วิตามินเค (Vitamin K) คืออะไร มีคุณสมบัติและหน้าที่อะไรบ้าง

แม้ชื่อ “วิตามินเค” อาจไม่คุ้นหูเท่าวิตามินซีหรือดี แต่ในความเป็นจริง สารอาหารชนิดนี้มีบทบาทเฉพาะเจาะจงและสำคัญอย่างมากในร่างกายมนุษย์ โดยเฉพาะในระบบการแข็งตัวของเลือด ที่หากขาดไปเพียงเล็กน้อยก็อาจทำให้เลือดหยุดไหลช้า หรือมีเลือดออกผิดปกติได้ นอกจากนี้ วิตามินเคยังเริ่มได้รับความสนใจในวงการแพทย์และโภชนาการมากขึ้นจากบทบาทใหม่ๆ ที่ถูกค้นพบ ทั้งในด้านสุขภาพกระดูก การลดการสะสมของแคลเซียมในหลอดเลือด รวมถึงความสัมพันธ์กับโรคเรื้อรังบางชนิด เช่น โรคหัวใจและกระดูกพรุน ซึ่งแสดงให้เห็นว่าวิตามินเคไม่ใช่เพียงตัวประกอบ แต่เป็นหนึ่งในกลไกสำคัญของสุขภาพองค์รวม

บทความนี้จะพาคุณสำรวจโลกของวิตามินเคอย่างเป็นระบบ ไล่ตั้งแต่พื้นฐานทางเคมีที่ทำให้วิตามินเคมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ไปจนถึงบทบาทที่หลากหลายทั้งในระดับโมเลกุลและระบบร่างกาย เราจะเจาะลึกแหล่งที่มาจากธรรมชาติ การดูดซึมและการนำไปใช้ในร่างกาย ไปจนถึงความสำคัญในบริบททางสุขภาพของแต่ละกลุ่มวัย เพื่อให้คุณสามารถตัดสินใจดูแลตัวเองได้อย่างมีวิจารณญาณ พร้อมนำความเข้าใจไปใช้ได้จริงในชีวิตประจำวัน ทั้งในเรื่องการเลือกรับประทานอาหาร การพิจารณาเสริมวิตามิน และการปรับพฤติกรรมเพื่อสุขภาพที่ยั่งยืนในระยะยาว

วิตามินเคคืออะไร? โครงสร้าง เคมี และการจำแนกประเภท

วิตามินเคคือวิตามินชนิดละลายในไขมัน (fat-soluble vitamin) ที่มีบทบาทสำคัญในกระบวนการแข็งตัวของเลือด โดยชื่อ “K” มาจากคำว่า “Koagulation” ในภาษาเยอรมัน ซึ่งหมายถึงการแข็งตัวของเลือดนั่นเอง จุดเด่นของวิตามินเคไม่ใช่แค่หน้าที่ทางสรีรวิทยา แต่รวมถึงโครงสร้างทางเคมีที่มีความเฉพาะเจาะจง ทำให้มันสามารถทำหน้าที่เป็นโคเอนไซม์ในกระบวนการสำคัญหลายอย่างในร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ในแง่เคมี วิตามินเคมีโครงสร้างพื้นฐานที่เรียกว่า “naftoquinone ring” ซึ่งเป็นวงแหวนอะโรมาติกที่มีหมู่คาร์บอนิลอยู่ในตำแหน่งที่กำหนดแน่นอน โครงสร้างนี้เป็นหัวใจหลักที่ทำให้วิตามินเคสามารถทำปฏิกิริยากับเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงของโปรตีนที่ใช้ในการแข็งตัวของเลือด และยังมีบทบาทกับโปรตีนในเนื้อเยื่อกระดูกและหลอดเลือดอีกด้วย

วิตามินเคสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลักตามแหล่งที่มาและโครงสร้างข้างเคียง:

• วิตามินเค 1 (Phylloquinone) พบมากในพืช โดยเฉพาะผักใบเขียว เช่น คะน้า ผักโขม และบรอกโคลี

• วิตามินเค 2 (Menaquinone) สังเคราะห์โดยแบคทีเรียในลำไส้ และพบในอาหารหมักบางชนิด เช่น natto (ถั่วหมักญี่ปุ่น) รวมถึงชีสบางชนิด

• วิตามินเค 3 (Menadione) เป็นวิตามินเครูปแบบสังเคราะห์ ซึ่งแม้จะมีความสามารถในการเปลี่ยนเป็น K2 ได้ในสัตว์ แต่ไม่แนะนำให้ใช้ในมนุษย์ทั่วไป เพราะอาจก่อให้เกิดพิษต่อตับ

