้า 996.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “อีรอก”. อ้างอิงใน : หนังสือพืชอาหารและสมุนไพรท้องถิ่นบนพื้นที่สูง (อัปสร และคณะ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [30 พ.ย. 2014].

ผักกาดนอ

ผักกาดนอ (Rosy Milkweed) หรือเรียกกันอีกอย่างว่า “ผักกาดนก” มีดอกสีเหลืองขนาดเล็กจึงทำให้มีอีกชื่อว่า “ผักกาดน้ำดอกเหลือง” เป็นไม้ล้มลุกที่มักจะพบตามข้างทางหรือบริเวณใกล้ลำธาร ทั้งต้นมีรสขมเผ็ดเล็กน้อยและเป็นยาเย็น สามารถนำทั้งต้นมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้ ผักกาดนอมีน้ำมันอยู่ภายในเมล็ดและพบสารที่มีความสามารถในการยับยั้งเชื้อโรคต่าง ๆ มักจะนำส่วนของยอดอ่อนมาลวกจิ้มกับน้ำพริกเพื่อทานเป็นอาหาร แต่ผักกาดนอนั้นไม่เหมาะสำหรับคนที่มีธาตุไฟอ่อนสักเท่าไหร่

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของผักกาดนอ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rorippa indica (L.) Hiern
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Rosy Milkweed”
ชื่อท้องถิ่น : คนไทยเรียกว่า “ผักกาดนก ผักกาดน้ำ ผักกาดน้ำดอกเหลือง” ชาวจีนแต้จิ๋วเรียกว่า “เหล็กเต่าเช่า” ชาวจีนกลางเรียกว่า “ซกไก้ช่าย ลู่โต้วเฉ่า ฮั่นช่าย”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ผักกาด (BRASSICACEAE หรือ CRUCIFERAE)
ชื่อพ้อง : Nasturtium montanum Wall. ex Hook. f. & Thomson, Rorippa montana (Wall. ex Hook. f. & Thomson) Small

ลักษณะของผักกาดนอ

ผักกาดนอ เป็นพรรณไม้ล้มลุกขนาดเล็กอายุ 1 ปี มักจะพบขึ้นทั่วไปตามข้างทาง พื้นที่ชายขอบป่าและบริเวณใกล้ริมลำธาร
ลำต้น : ลำต้นอ่อนไหวและเกลี้ยงไม่มีขน ตามกิ่งก้านเป็นเหลี่ยมสีเขียวอมม่วงแดง
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ที่โคนต้นมีก้านใบมน ไม่มีก้านใบ ลักษณะของใบเป็นรูปกลมวงรี รูปไข่กลับ รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก โคนใบสอบเรียว ขอบใบหยักไม่สม่ำเสมอ บริเวณยอดต้นขอบใบจะเรียบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง ดอกมีขนาดเล็กสีเหลือง มีกลีบดอก 4 กลีบ กลีบเลี้ยงดอก 4 กลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้ 6 อัน
ผล : ออกผลเป็นฝักบริเวณยอดต้น ลักษณะของฝักเป็นรูปกลมยาว ภายในมีเมล็ด

สรรพคุณของผักกาดนอ

สรรพคุณจากทั้งต้น ขับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้อาการเจ็บคอและเสียงแหบ แก้หลอดลมอักเสบ รักษาปากลิ้นเปื่อยและแผลมีฝ้า เป็นยาขับลมชื้น ช่วยแก้ตับอักเสบ แก้ดีซ่าน แก้อาการบวมน้ำ แก้ไขข้ออักเสบเฉียบพลัน เป็นยาแก้พิษงูและแมลงสัตว์กัดต่อย แก้ฝีหนอง
– แก้ร้อนในและไข้หวัดตัวร้อน ด้วยการนำผักกาดนอ 35 กรัม และน้ำนมราชสีห์ 35 กรัม มาต้มกับน้ำเพื่อดื่ม
– แก้ไอร้อนในปอด ด้วยการนำต้นสด 70 กรัม และกวยแฉะ 10 กรัม มารวมกันต้มกับน้ำเพื่อดื่ม
– เป็นยาขับปัสสาวะและแก้ปัสสาวะกะปริบกะปรอย ด้วยการนำต้นสด 70 กรัม มาต้มใส่น้ำตาลทรายแดงเล็กน้อยเพื่อรับประทานเป็นยา

