จมูกปลาหลด

จมูกปลาหลด (Sarcostemma secamone) เป็นต้นที่มีชื่อเรียกแปลกประหลาดไม่เหมือนใคร มักจะพบตามบริเวณน้ำตื้นริมบึงทั่วไป ดอกและใบของต้นนั้นสวยงามมากโดยเฉพาะช่วงดอกบานจะยิ่งสวยงามเป็นทวีคูณจึงกลายเป็นไม้ประดับยอดนิยมชนิดหนึ่ง นอกจากความสวยงามแล้วนั้นยังนำใบอ่อนและดอกมารับประทานเป็นผักสดได้ ซึ่งชาวอีสานจะนำมารับประทานร่วมกับลาบ ส่วนชาวใต้จะใช้ใบมาหั่นผสมกับข้าวยำ เป็นต้นที่นิยมนำมาปรุงหรือทานร่วมกับอาหาร และยังเป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาได้อย่างน่าทึ่ง

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของจมูกปลาหลด

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sarcostemma secamone (L.) Bennett และ Oxystelma esculentum (L. f.) Sm.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Rosy Milkweed”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “สอึก สะอึก” ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกว่า “ผักจมูกปลาหลด” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ผักไหม” จังหวัดมหาสารคามเรียกว่า “เครือไส้ปลาไหล” จังหวัดเพชรบูรณ์เรียกว่า “จมูกปลาไหลดง” จังหวัดนครราชสีมาเรียกว่า “ตะมูกปลาไหล” ราชบัณฑิตเรียกว่า “กระพังโหม”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ตีนเป็ด (APOCYNACEAE)
ชื่อพ้อง : Periploca secamone L. และ Oxystelma esculentum (L. f.) R. Br. ex Schult., Periploca esculenta L. f., Sarcostemma esculentum (L. f.) R.W. Holm

ลักษณะของจมูกปลาหลด

จมูกปลาหลด เป็นพรรณไม้เถาเลื้อยพาดพันต้นไม้อื่นที่มีเขตการกระจายพันธุ์ในอินเดียถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในประเทศไทยมักจะพบบริเวณน้ำตื้นริมบึงทั่วไป
เถา : เถามีลักษณะกลมขนาดเล็กเป็นสีเขียวและมียางสีขาวอยู่ภายในเถา
ยอดอ่อน : มีขนเล็กน้อย
ลำต้น : เมื่อลำต้นแก่นำมาขยี้แล้วดมจะมีกลิ่นเหม็น
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะของใบเป็นรูปยาวแคบหรือเป็นรูปดาบเรียวแคบ ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบไม่มีจัก เนื้อใบบางเรียบ แผ่นใบเป็นสีเขียว เส้นใบโค้งจรดกันใกล้ ๆ ขอบใบ ก้านใบสั้นและเล็ก เมื่อใบแก่นำมาขยี้แล้วดมจะมีกลิ่นเหม็น
ดอก : ออกดอกเดี่ยวหรือออกดอกเป็นช่อสั้น ๆ ตามซอกใบ ช่อละประมาณ 2 – 3 ดอก บางครั้งช่อใหญ่อาจมีดอกถึง 6 – 9 ดอก ในดอกหนึ่งมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ ปลายกลีบแหลม ส่วนกลีบดอกโคนติดกัน ปลายแยกเป็น 5 กลีบ ลักษณะคล้ายรูปดาว ริมขอบกลีบดอกมีขน ด้านนอกเป็นสีขาวหรือสีขาวอมชมพู ส่วนด้านในเป็นสีชมพูมีลายเส้นสีม่วงเข้มและจุดประสีน้ำตาลอยู่ตอนโคนกลีบที่ติดกัน เมื่อดอกบานจะมีลักษณะคล้ายรูปจาน
ผล : ผลมีลักษณะเป็นฝัก ปลายฝักแหลมโค้งเรียว โคนฝักกว้าง เปลือกฝักนิ่ม ภายในพองลม เมื่อผลแก่จะแตกออกด้านเดียวและจะเห็นเมล็ดติดอยู่กับไส้กลางผลเป็นจำนวนมาก
เมล็ด : เมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไข่สีน้ำตาล ที่ปลายของเมล็ดมีขนสีขาวติดอยู่เป็นกระจุก ซึ่งช่วยให้ลอยไปตามลมเพื่อกระจายพันธุ์ได้ไกล

สรรพคุณของจมูกปลาหลด

• สรรพคุณจากทั้งต้น รักษาโรคมะเร็ง รักษาอาการอักเสบบริเวณปากและคอ แก้ไข้รากสาด แก้บิด แก้ประจำเดือนผิดปกติ รักษาบาดแผลและรักษาแผลสด ขับน้ำนม
• สรรพคุณจากเถา
  – แก้เจ็บคอ ด้วยการนำเถาที่มีรสขมเย็นมาต้มกับน้ำแล้วใช้กลั้วคอ
• สรรพคุณจากราก
  – รักษาโรคดีซ่าน ตัวเหลืองและตาเหลือง ด้วยการนำรากที่มีรสขมเย็นมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากน้ำยาง ล้างแผลที่เป็นหนอง
• สรรพคุณจากใบและเถา เป็นยาระบายอ่อน ๆ ในเด็ก รักษาบาดแผลและรักษาแผลสด
  – แก้ไข้และลดความร้อนในร่างกาย ด้วยการนำใบและเถาที่มีรสขมและกลิ่นเหม็นเขียวมาคั้นแล้วดื่ม