ความแตกต่างระหว่าง K1 และ K2 อยู่ที่ “side chain” ซึ่งมีผลต่อความสามารถในการดูดซึมและระยะเวลาที่อยู่ในร่างกาย โดย K2 มีคุณสมบัติอยู่ในระบบไหลเวียนนานกว่า และสามารถเดินทางไปยังอวัยวะต่างๆ เช่น กระดูกและหลอดเลือดได้ดีกว่า

เมื่อเราเข้าใจว่าวิตามินเคคืออะไรแล้ว คำถามสำคัญถัดมาคือ — มันมีประโยชน์อย่างไรต่อร่างกายของเรา?

บทบาทสำคัญของวิตามินเคในร่างกายมนุษย์

วิตามินเคไม่ได้มีบทบาทเฉพาะในระบบเลือดอย่างที่หลายคนเข้าใจ แต่เป็นสารอาหารที่ทำหน้าที่ข้ามระบบ ตั้งแต่ระบบเลือด กระดูก ไปจนถึงการควบคุมการเจริญเติบโตของเซลล์ วิตามินเคจึงจัดเป็นตัวกลางสำคัญที่ช่วยรักษาสมดุลในร่างกายแบบที่หลายคนอาจคาดไม่ถึง

หนึ่งในหน้าที่ที่เด่นที่สุดของวิตามินเคคือ การสังเคราะห์โปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือด เช่นโปรตีน Prothrombin ซึ่งเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ช่วยให้เลือดหยุดไหลเมื่อเกิดบาดแผล หากขาดวิตามินเค โปรตีนเหล่านี้จะไม่สามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลให้เกิดภาวะเลือดออกง่ายหรือเลือดไหลไม่หยุดได้ง่ายกว่าปกติ

นอกจากระบบเลือด วิตามินเคยังมีผลต่อระบบกระดูก โดย ช่วยควบคุมการทำงานของโปรตีน Osteocalcin ซึ่งเป็นโปรตีนที่จำเป็นต่อการจับแร่ธาตุแคลเซียมเข้าสู่เนื้อกระดูก กระบวนการนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการป้องกันภาวะกระดูกพรุนในระยะยาว นอกจากนี้วิตามินเคยังทำหน้าที่ ยับยั้งการสะสมแคลเซียมผิดที่ โดยเฉพาะในหลอดเลือด ซึ่งมีส่วนช่วยลดความเสี่ยงโรคหลอดเลือดแข็งตัวในกลุ่มผู้สูงอายุ

ที่สำคัญไปกว่านั้น วิตามินเคมี ศักยภาพในการยับยั้งการกลายพันธุ์ของเซลล์บางชนิด โดยเฉพาะในงานวิจัยที่พบว่าวิตามินเค 2 อาจมีบทบาทในการชะลอการเติบโตของเซลล์มะเร็งในบางอวัยวะ เช่น ตับ หรือระบบทางเดินอาหาร แม้ยังอยู่ในระยะของการศึกษาเพิ่มเติม แต่ข้อมูลนี้ก็สะท้อนถึงการทำงานในระดับที่ลึกมากกว่าที่เคยรับรู้

เมื่อเราเห็นถึงความหลากหลายของบทบาทแล้ว สิ่งสำคัญคือต้องรู้ว่าเราจะได้รับวิตามินเคจากที่ไหนบ้างในชีวิตประจำวัน?

แหล่งอาหารและการสังเคราะห์วิตามินเคในร่างกาย

แม้ว่าวิตามินเคจะเป็นสารอาหารที่จำเป็น ร่างกายของเรากลับมีความสามารถพิเศษในการ “สร้างบางส่วนได้เอง” ร่วมกับการได้รับจากอาหารตามธรรมชาติ โดยความสมดุลระหว่างสองแหล่งนี้จึงเป็นหัวใจของการดูแลระดับวิตามินเคอย่างเหมาะสม

วิตามินเค 1 (Phylloquinone) พบได้มากใน ผักใบเขียวเข้ม เช่น คะน้า ผักโขม บรอกโคลี ผักกาดหอม และผักปวยเล้ง โดยเป็นแหล่งที่คนทั่วไปได้รับมากที่สุด เนื่องจากอาหารเหล่านี้อยู่ในมื้อประจำวัน การบริโภคในรูปแบบสดหรือผ่านการปรุงด้วยไขมันเล็กน้อย เช่น ผัดน้ำมัน จะช่วยเพิ่มการดูดซึมของวิตามินเค 1 ได้ดียิ่งขึ้น เนื่องจากเป็นวิตามินที่ละลายในไขมัน