ประโยชน์ของผักกาดนอ

เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนนำมาลวกจิ้มกับน้ำพริกเพื่อรับประทานเป็นอาหารได้

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของผักกาดนอ

สารที่พบในผักกาดนอ ในต้นพบสาร Rorifone ส่วนในเมล็ดพบน้ำมัน
ฤทธิ์ของผักกาดนอ เมื่อนำผักกาดนอมาต้มทำให้มีฤทธิ์ละลายเสมหะของกระต่ายที่ทดลองได้ แต่ไม่มีผลต่อการแก้ไอและไม่มีผลต่อคน ถ้าต้องการนำมาใช้ในการแก้ไอนั้นต้องรับประทานวันละ 200 – 300 มิลลิกรัม ติดต่อกันอย่างน้อย 20 วัน นอกจากนั้นสารสกัดจากผักกาดนอยังสามารถยับยั้งเชื้อในหลอดทดลองได้หลายชนิด เช่น เชื้อไวรัสที่ทำให้เป็นหวัด เชื้อ Columbacillus ของลำไส้ เชื้อ Staphelo coccus, Steptro coccus กับเชื้อ Coccus ในปอดที่ทำให้ปอดอักเสบได้

ข้อควรระวังของผักกาดนอ

1. บุคคลที่มีธาตุไฟอ่อน อย่างตัวเย็นและเลือดเย็นนั้นห้ามใช้สมุนไพรชนิดนี้เป็นอันขาด
2. ไม่ควรนำผักกาดนอมาผสมเข้ายากับคนทีสอ เพราะจะทำให้เกิดอาการเป็นพิษต่อร่างกายซึ่งทำให้มีอาการมือเท้าและแขนขาชาได้

ผักกาดนอ มีทั้งต้นเป็นยาสมุนไพรเนื่องจากมีรสขมเผ็ดเล็กน้อยและเป็นยาเย็นซึ่งช่วยในเรื่องของการแก้ไข้ตัวร้อนได้ดี สามารถนำยอดอ่อนมาทานในรูปแบบของผักได้ ผักกาดนอนั้นมีฤทธิ์เป็นยาเย็นเพราะฉะนั้นคนตัวเย็นหรือธาตุไฟอ่อนไม่ควรรับประทานสมุนไพรชนิดนี้ ผักกาดนอมีสรรพคุณทางยาได้จากทั้งต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ถอนพิษไข้ แก้ไอ แก้อาการเจ็บคอและเสียงแหบ แก้ตับอักเสบ แก้ดีซ่านและอาการบวมน้ำได้ ถือเป็นต้นที่ดีต่อการดับความร้อนในร่างกาย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. (วิทยา บุญวรพัฒน์). “ผักกาดนอ”. หน้า 334.
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “ผักกาดน้ำดอกเหลือง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : biodiversity.forest.go.th. [30 ส.ค. 2015].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

มะเหลี่ยมหิน

มะเหลี่ยมหิน (Rhus chinensis Mill) เป็นต้นที่ผลมีรสเปรี้ยวและชาวเผ่าในเชียงใหม่นิยมนำมารับประทานและใช้เป็นยาสมุนไพร เป็นต้นที่นิยมในชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่ ชาวเขาเผ่าอีก้อ ตำรับยาพื้นบ้านล้านนา ชาวลัวะ ชาวมูเซอและคนเมืองก็นิยมนำมะเหลี่ยมหินมาทาน เป็นไม้ยืนต้นที่ภายนอกไม่ค่อยมีลักษณะโดดเด่นแต่เป็นที่นิยมอย่างมากสำหรับชาวพื้นเมืองหรือชาวเผ่าทั่วไป

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของมะเหลี่ยมหิน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rhus chinensis Mill.
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “มะเหลี่ยมหิน ซุง” จังหวัดชัยภูมิเรียกว่า “สำค้ำ” จังหวัดเชียงใหม่และเชียงรายเรียกว่า “มะผด ส้มผด” ชาวเย้าเชียงใหม่เรียกว่า “ตะซาย” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เส่ฉี่” ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่เรียกว่า “เส่ชิ” ชาวลัวะเรียกว่า “ลำยึ ไม้สมโพด แผละยึ เพี๊ยะยึ มักพด”
ชื่อวงศ์ : วงศ์มะม่วง (ANACARDIACEAE)
ชื่อพ้อง : Rhus javanica var. chinensis (Mill.) T.Yamaz.