ประโยชน์ของจมูกปลาหลด

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อน ใบอ่อนและดอกนำมาทานเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริก ชาวอีสานจะทานร่วมกับลาบ ชาวใต้จะใช้ใบมาหั่นผสมกับข้าวยำ ผลสามารถนำมารับประทานได้ นำมาย้อมสีเขียวในขนมขี้หนูด้วยการนำน้ำคั้นจากเถาและใบมาผสมในขนมขี้หนู
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมปลูกลงกระถางซึ่งจมูกปลาหลดปลูกง่าย โตเร็วและทนทาน อีกทั้งดอกยังสวยงามมาก
3. เป็นส่วนผสมในยาสมุนไพร ต้นใช้ปรุงเข้ายาเขียวน้ำมูตร ยาเขียวมหาคงคา ยามหากะเพราและยาขนานต่าง ๆ

จมูกปลาหลด เป็นต้นที่มีรสขมเย็นจึงเป็นยาที่นิยมนำมาเป็นส่วนผสมอย่างยาเขียวและยาขนาน จุดเด่นของต้นอยู่ที่ดอกสีขาวอมชมพูซึ่งสวยงามมากจนคู่ควรแก่การปลูกประดับบ้าน มักจะนำส่วนของยอดอ่อน ใบอ่อนและดอกมารับประทานเป็นผักสด เป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาได้ทุกส่วน มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาโรคมะเร็ง รักษาโรคดีซ่าน แก้ไข้ แก้ประจำเดือนผิดปกติ ถือเป็นต้นที่เหมาะสมต่อผู้หญิงเพราะช่วยในเรื่องของน้ำนมและประจำเดือนได้ดี

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “จมูกปลาหลด”. หน้า 218-219.
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). “จมูกปลาหลด”. หน้า 107.
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “จมูกปลาหลด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [10 ม.ค. 2015].
ข้อมูลพรรณไม้, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “จมูกปลาหลด”. อ้างอิงใน : หนังสืออนุกรมวิธานพืช อักษร ก. (ราชบัณฑิตยสถาน). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/. [10 ม.ค. 2015].
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “จมูกปลาหลด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.dnp.go.th/botany/. [10 ม.ค. 2015].
จุลสารสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ปีที่ 8 ฉบับที่ 3, พันธุ์ไม้ที่ใช้เป็นสมุนไพรและอาหาร. (ศ.ดร.พเยาว์ เหมือนวงษ์ญาติ). “จมูกปลาหลด”. หน้า 6.

พวงชมพู

พวงชมพู (Mexican Creeper) เป็นต้นที่มีดอกสีชมพูหรือสีขาวสดสวยงามเหมาะสำหรับนำมาเป็นไม้ประดับในบ้าน เป็นไม้เถาเลื้อยที่มาจากแถบอเมริกากลาง มีการนำยอดอ่อนและช่อดอกมาลวกหรือชุบแป้งทอดเพื่อรับประทานได้ นอกจากนั้นยังเป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาที่ช่วยในการนอนหลับ ซึ่งส่วนสำคัญในการรักษาคือรากและเถาของพวงชมพู ถือเป็นต้นที่คู่ควรแก่การปลูกไว้ในบ้านเพื่อประดับหรือนำมาปรุงยาเพื่อการนอนหลับที่ดีขึ้นได้ด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของพวงชมพู

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Antigonon leptopus Hook. & Arn.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Mexican Creeper” “Bee Bush” “Bride’s tears” “Coral Vine” “Chain of Love” “Confederate Vine” “Corallita” “Hearts on a Chain” “Honolulu Creeper” “Queen’s Jewels” “Mountain Rose Coralvine” “San Miguelito Vine” “Rose Pink Vine”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “พวงนาก” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “ชมพูพวง” จังหวัดปัตตานีเรียกว่า “หงอนนาก”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ผักไผ่ (POLYGONACEAE)
ชื่อพ้อง : Antigonon amabie K.Koch, Antigonon cinerascens M.Martens & Galeott, Antigonon cordatum M.Martens & Galeotti, Antigonon platypus Hook. & Arn., Corculum leptopus Stuntz

ลักษณะของพวงชมพู

พวงชมพู เป็นไม้เถาเลื้อยที่มีถิ่นกำเนิดทางแถบอเมริกากลางโดยเฉพาะในประเทศเม็กซิโก
เถา : เถามีเนื้ออ่อนขนาดเล็ก แต่ตรงส่วนโคนแข็งแรงมาก เป็นสีเขียวอ่อน มีมือสำหรับยึดเกาะพันต้นไม้หรือกิ่งอื่นเพื่อการทรงตัว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันไปตามข้อต้น ใบช่วงโคนมักจะมีขนาดใหญ่กว่าใบช่วงปลายกิ่ง ลักษณะของใบคล้ายใบโพธิ์หรือรูปหัวใจ ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบจักมน แผ่นใบเกลี้ยง เส้นแขนงใบและเส้นแขนงย่อยชัดเจน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนง มักจะออกตามซอกใบ ซอกกิ่งและที่ปลายยอด ปลายช่อจะมีส่วนสำหรับเกาะเกี่ยวสิ่งอื่น ๆ เพื่อเป็นการพยุงตัว ดอกออกเป็นกระจุกตามแขนงช่อ ดอกมีสีขาวหรือสีชมพู แต่ส่วนใหญ่จะเป็นสีชมพู กลีบรวมมี 5 กลีบ กลีบนอกมี 2 – 3 กลีบ ลักษณะเป็นรูปไข่ กลีบในเป็นรูปขอบขนาน ลักษณะของดอกเป็นรูปคล้ายหัวใจเล็ก ๆ อาจจะออกเป็นช่อตั้งหรือห้อยเป็นพวงระย้า
ผล : ผลเป็นผลแห้งเมล็ดล่อน ลักษณะของผลเป็นรูปสามเหลี่ยม