ลักษณะของมะเหลี่ยมหิน

มะเหลี่ยมหิน เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางที่มักจะพบในป่าดงดิบหรือที่ชื้นทั่วไป
เปลือก : เปลือกนอกเป็นสีน้ำตาลอมขาวหม่นและมีรูอากาศขนาดใหญ่สีน้ำตาลอมขาวหม่น เมื่อแก่จะมีรูอากาศขนาดใหญ่สีน้ำตาลอมแดงเรียงกันเป็นแถว เปลือกด้านในเป็นสีขาวหม่น มียางสีขาวหม่นหรือขาวอมเหลือง กิ่งเปราะ ตามกิ่งอ่อนมีขนละเอียด
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ออกเรียงสลับระหว่างช่อเวียนรอบกิ่งหรือต้น แกนในร่วมแบนข้างเล็กน้อย แผ่เป็นสันคล้ายปีก ใบย่อยไม่มีก้านใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่กว้าง รูปไข่แกมขอบขนานไปจนถึงรูปใบหอก รูปใบหอกหรือรูปวงรีแกมใบหอก ปลายใบเรียวแหลมหรือเป็นติ่งแหลม โคนใบโค้งมนหรือสอบแคบ สองข้างใบไม่สมมาตรกัน ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อยขนาดเล็ก ใบอ่อนมีขนละเอียดสีน้ำตาลขึ้นปกคลุมค่อนข้างหนาแน่น เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีเขียวเข้ม แผ่นใบสดมีขนละเอียดสีน้ำตาลเฉพาะบนเส้นใบด้านบน ส่วนล่างมีแบบเดียวกันปกคลุมค่อนข้างหนาแน่น ใบแก่จะเปลี่ยนเป็นสีแดงเข้มก่อนจะร่วง ใบมักจะมีแมลงขนาดเล็กคล้ายแมลงหวี่มาทำลาย ทำให้เกิดปมเป็นตุ่มขนาดใหญ่สีแดงงอกออกมาเป็นกลุ่มคล้ายผล ซึ่งจะเห็นกระจายอยู่ทั่วทั้งต้นได้ชัดเจน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจะแยกแขนงขนาดใหญ่บริเวณปลายกิ่ง ช่อดอกมีดอกย่อยจำนวนมาก ดอกย่อยเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศหรืออาจแยกเพศแยกช่ออยู่บนต้นเดียวกันหรือต่างต้นกัน ดอกย่อยมีขนาดเล็ก กลีบเลี้ยงสั้นและโคนเชื่อมติดกัน ส่วนปลายแยกออกเป็นแฉกรูปสามเหลี่ยม 5 แฉก กลีบดอกมี 5 กลีบ ลักษณะเป็นรูปวงรีกว้างหรือรูปขอบขนาน กลีบดอกเป็นสีขาวแกมเหลืองหรือสีเหลืองอ่อนอมเขียวอ่อน มีเกสรเพศผู้ 5 อัน เรียงล้อมรอบหมอนรองดอกที่มี 5 พู รังไข่ค่อนข้างกลมนูนอยู่เหนือฐานวงกลีบรวม มีขนละเอียดขึ้นปกคลุมอย่างหนาแน่น ภายในมี 1 ช่อง ก้านเกสร 3 อัน มักจะออกดอกในช่วงเดือนสิงหาคมถึงเดือนกันยายน
ผล : เป็นผลสด มีลักษณะเป็นรูปกลมแบน ผลมีกลีบเลี้ยงรองรับ เมื่ออ่อนจะเป็นสีขาวอมเขียว เมื่อแก่จะเปลี่ยนจากสีชมพูไปจนถึงสีแดงจัดแกมน้ำตาลเป็นสีขาว ผิวมียางเหนียวและมีขนละเอียดขึ้นปกคลุมอย่างหนาแน่น ติดผลในช่วงประมาณเดือนธันวาคมถึงเดือนมกราคม
เมล็ด : เมล็ดมีชั้นหุ้มแข็ง

สรรพคุณของมะเหลี่ยมหิน

• สรรพคุณจากราก
  – เป็นยาแก้ไข้ แก้ปวดแสบลิ้นปี่ แก้อาการปวดท้อง แก้อาการอาหารไม่ย่อยและอาหารเป็นพิษ ด้วยการนำรากมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – แก้ไอ โดยชาวเขาเผ่าอีก้อนำรากมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – แก้ไอและมีน้ำมูกข้น โดยตำรับยาพื้นบ้านล้านนานำรากมาผสมกับรากสาบเสือ รากปืนนกไส้ ก้นจ้ำทั้งต้นและผักปลายทั้งต้นมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากผล
  – เป็นยาแก้อาการหวัด โดยชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่นำผลมาแช่ในน้ำแล้วใส่เกลือเพื่อดื่ม
  – แก้ไอ โดยชาวลัวะนำผลไปต้มผสมกับขิงเพื่อรับประทาน
  – รักษาโรคริดสีดวง ด้วยการนำผลมาเคี้ยวกินแล้วดื่มน้ำตาม
• สรรพคุณจากยอดอ่อน
  – แก้ท้องเสีย โดยชาวมูเซอนำยอดอ่อนมาผสมกับไข่หมกเพื่อรับประทาน
• สรรพคุณจากใบ
  – รักษาแผลสดและแผลถลอก ช่วยสมานแผลและช่วยห้ามเลือด รักษาแผลงูกัด ด้วยการนำใบสดมาตำแล้วคั้นเอาน้ำใช้เป็นยาทาหรือพอก
  – แก้อาการผื่นคันและตุ่มพอง รักษาโรคผิวหนังตามร่างกาย ดีต่อสตรีหลังคลอดบุตรใหม่ ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำแล้วอาบ
• สรรพคุณจากลำต้น
  – ช่วยล้างแผล ฝี หนองและแผลติดเชื้อ ด้วยการนำลำต้นมาต้มกับน้ำแล้วล้างแผล
• สรรพคุณจากทั้งต้น แก้อาการคันจากพิษยางรัก
• สรรพคุณจากต้นและเมล็ด
  – แก้อาการเจ็บคอและหวัด ด้วยการนำต้นและเมล็ดมาต้มกับน้ำแล้วกินแก้อาการ
  – แก้บาดแผล ด้วยการนำต้นและเมล็ดมาตำแล้วพอก

ประโยชน์ของมะเหลี่ยมหิน

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ผลมีรสเปรี้ยวใช้รับประทานและปรุงรสอาหาร ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่นำผลมาตำใส่เกลือและพริกรับประทาน ชาวลัวะนำผลมาคลุกกับเกลือหรือกะปิหรือรับประทานร่วมกับลำชิเพียร ชาวอีก้อนำใบอ่อนผสมกับหน่อไม้ทานเป็นผัก คนเมืองนำเปลือกต้นมาขูดใส่ลาบเพื่อช่วยให้มีรสชาติดีขึ้น
2. ใช้ในด้านความสะอาดและความงาม ลำต้น รากและใบนำมาต้มแล้วนำน้ำมาทำความสะอาดร่างกายได้ ผลนำมาถูบริเวณส้นเท้าที่แตกได้
3. เก็บรักษาข้าว นำใบ 9 ใบ มาวางบนก้อนหินในยุ้งฉางก่อนจะใส่ข้าวเพื่อเก็บรักษา
4. ใช้ในการก่อสร้าง ลำต้นใช้ทำรั้ว กิ่งก้านใช้ทำฟืน