สรรพคุณของพวงชมพู

• สรรพคุณจากรากและเถา
  – เป็นยากล่อมประสาทและช่วยทำให้นอนหลับ ด้วยการนำเถาประมาณ 1 กำมือ หรือรากประมาณครึ่งกำมือมาต้มกับน้ำ 4 ถ้วยแก้ว แล้วต้มให้เหลือ 2 ถ้วยแก้ว ใช้รับประทานก่อนนอนครั้งละ 3 ช้อนแกง
• สรรพคุณจากดอก
  – ดอกมีวิตามินเอช่วยบำรุงสายตา สามารถกินสด ชุปแป้งทอด หรือลวกจิ้มน้ำพริกได้

ประโยชน์ของพวงชมพู

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและช่อดอกนำมาลวกให้สุกเพื่อทานเป็นผักจิ้มหรือชุบแป้งทอด
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกง่ายและออกดอกทั้งปี จึงนิยมปลูกลงกระถางหรือกระถางแขวน

พวงชมพู เป็นต้นที่มีสีเย็นตาและดูสวยงามเหมาะแก่การปลูกลงกระถางแขวนเพื่อประดับบ้าน มักจะนำส่วนของยอดอ่อนและช่อดอกมาลวกหรือชุบแป้งทอดเพื่อรับประทานในรูปแบบของผัก เป็นต้นที่มีสรรพคุณอยู่ในส่วนของรากและเถา มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยทำให้นอนหลับ เหมาะสำหรับคนทำงานหรือผู้สูงอายุที่มักจะมีอาการนอนไม่หลับ ซึ่งเป็นอาการที่คนไทยส่วนมากกำลังเผชิญ ดังนั้นพวงชมพูจึงเป็นอีกหนทางหนึ่งในการช่วยให้การนอนดีกว่าเก่าได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ไม้ดอกไม้ประดับ. “พวงชมพู”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : it.kbtc.ac.th. [09 ม.ค. 2015].
สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “พวงชมพูดอกขาว”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/herbs/. [09 ม.ค. 2015].
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 269 คอลัมน์ : ต้นไม้ใบหญ้า. (เดชา ศิริภัทร). “พวงชมพู ดวงใจดวงน้อยที่งดงามและบอบบาง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.doctor.or.th. [09 ม.ค. 2015].
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “พวงชมพู”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.dnp.go.th/botany/. [09 ม.ค. 2015].

นางจุ่ม

นางจุ่ม (Cansjera rheedei) เป็นผักที่พบได้ตามป่าและมีรสชาติเหมือนผักหวานป่า มักจะพบวางขายอยู่ในตลาดทุ่งเสลี่ยมที่อยู่ระหว่างทางไปจังหวัดเชียงใหม่ นิยมเรียกว่า “นางโจม” ซึ่งส่วนมากมักจะพบเป็นส่วนประกอบในแกงแค นอกจากนั้นยังเป็นยาสมุนไพรที่นิยมในประเทศอินเดีย ชนเผ่าทมิฬนาฑูและตำรายาไทยอีกด้วย มีการวิจัยมากมายถึงสรรพคุณที่อยู่ในต้นนางจุ่ม ถือเป็นต้นที่ไม่โดดเด่นเมื่อดูจากภายนอกแต่มีประโยชน์มากกว่าที่คิด

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของนางจุ่ม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cansjera rheedei J.F.Gmel.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “นางชุ่ม มะนาวป่า” จังหวัดชลบุรีเรียกว่า “ผักหวานดง” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ตาไก่หิน เถาเดือยไก่ นมสาว นางจอง เหมือดคน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ผักหวาน (OPILIACEAE)
ชื่อพ้อง : Cansjera lanceolata Benth., Cansjera malabarica Lam., Cansjera monostachya M.Roem., Cansjera polystachya (Willd.) M.Roem., Cansjera scandens Roxb., Cansjera zizyphifolia Griff., Opilia amentacea Wall.

ลักษณะของนางจุ่ม

นางจุ่ม เป็นพรรณไม้พุ่มรอเลื้อยเนื้อแข็งที่มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนของเอเชีย มักจะพบขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้งและป่าผสมผลัดใบ
ลำต้น : ลำต้นและกิ่งอ่อนเป็นสีเขียว แตกกิ่งก้านมาก มีขนสั้นนุ่มขึ้นปกคลุม เปลือกนอกเป็นสีน้ำตาลอ่อน ตามลำต้นมีหนามทู่ขึ้นกระจายทั่วไปจำนวนมาก
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับในระนาบเดียวกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ รูปวงรีหรือรูปใบหอก ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบเรียวสั้นไปจนถึงสอบเรียว ขอบใบเป็นคลื่น แผ่นใบค่อนข้างหนาและเป็นมัน ผิวใบมีขนขึ้นเล็กน้อยโดยเฉพาะตามเส้นใบ มีขนขึ้นประปรายที่เส้นกลางใบและโคน เส้นใบเป็นแบบขนนกร่างแห 4 – 10 คู่ ก้านใบมีขนาดสั้นและมีขนกระจาย
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบช่อเชิงลดตามซอกใบ 1 – 4 ช่อ มีสีเหลืองอมเขียว แต่ละช่อมีดอกประมาณ 8 – 16 ดอก แกนช่อดอกมีขนขึ้นปกคลุมหนาแน่น ดอกมีขนาดเล็ก เป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศ มีกลีบรวม 4 – 5 กลีบ หลอดกลีบเป็นรูปโถหรือรูปคนโท ปลายแยกเป็นแฉกแหลมเรียงจรดกัน ขอบเรียบและมีสีเขียวอมเหลือง ผิวด้านนอกมีขนขึ้นกระจายแต่ด้านในเกลี้ยง ดอกมีเกสรเพศผู้ 4 อัน มีอับเรณู 2 พู ขนาดเล็กสีขาวอมเหลือง สามารถแตกได้ตามยาว เกสรเพศเมียมี 1 อัน เป็นรูปขวด รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉก 4 แฉก จานฐานดอกมี 4 อัน แยกจากกันเป็นรูปสามเหลี่ยม มีสีเขียวอมเหลือง มักจะออกดอกในช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ์
ผล : เป็นผลสดเมล็ดเดียวและแข็ง ลักษณะของผลเป็นรูปกลมรีขนาดเล็ก ปลายและโคนมน ผิวขรุขระและมีสีเขียว เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีส้มแดง มีกลีบรวมกับยอดเกสรเพศเมียติดคงทน ติดผลในช่วงประมาณมกราคมถึงเดือนมีนาคม
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดแข็ง 1 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไข่หรือรูปวงรีและค่อนข้างกลม