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของมะเหลี่ยมหิน

จากการวิจัยพบว่า ใบมีกรดแทนนิกซึ่งมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระและป้องกันสารบางชนิดที่ทำลายดีเอ็นเอของเม็ดเลือดขาวในหลอดทดลอง สารสกัดน้ำและแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ต้านเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดเริมในหลอดทดลองได้

มะเหลี่ยมหิน เป็นต้นที่ภายนอกไม่โดดเด่นหรือสวยงามแต่มีสรรพคุณทางยาได้หลากหลายและยังมีผลรสเปรี้ยวที่นำมาประยุกต์ในการปรุงอาหารได้ด้วย ถือเป็นที่นิยมในชนเผ่าแถบจังหวัดเชียงใหม่ มะเหลี่ยมหินมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของรากและผล มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาบาดแผล แก้ไข้และแก้ไอ แก้อาการปวดท้อง รักษาโรคผิวหนังตามร่างกาย ถือเป็นต้นที่แก้อาการพื้นฐานได้เป็นอย่างดี

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “มะเหลี่ยมหิน”. หน้า 185.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ส้มผด”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [31 ต.ค. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “มะเหลี่ยมหิน, ส้มผด”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์)., องค์ความรู้เรื่องพืชป่าที่ใช้ประโยชน์ทางภาคเหนือของไทย เล่ม 3 (สุธรรม อารีกุล, จำรัส อินทร, สุวรรณ ทาเขียว, อ่องเต็ง นันทแก้ว). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [31 ต.ค. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ส้มผด”. อ้างอิงใน : หนังสือพืชสมุนไพร เล่ม 2. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.qsbg.org. [31 ต.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

เพี้ยกระทิง

เพี้ยกระทิง (Melicope pteleifolia) เป็นต้นยอดนิยมของชาวเผ่าทั่วไปในการใช้เป็นยาสมุนไพรและนำมาใช้กันยุงได้ อีกทั้งยังเป็นใบที่ชนเผ่านิยมทานเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก เพี้ยกระทิงมีดอกย่อยสีขาวเล็ก ๆ จำนวนมากอยู่บนต้น คนไทยไม่ค่อยได้ยินหรือรู้จักเพี้ยกระทิงกันมากนัก ในด้านยาสมุนไพรนั้นสามารถนำทั้งต้นมาใช้เป็นยาได้ เป็นต้นหนึ่งที่นิยมสำหรับชาวบ้านและชาวเผ่าทั่วไป

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของเพี้ยกระทิง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Melicope pteleifolia (Champ. ex Benth.) T.G. Hartley
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “เพี้ยกระทิง ผักส้มเสี้ยนผี” ไทใหญ่เรียกว่า “ขมสามดอย แสงกลางวัน” คนเมืองเรียกว่า “มะโหกโตน” ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่เรียกว่า “ตะคะโดะ” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “สะเลียมดง”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ส้ม (RUTACEAE)
ชื่อพ้อง : Euodia gracilis Kurz, Euodia lepta (Spreng.) Merr.

ลักษณะของเพี้ยกระทิง

เพี้ยกระทิง เป็นไม้พุ่มชนิดหนึ่ง
ลำต้น : ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง
ใบ : เป็นใบประกอบแบบนิ้วมือออกเรียงตรงข้ามกัน มีใบย่อย 3 ใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปวงรี เนื้อใบมีต่อมน้ำมันเป็นจุด ๆ กระจายอยู่ทั่วไป
ดอก : ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบ ดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีขาวขนาดเล็ก มีทั้งดอกสมบูรณ์เพศและดอกแยกเพศ
ผล : ผลแห้งและแตกได้ ลักษณะของผลเป็นรูปเกือบกลม เป็นพู 2 พู
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดเดียว เมล็ดมีรูปทรงกลมสีดำ

สรรพคุณของเพี้ยกระทิง

• สรรพคุณจากราก รักษาโรคริดสีดวง
  – แก้ไข้หนาว ตำรับยาพื้นบ้านล้านนานำรากเพี้ยกระทิงมาผสมกับรากพลับพลาแล้วนำมาต้มกับน้ำให้ข้น ดื่มก่อนอาหารวันละ 3 – 4 ครั้ง
• สรรพคุณจากทั้งต้น
  – รักษาอาการมดลูกอักเสบ ด้วยการนำทั้งต้นมาผสมกับสมุนไพรอีก 2 ชนิด แล้วนำมาต้มกับน้ำล้างช่องคลอด
  – แก้อาการปวดเอว อาการเคล็ดหรือปวดตามตัว ด้วยการนำกากที่กลั่นเหล้าแล้วหรือต้นสดมาปูนอน
• สรรพคุณจากหัว
  – ช่วยให้มดลูกของผู้หญิงเข้าอู่ ด้วยการนำหัวมาต้มเพื่อรับประทาน
• สรรพคุณจากใบ แก้ตุ่มคัน

ประโยชน์ของเพี้ยกระทิง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ชาวไทใหญ่นำใบและยอดอ่อนรับประทานร่วมกับลาบหรือจะใช้ใบและดอกมาลวกทานกับน้ำพริก ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่นำยอดอ่อนและดอกมารับประทานสดหรือนำไปผึ่งแดดให้แห้งแล้วใช้เป็นผักจิ้มกับน้ำพริกและใส่ข้าวเบือน ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนนำใบเพี้ยกระทิงมาย่างกับไฟอ่อน ๆ แล้วขยี้เป็นแผ่นเล็ก ๆ หรือจะใส่ทั้งใบลงในแกงเพื่อเพิ่มรสขม
2. ป้องกันยุง ใบนำมาขยี้ทาตัวเพื่อป้องกันยุงกัดเวลาเข้าป่าได้

เพี้ยกระทิง เป็นยาสมุนไพรและผักที่สำคัญของชนเผ่าทั้งหลายอย่างไทใหญ่ ชาวกะเหรี่ยงเชียงใหม่และชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน ถือเป็นผักที่หาได้ในป่าและยังช่วยกันยุงป่าได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้หนาว รักษาโรคริดสีดวง รักษาอาการมดลูกอักเสบ เป็นต้นที่สำคัญในการรักษาเกี่ยวกับมดลูกในผู้หญิงของชนเผ่าทั้งหลาย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “เพี้ยกระทิง”. หน้า 108.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “เพี้ยกระทิง, สะเลียมดง”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์)., หนังสือพืชสมุนไพรในสวนป่าสมุนไพรเขาหินซ้อน ฉบับสมบูรณ์ (พงษ์ศักดิ์ พลเสนา). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [08 พ.ย. 2014].

สุวรรณพฤกษ์

สุวรรณพฤกษ์ (American Cassia) หรือเรียกอีกอย่างว่า “ขี้เหล็กอเมริกัน” เป็นไม้ยืนต้นที่มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อน มีดอกสีเหลืองสดรูปหางนกยูงทำให้ดูสง่างามจึงนิยมนำมาปลูกเป็นไม้ประดับตามสถานที่สาธารณะอย่างที่เห็นกันบ่อย ๆ เพราะไม่ต้องการการดูแลสูงนัก ทว่าไม่ค่อยมีใครรู้ว่าดอกและใบของต้นสามารถนำมาใช้ประกอบอาหารได้ และยังนำเนื้อไม้มาทำเครื่องมือหรือฟืนได้อีกด้วย ชาวเขาเผ่าแม้วนำใบมาใช้เป็นยาสมุนไพร เป็นต้นที่มีสรรพคุณช่วยรักษาอาการพื้นฐานได้ดี

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของสุวรรณพฤกษ์

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Senna spectabilis (DC.) H.S.Irwin & Barneby
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “American Cassia”
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “ขี้เหล็กอเมริกัน ทองนพคุณ” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ขี้เหล็กอเมริกา”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)
ชื่อพ้อง : Cassia spectabilis DC.