สรรพคุณของนางจุ่ม

• สรรพคุณจากนางจุ่ม ลดน้ำตาลในเลือด ลดไขมันในเลือด ลดไข้ ขับปัสสาวะ ต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบ ปกป้องตับจากสารพิษ
• สรรพคุณจากทั้งต้น ประเทศอินเดียนำทั้งต้นมารักษาอาการปวดหลัง
• สรรพคุณจากใบ ชนเผ่าทมิฬนาฑูนำมารักษาอาการไข้แกว่ง
  – เป็นยารักษาเบาหวาน ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากส่วนเหนือดิน เป็นยาถ่ายพยาธิ
• สรรพคุณจากเปลือกต้น
  – แก้อาการปวดเมื่อยและแก้เส้นตึง โดยตำรายาไทยนำเปลือกต้นมาเป็นส่วนผสมปรุงยาต้มเพื่อดื่ม

ประโยชน์ของนางจุ่ม

เป็นส่วนประกอบของอาหาร นิยมนำมาทำแกงหรือใส่ในแกงแค

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของนางจุ่ม

สารที่พบในใบนางจุ่ม พบสารกลุ่มฟลาโวนอยด์ ได้แก่ Quercetin – 3 – O – β – rutinoside
ผลการทดลอง

• สารสกัดน้ำและเอทานอลจากใบนางจุ่มที่ระดับความเข้มข้น 200 mg/kg และ 400 mg/kg พบว่ามีฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือดของสัตว์ทดลอง
• สารสกัดเอทานอลจากส่วนที่อยู่เหนือดินของต้นนางจุ่ม โดยการฉีดเข้าทางช่องท้องของหนูทดลองที่ความเข้มข้น 250 และ 500 mg/kg พบว่าจะมีฤทธิ์ต้านความเจ็บปวด โดยลดอาการปวดเกร็งของช่องท้องหนูทดลองที่ถูกกระตุ้นด้วยสารเคมีและทำให้ทนต่อความเจ็บปวดเมื่อถูกกระตุ้นด้วยความร้อนได้ด้วย
• จากการทดสอบโดยใช้สารสกัดน้ำ คลอโรฟอร์มและเอทานอลของส่วนที่อยู่เหนือดินของต้นนางจุ่ม ที่ความเข้มข้นระหว่าง 5-40 mg/mL พบว่ามีฤทธิ์ขับพยาธิตัวกลม ทำให้พยาธิเป็นอัมพาตและตายได้

นางจุ่ม เป็นต้นที่มีการทดลองถึงฤทธิ์และสารในนางจุ่มจนพบว่าเป็นต้นที่ช่วยป้องกันโรคได้ ส่วนมากมักจะพบในรูปแบบของผักที่เป็นส่วนประกอบในแกงทั่วไปหรือแกงแค มีรสชาติเหมือนผักหวานป่า ถือเป็นยาสมุนไพรที่นิยมอย่างมากในประเทศอินเดีย นางจุ่มมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของใบ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษาเบาหวาน แก้ไข้แกว่ง เป็นยาถ่ายพยาธิและแก้ปวดเมื่อยได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “นางจุ่ม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [22 ก.ย. 2015].
แหล่งข้อมูลต้นไม้. “นางจุม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : treeofthai.com. [22 ก.ย. 2015].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

ชุมเห็ดจีน

ชุมเห็ดจีน (Chinese senna) มีชื่อเรียกในภาษาจีนว่า “เจี๋ยหมิงจื่อ” แต่กลับมีถิ่นกำเนิดอยู่ในแถบอเมริกาเขตร้อน ทั้งนี้ชุมเห็ดจีนนั้นอาจจะจำสับสนกับชุมเห็ดไทยได้ สามารถแยกได้จากการดูที่เมล็ดซึ่งชุมเห็ดจีนจะมีเมล็ดเป็นเหลี่ยมและยาวมากกว่าชุมเห็ดไทย เป็นต้นที่นิยมในการดื่มแทนชาของคนเอเชีย นอกจากนั้นยังมีสรรพคุณเป็นยาสมุนไพรที่ดีต่อร่างกายโดยเฉพาะส่วนของเมล็ดที่อุดมไปด้วยประโยชน์มากมาย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของชุมเห็ดจีน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Senna obtusifolia (L.) H.S.Irwin & Barneby
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Chinese senna” “American sicklepod” “Sicklepod”
ชื่อท้องถิ่น : คนไทยเรียกว่า “ชุมเห็ดใหญ่” คนจีนกลางเรียกว่า “เจี๋ยหมิงจื่อ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)
ชื่อพ้อง : Cassia obtusifolia L.