ลักษณะของสุวรรณพฤกษ์

สุวรรณพฤกษ์ เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางที่มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อน
ต้น : ทรงพุ่มแผ่กว้าง เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาลเข้มค่อนข้างเรียบหรือแตกเป็นร่องตื้นตามยาว ส่วนที่ยังอ่อนอยู่จะมีขนอ่อนขึ้นปกคลุม
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ออกเรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 10 – 15 คู่ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปวงรี ปลายใบแหลมหรือเป็นติ่งแหลม โคนใบมนหรือเบี้ยว ขอบใบเรียบ แผ่นใบบางอ่อนเป็นสีเขียวสด หลังใบด้านบนเรียบ ท้องมีขนละเอียดนาบไปกับแผ่นใบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบแยกแขนงขนาดใหญ่ที่ปลายกิ่ง มีดอกย่อยจำนวนมากเป็นรูปดอกหางนกยูง มีประมาณ 6 – 60 ดอก มีกลีบเลี้ยงสีเขียว 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ เป็นสีเหลืองสดขนาดไม่เท่ากัน ดอกมีเกสรเพศผู้ 10 อัน เป็นหมัน 3 อัน สามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี
ผล : ผลมีลักษณะเป็นฝักรูปขอบขนานแคบหรือรูปทรงกระบอก ฝักอ่อนเป็นสีเขียวสด เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้ม ฝักแก่จะแตกออกเป็น 2 ซีกตามตะเข็บ สามารถติดผลได้ตลอดทั้งปี
เมล็ด : ภายในฝักมีเมล็ดประมาณ 50 – 70 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปวงรีสีน้ำตาล

สรรพคุณของสุวรรณพฤกษ์

• สรรพคุณจากใบ
  – รักษาอาการตัวเหลืองและดีซ่าน โดยชาวเขาเผ่าแม้วนำใบและก้านใบมาใช้อย่างเดียวหรือผสมกับสมุนไพรชนิดอื่นแล้วนำมาต้มอบไอน้ำ
  – ช่วยรักษาคนติดฝิ่น ด้วยการนำใบและก้านใบมาต้มอบไอน้ำ
  – ลดการอักเสบอย่างอ่อนในสัตว์ ด้วยการนำใบแห้งบดเป็นผงให้สัตว์ทดลองกิน
• สรรพคุณจากใบและดอก เป็นยาถ่ายเสมหะ เป็นยาระบาย ช่วยทำให้เส้นเอ็นหย่อน
  – เป็นยาถ่ายโลหิตระดูของสตรี โดยใช้ร่วมกับแก่นขี้เหล็กและแก่นแสมทะเล
• สรรพคุณจากราก
  – รักษาอาการปวดตามข้อ ด้วยการนำรากสดประมาณ 60 กรัม มาตุ๋นกับเป็ด ไก่หรือเต้าหู้กินเป็นยา

ประโยชน์ของสุวรรณพฤกษ์

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกและใบนำมาใช้ประกอบอาหารได้
2. ใช้ในอุตสาหกรรม เนื้อไม้นำมาใช้ทำเป็นด้ามเครื่องมือ ไม้ถือ เครื่องเรือน ทำครก สากหรือนำมาใช้ทำฟืนได้
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไปตามที่สาธารณะ

สุวรรณพฤกษ์ หรือ “ขี้เหล็กอเมริกัน” เป็นต้นที่พบได้ทั่วไปเพราะนิยมปลูกกันในที่สาธารณะทั่วประเทศไทย มีดอกสีเหลืองโดดเด่นทำให้ดูสวยงาม ทว่าต้นนั้นก็สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลายทั้งการนำมาประกอบอาหารหรือใช้ทำเครื่องมือได้ สุวรรณพฤกษ์มีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของใบและดอก มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาอาการตัวเหลืองและดีซ่าน ช่วยรักษาคนติดฝิ่น เป็นยาระบาย ช่วยทำให้เส้นเอ็นหย่อน ถือเป็นต้นที่มีประโยชน์มากกว่าที่เห็นกันทั่วไปตามที่สาธารณะ

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “สุวรรณพฤกษ์”. หน้า 64.
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ขี้เหล็กอเมริกัน”. อ้างอิงใน : หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [07 ต.ค. 2014].
ไทยเกษตรศาสตร์. “ขี้เหล็กอเมริกัน”. อ้างอิงใน : หนังสือวัลลิ์รุกขบุปผชาติตามรอยพระบาทบรมราชกุมารี. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.thaikasetsart.com. [08 ต.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/