ลักษณะของชุมเห็ดจีน

ชุมเห็ดจีน เป็นพรรณไม้พุ่มอายุ 1 ปี ที่มีถิ่นกำเนิดในภาคใต้และภาคตะวันออกของสหรัฐอเมริกา เม็กซิโกและในอเมริกาเขตร้อน
ต้น : ทั้งต้นมีขนขึ้นปกคลุม กิ่งก้านแข็ง
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนก ตรงกลางใบย่อยที่ติดเชื่อมเรียงคู่กันนั้นจะมีตุ่มตาร่องน้ำหนึ่งคู่แบบแหลม ๆ มีใบย่อยประมาณ 2 – 4 คู่ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่กลับ ขอบใบเรียบ ใบอ่อนมีขนขึ้นปกคลุม
ดอก : ออกดอกเป็นช่อบริเวณซอกใบ ดอกเป็นสีเหลืองสด มีกลีบดอก 5 กลีบ ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่กลับ ดอกมีเกสรเพศผู้ 1 อัน
ผล : ผลมีลักษณะเป็นฝักยาวและเป็นเหลี่ยม ภายในฝักพบเมล็ดจำนวนมาก
เมล็ด : เมล็ดมีลักษณะเป็นเหลี่ยม ด้านข้างของเมล็ดมีร่อง ผิวเมล็ดเรียบเป็นมัน มีสีน้ำตาลอมเขียว

สรรพคุณของชุมเห็ดจีน

• สรรพคุณของเมล็ดชุมเห็ดจีน หรือเจว๋หมิงจือ
  – ช่วยแก้อาการร้อนใน
  – ช่วยแก้อาการตาแดง
  – ช่วยลดความดันโลหิตสูงได้
  – ช่วยลดคอเลสเตอรอลสูง ลดไขมัน
  – ช่วยบำรุงตับ
  – ช่วยบำรุงปอด
  – ใช้เป็นยาระบาย และแก้อาการท้องผูก
• สรรพคุณจากเมล็ดคั่วที่บดเป็นผงขนาดครั้งละ 7 – 15 กรัม แก้ตาอักเสบ แก้ตาแดงเป็นต้อ ช่วยให้ตาสว่าง แก้อาการท้องผูก เป็นยาแก้พุงโล แก้ตับอักเสบและโรคตับแข็ง รักษาฝีหนองทั้งภายในและภายนอก
  – บรรเทาอาการปวดศีรษะอันเนื่องมาจากความดันโลหิตสูง เป็นยาลดความดันโลหิตที่ออกฤทธิ์ต่อตับและไต ด้วยการนำเมล็ดคั่วที่บดเป็นผงมาครั้งละ 3 กรัม นำมาชงกับน้ำรับประทานวันละ 3 ครั้ง หรือนำเมล็ดคั่ว 15 กรัม มาตำให้แหลกแล้วใช้แห่โกวเช่าอีก 10 กรัม มารวมกันต้มกับน้ำแล้วรับประทาน

ประโยชน์ของชุมเห็ดจีน

เป็นส่วนประกอบของอาหาร ประเทศซูดานมักจะนำใบของชุมเห็ดจีนมาหมักเพื่อทำเป็นอาหารที่มีโปรตีนสูงซึ่งเรียกว่า “Kawal” โดยใช้รับประทานแทนเนื้อสัตว์ ในเกาหลีนำมาทำชาที่เรียกว่า “gyeolmyeongja” ส่วนมากมักจะนำเมล็ดมาใช้แทนชาได้

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของชุมเห็ดจีน

สารที่พบในชุมเห็ดจีน พบสาร Aloe – Emodin, Chrysophanol, Emodin, Obtusifolin, Totalactone, Physcion, Rhein, Rhein Kaempferol – 3 – diglucoside, Xanthone, Vitamin A และยังพบโปรตีนและไขมัน

สารสกัดจากเมล็ด

สารสกัดจากเมล็ดชุมเห็ดจีน จากการทดลองกับสัตว์พบว่า เมื่อนำเมล็ดชุมเห็ดจีนมาสกัดนั้นสามารถลดความดันโลหิตของสุนัข แมวและกระต่ายได้ มีฤทธิ์กระตุ้นมดลูกให้บีบตัวแรงขึ้นและมีฤทธิ์เป็นยาขับถ่ายในสัตว์ทดลองได้
สารสกัดจากเมล็ดด้วยแอลกอฮอล์ พบว่ามีประสิทธิภาพในการยับยั้งเชื้อ Staphelo coccus, Steptro coccus, เชื้อคอตีบ เชื้อไทฟอยด์และเชื้อราบริเวณผิวหนังได้

ข้อควรระวังของชุมเห็ดจีน

ชุมเห็ดจีนมีฤทธิ์ในการขับถ่ายค่อนข้างแรง ฉะนั้นไม่ควรทานในปริมาณที่มากจนเกินไป

ชุมเห็ดจีน มีเมล็ดเป็นส่วนสำคัญในการเป็นยาสมุนไพรเพราะเมล็ดมีฤทธิ์เป็นยาเย็นและยังนำมาชงชาเพื่อดื่มได้ เป็นต้นที่พบสารอาหารมากมายโดยเฉพาะวิตามินเอที่มีส่วนช่วยในเรื่องของดวงตาเป็นพิเศษ สามารถนำทั้งต้นมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงสายตา เป็นยาระบาย ลดความดันเลือด แก้ตับอักเสบและโรคตับแข็ง เป็นต้นที่คู่ควรแก่การนำเมล็ดมาชงชาดื่มเป็นประจำจริง ๆ

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. (วิทยา บุญวรพัฒน์). “ชุมเห็ดจีน”. หน้า 206.
บ้านสวนพอเพียง. “เล่าสู่กันฟัง..งานรวมญาติพืชวงศ์ถั่ว 5”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.bansuanporpeang.com. [05 ม.ค. 2015].

ถอบแถบเครือ

ถอบแถบเครือ (Connarus semidecandrus Jack) เป็นไม้เถาเลื้อยที่สามารถพบได้ทั่วทุกภาคในประเทศไทย มีดอกเป็นสีขาวอมน้ำตาลซึ่งเป็นสีที่ค่อนข้างหาได้ยาก ยอดอ่อนมีรสฝาดจึงสามารถนำมารับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริกได้ ถอบแถบเครือนั้นสามารถนำทั้งต้นมาใช้เป็นยาสมุนไพรโดยรากและเปลือกนั้นมีรสเบื่อเอียน ถือเป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาที่ดีต่อร่างกายของเด็ก

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของถอบแถบเครือ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Connarus semidecandrus Jack
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “กะลำเพาะ จำเพาะ ทอบแทบ” ภาคเหนือเรียกว่า “ขางขาว ขางแดง ขางน้ำครั่ง ขี้อ้ายเครือ” ภาคใต้เรียกว่า “ลาโพ หมากสง” ภาคตะวันออกเฉียงใต้เรียกว่า “ตองตีน ลำเพาะ ไม้ลำเพาะ” จังหวัดเชียงรายเรียกว่า “เครือไหลน้อย” จังหวัดหนองคายเรียกว่า “เครือหมาว้อ” ชาวเมี่ยนเรียกว่า “บบเจ่ยเพย”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถอบแถบ (CONNARACEAE)

ลักษณะของถอบแถบเครือ

ถอบแถบเครือ เป็นไม้เถาเลื้อยเนื้อแข็งขนาดเล็กถึงใหญ่พาดพันต้นไม้อื่น มักจะพบตามป่าดิบ ป่าผลัดใบ ป่าละเมาะ ป่าแพะ ตามริมฝั่งแม่น้ำและตามที่รกร้างว่างเปล่า
เปลือกต้น : เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาล ผิวเปลือกเป็นตุ่มเล็ก ถั่วทั้งเถา ตามกิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขนขึ้นปกคลุม
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกออกเรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 3 – 7 ใบ ใบย่อยมีลักษณะเป็นรูปวงรียาวหรือรูปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือสอบแคบ ขอบใบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างหนาและมันคล้ายแผ่นหนัง หลังใบเรียบลื่นและเป็นมัน มีสีเขียวเข้ม ท้องใบเรียบเป็นมัน เส้นใบมีประมาณ 4 – 12 คู่
ดอก : ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบและที่ปลายกิ่ง ก้านช่อดอกมีขนสีน้ำตาลปนเหลืองหรือสีสนิมเหล็ก ดอกย่อยเป็นสีขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบดอกเป็นหอกหรือรูปขอบขนานแคบ ด้านนอกเกลี้ยง กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ เป็นสีน้ำตาลอ่อน ลักษณะเป็นรูปไข่หรือรูปวงรี ปลายทู่หรือแหลม ด้านนอกมีขนนุ่มส่วนด้านในเกลี้ยง ดอกมีเกสรยื่นออกมาจากดอก เมื่อบานจะเป็นสีขาวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีขาวแกมน้ำตาล มักจะออกดอกในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน
ผล : ผลมีลักษณะเป็นกระเปาะรูปทรงกระบอกเบี้ยวและสั้น มีสันเล็กน้อยและไม่มีเนื้อ มีกลีบเลี้ยงติดคงทน เปลือกผลบาง ผิวผลด้านนอกเรียบเกลี้ยงส่วนด้านในจะมีขนนุ่มและโคนสอบเข้าหาก้าน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีส้ม เมื่อผลแก่จัดจะแตกออกเป็น 2 ซีก ออกผลในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนมิถุนายน
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ด 1 เมล็ด เมล็ดเป็นสีดำมีเยื่อหุ้มสีเหลืองอมส้มที่โคนเมล็ด

สรรพคุณของถอบแถบเครือ

• สรรพคุณจากเครือ
  – เป็นยาบำรุงกำลัง ด้วยการนำเครือมาต้มกับน้ำดื่ม
  สรรพคุณจากทั้งต้น เป็นยาแก้พิษตานซาง เป็นยาถ่ายเสมหะ เป็นยาระบาย เป็นยาขับพยาธิ
  สรรพคุณจากรากและทั้งต้น
  – แก้ไข้ ด้วยการนำรากและทั้งต้นมาต้มกับน้ำดื่ม
• สรรพคุณจากใบ เป็นยาระบาย
  – รักษาโรคเจ็บหน้าอก ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
  – แก้ท้องผูก ด้วยการนำใบมา 3 ใบ ใส่เกลือต้มให้เด็กกินเล็กน้อยเป็นยา
  – ล้างแผลที่เกิดจากน้ำร้อนลวกหรือไฟไหม้ ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำล้างแผล
• สรรพคุณจากเปลือก
  – แก้ปวดท้อง ด้วยการนำเปลือกมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
• สรรพคุณจากราก
  – แก้หิด ด้วยการนำรากมาตำแล้วพอก

ประโยชน์ของถอบแถบเครือ

เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนมีรสมันฝาดเล็กน้อยจึงนำมาทานเป็นผักสดร่วมกับลาบ ก้อยหรือนำมาลวกต้มทานร่วมกับน้ำพริกได้

ถอบแถบเครือ เป็นต้นที่นิยมนำยอดอ่อนมารับประทานซึ่งมีรสฝาดเล็กน้อยและนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรแก้อาการต่าง ๆ ทั้งภายนอกและภายใน เป็นต้นที่โดดเด่นในเรื่องของการบำรุงกำลังให้ร่างกาย สามารถนำส่วนต่าง ๆ มาใช้เป็นยาได้ทั้งต้นยกเว้นส่วนของผล ถอบแถบเครือมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของใบและทั้งต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ เป็นยาบำรุงกำลัง แก้พิษตานซาง แก้ไข้และเป็นยาระบาย เป็นต้นที่เหมาะสำหรับเด็กที่มีร่างกายไม่แข็งแรงหรือท้องผูกเป็นอย่างมาก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง

หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). “ถอบแถบเครือ (Thopthaep Khruea)”. หน้า 135.
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). “ถอบแถบเครือ”. หน้า 118.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ถอบแถบเครือ”. หน้า 324-325.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ถอบแถบเครือ”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [15 ธ.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

เถาวัลย์ปูน

เถาวัลย์ปูน (Cissus repanda) เป็นไม้เลื้อยที่มีดอกเป็นรูปหัวใจโดดเด่นอยู่บนต้น ใบของต้นมีรสเปรี้ยวจนสามารถนำมาใช้แทนมะนาวได้ ในปัจจุบันมีการนำเถาวัลย์ปูนมาปลูกเป็นไม้ประดับกันอย่างมากโดยนำมาทำเป็นไม้โขด เป็นไม้ในวงศ์องุ่นที่มีสรรพคุณทางยาสมุนไพรโดยเฉพาะส่วนของเถาจากต้น เป็นไม้ที่ไม่ควรมองข้ามเพราะนอกจากจะสามารถนำใบมารับประทานได้แล้วนั้นยังนำมาประดับบ้านได้และยังมีสรรพคุณทางยาได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของเถาวัลย์ปูน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cissus repanda (Wight & Arn.) Vahl
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “ส้มเฮียก” ภาคตะวันตกเฉียงเหนือเรียกว่า “เครือเขาน้ำ เคือคันเขาขันขา เคือเขาคันเขา ส้มละออม” จังหวัดเชียงรายเรียกว่า “เครือจุ้มจ้า” จังหวัดอุตรดิตถ์เรียกว่า “เถาพันซ้าย” จังหวัดกรุงเทพมหานคร “เถาวัลย์ปูน” ชาวลัวะเรียกว่า “ส้มออบ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์องุ่น (VITACEAE)

ลักษณะของเถาวัลย์ปูน

เถาวัลย์ปูน เป็นพรรณไม้เถาขนาดเล็ก มักจะพบตามป่าทั่วไปและภูเขาหินปูน
เถา : เถานั้นจะมีละอองเป็นสีขาวเกาะจับกันอย่างหนาแน่นจนมองดูเป็นสีนวล มือเกาะคล้ายเถาตำลึง
ใบ : เป็นใบเดี่ยวขนาดเท่าฝ่ามือ ลักษณะของใบเป็นรูปหัวใจเฉือนปลายแหลม ตรงกลางใบและริมทั้งสองข้างแหลมเป็นสามยอด ตรงกลางจะสูงและมีเว้าตรงข้าง
ดอก : ดอกมีลักษณะคล้ายดอกเถาคัน

สรรพคุณของเถาวัลย์ปูน

• สรรพคุณจากเถา รักษาโรคกระษัยและน้ำมูกพิการ เป็นยาขับเสมหะ เป็นยาขับปัสสาวะและแก้ปัสสาวะพิการ ทำให้เส้นเอ็นหย่อนหรือผ่อนคลาย
• สรรพคุณจากใบ
  – เป็นยารักษาแผลสด ด้วยการนำใบสดขยี้กับปูนกินหมากแล้วเอาฟองมาทาพอกแก้อาการ

ประโยชน์ของเถาวัลย์ปูน

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบใช้ใส่ในแกงบอนทำให้มีรสเปรี้ยวซึ่งใช้แทนมะนาวได้
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมทำเป็นไม้โขด

เถาวัลย์ปูน มีจุดเด่นอยู่ที่เถาซึ่งมีสีขาวจนทำให้ต้นดูเป็นสีนวลและมีรสฝาดเปรี้ยว อีกทั้งยังเป็นส่วนที่อุดมไปด้วยสรรพคุณทางยารักษา สมัยนี้ชาวสวนหรือผู้ขายต้นไม้นิยมนำเถาวัลย์ปูนมาทำเป็นไม้โขดเพื่อขายสำหรับปลูกประดับกันเป็นจำนวนมาก สามารถหาซื้อได้ทั่วไปทั้งร้านค้าโดยตรงและร้านออนไลน์ เถาวัลย์ปูนมีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ปัสสาวะพิการและรักษาแผลสดได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “เถาวัลย์ปูน”. หน้า 348-349.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “เถาวัลย์ปูน, เถาพันซ้าย”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [12 ธ.ค. 2014].

ทองหลางป่า

ทองหลางป่า (Indian Coral tree) เป็นไม้ยืนต้นที่มักจะพบในป่าดิบ มีดอกสีแดงเข้มอย่างสวยงามจึงนิยมนำมาใช้ย้อมผ้าได้ ในตำรายาพื้นบ้านล้านนา ชาวอาข่าและชาวเขาเผ่าเย้านำทองหลางป่ามาใช้เป็นยาสมุนไพร นอกจากนำมาทำเป็นยาแล้วชาวกะเหรี่ยงยังนำเนื้อไม้ด้านในเปลือกต้นมาทำแป้งทาหน้าให้ผิวขาวและไม่มีสิวได้อีกด้วย ถือเป็นต้นที่นิยมสำหรับชาวบ้านและชาวเผ่าทั่วไป

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของทองหลางป่า

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Indian Coral tree” “December tree”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ทองหลาง” ภาคเหนือเรียกว่า “ทองมีดขูด” จังหวัดแพร่เรียกว่า “ตองหลาง” จังหวัดน่านเรียกว่า “ทองบก” คนเมืองเรียกว่า “เก๊าตอง” ไทใหญ่เรียกว่า “ไม้ตองหนาม ไม้ตองน้ำ” เผ่าอาข่าเรียกว่า “ยาเซาะห่ะ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)

ลักษณะของทองหลางป่าทอง

หลางป่า เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบในระยะสั้นที่มีเขตการกระจายพันธุ์จากอินเดียไปจนถึงอินโดนีเซีย มักจะพบตามป่าดิบบริเวณที่ชุ่มชื้นและตามริมห้วยในป่าดิบแล้ง
เปลือกลำต้น : เป็นสีขาวหม่น มีหนามแหลมสั้น ๆ ขึ้นกระจายทั่วลำต้นและกิ่ง
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกออกเรียงสลับกัน มีใบย่อย 3 ใบ ใบกลางมีขนาดใหญ่กว่าใบข้าง ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปหัวใจ รูปไข่แกมสามเหลี่ยมหรือรูปไข่แกมสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ปลายใบแหลม โคนใบตัดหรือมน ขอบใบเรียบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจะบริเวณปลายกิ่ง มีขนสั้นปกคลุม ดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีแดงเข้ม ดอกมีลักษณะเป็นรูปดอกถั่ว ดอกล่างจะบานก่อนดอกบน กลีบรองดอกเป็นหลอด มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบบนแผ่โค้งเป็นรูปเรือ ก้านเกสรเป็นสีแดง อับเรณูเป็นสีเหลือง ติดดอกในช่วงประมาณเดือนมกราคมถึงเดือนกุมภาพันธ์
ผล : ผลมีลักษณะเป็นฝักโค้งแบน เมื่อแก่ฝักจะแตกอ้าออกตามทางยาวจากส่วนปลาย
เมล็ด : โคนบนไม่มีเมล็ด โคนปลายมีเมล็ดแบ่งเป็นห้อง ๆ ประมาณ 1 – 5 เมล็ด มีลักษณะเป็นรูปวงรี

สรรพคุณของทองหลางป่า

• สรรพคุณจากใบ
  – แก้อาการปวดศีรษะ ตำรายาพื้นบ้านล้านนาใช้ทองหลางป่าผสมกับหนามแน่แล้วนำมาตำผสมกับปูนแดงใช้สุมแก้อาการ
  – รักษาฝี ด้วยการนำใบมาตำแล้วพอก
  – แก้โรคบวมตามข้อ ด้วยการนำใบมาบดแล้วทา
  – รักษากระดูกหักและแก้อาการปวดกระดูก ชาวเขาเผ่าเย้าใช้ใบทองหลางป่ามาตำแล้วพอก
  – รักษาวัณโรค ชาวอาข่าใช้เป็นส่วนผสมในการรักษา
• สรรพคุณจากเปลือก แก่น ใบ
  – เป็นยาแก้อหิวาตกโรค ด้วยการนำเปลือก แก่นและใบมาให้หมูหรือไก่ทาน

ประโยชน์ของทองหลางป่า

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนใช้รับประทานสดหรือใส่ในแกง ยอดอ่อนนำมาลวกรับประทานร่วมกับน้ำพริกหรือใส่ในแกง
2. ใช้ในอุตสาหกรรมผ้า ดอกซึ่งมีสีแดงนำมาใช้สำหรับย้อมผ้าได้
3. ใช้ในการก่อสร้าง เนื้อไม้เป็นสีขาวและค่อนข้างอ่อนสามารถนำมาทำของเล่นสำหรับเด็กหรือนำมาใช้ทำรั้วบ้านได้เพราะมีหนาม
4. ใช้ในด้านความงาม ชาวกะเหรี่ยงนำเนื้อไม้ด้านในเปลือกต้นมาทำแป้งทาหน้าให้ผิวขาวและไม่มีสิว

ทองหลางป่า เป็นไม้ต้นที่มักจะพบในป่าดิบและเป็นไม้ที่ชาวเผ่านำมาใช้ประโยชน์ในหลายด้าน ในด้านของสรรพคุณทางยานั้นมักจะนิยมนำใบมาใช้รักษาซึ่งเป็นส่วนที่มีสรรพคุณมากที่สุดของต้นทองหลาง ส่วนดอกนำมาใช้ในอุตสาหกรรมย้อมผ้าได้ นอกจากนั้นเปลือกยังสามารถนำมาใช้ในการก่อสร้างและเปลือกต้นยังเป็นแป้งทาหน้าเพื่อรักษาสิวของชาวกะเหรี่ยงอีกด้วย ทองหลางมีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ รักษากระดูกหักและแก้อาการปวดกระดูก แก้โรคบวมตามข้อและแก้อาการปวดศีรษะได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “ทองหลางป่า”. หน้า 105.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ทองหลางป่า ทองหลาง”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [11 ธ.ค. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ทองหลางป่า”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.qsbg.org. [11 ธ.ค. 2014].
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “ทองหลางป่า”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : biodiversity.forest.go.th. [11 ธ.ค. 2014].