วิตามินเค 2 (Menaquinone) แตกต่างจาก K1 เพราะ ร่างกายสามารถสร้างเองได้ จาก แบคทีเรียชนิดดีในลำไส้ โดยเฉพาะบริเวณลำไส้ใหญ่ ซึ่งจุลินทรีย์เหล่านี้จะเปลี่ยนสารตั้งต้นให้กลายเป็นวิตามินเค 2 รูปแบบต่าง ๆ ที่สามารถดูดซึมและนำไปใช้ได้จริง อย่างไรก็ตาม ประสิทธิภาพของกระบวนการนี้ขึ้นอยู่กับสมดุลของจุลินทรีย์ภายในร่างกาย ซึ่งอาจถูกรบกวนจากยาปฏิชีวนะ การกินอาหารแปรรูป หรือภาวะลำไส้อักเสบ

นอกจากนี้ ยังมี แหล่งอาหารจากการหมักบางชนิด เช่น “นัตโตะ” (natto) ซึ่งเป็นถั่วเหลืองหมักจากญี่ปุ่นที่อุดมไปด้วยวิตามินเค 2 ในปริมาณสูงอย่างโดดเด่น นับเป็นอาหารที่ได้รับความสนใจจากนักโภชนาการทั่วโลก โดยเฉพาะในแง่ของสุขภาพกระดูกและหัวใจ

ด้วยความหลากหลายของแหล่งที่มาทั้งจากอาหารและการสังเคราะห์ในร่างกาย วิตามินเคจึงเป็นตัวอย่างที่ดีของการใช้ “ธรรมชาติ” และ “สมดุลในร่างกาย” ร่วมกันอย่างลงตัว

เมื่อเรารู้ว่าได้วิตามินเคจากอะไรแล้ว ควรมาทำความเข้าใจว่ามันมีบทบาทในกระบวนการที่สำคัญที่สุดอย่างไร — นั่นคือการแข็งตัวของเลือด.

วิตามินเคกับระบบการแข็งตัวของเลือด: กลไกและความสำคัญ

เมื่อร่างกายมีบาดแผลหรือเส้นเลือดฉีกขาด ระบบหนึ่งที่ทำงานทันทีเพื่อป้องกันการเสียเลือดมากเกินไปคือ “ระบบการแข็งตัวของเลือด” ซึ่งมีการประสานงานของโปรตีนหลายชนิดที่ต้องการ วิตามินเค ในการทำงาน โดยเฉพาะโปรตีนหลักอย่าง Prothrombin (Factor II) ที่ไม่สามารถทำงานได้เลยหากไม่มีวิตามินเคในกระบวนการสร้าง

กลไกที่เกิดขึ้นคือ วิตามินเคจะถูกใช้ในตับเพื่อ เติมหมู่คาร์บอกซิล (carboxylation) ให้กับกรดอะมิโนชนิดกลูตามิก (glutamic acid) บนโปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือด เช่น Prothrombin, Factor VII, IX, และ X ซึ่งการเติมหมู่นี้ทำให้โปรตีนเหล่านั้นสามารถจับกับแคลเซียมและผิวของเกล็ดเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ เกิดเป็นตาข่ายไฟบรินที่หยุดเลือดอย่างมั่นคง

หากร่างกายขาดวิตามินเค จะส่งผลให้โปรตีนที่กล่าวมานี้ ไม่สามารถทำงานได้เต็มที่ จนทำให้เลือดแข็งตัวยาก เกิดภาวะเลือดออกง่าย ฟกช้ำบ่อย หรือในบางกรณีที่รุนแรงอาจถึงขั้นเลือดไหลไม่หยุดแม้เป็นแผลเล็กน้อย ซึ่งมักพบได้ในผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับตับ หรือผู้ที่ได้รับยาบางชนิดที่ยับยั้งวิตามินเค

หนึ่งในยาที่มีความเกี่ยวข้องอย่างชัดเจนคือ warfarin ซึ่งเป็นยาต้านการแข็งตัวของเลือดที่แพทย์ใช้เพื่อป้องกันลิ่มเลือดอุดตันในผู้ป่วยโรคหัวใจหรือหลอดเลือด ยานี้จะออกฤทธิ์ ยับยั้งการทำงานของวิตามินเค โดยตรง ทำให้ต้องมีการควบคุมอาหารที่มีวิตามินเคสูงอย่างเคร่งครัด และวางแผนการใช้ยาอย่างระมัดระวังเพื่อไม่ให้เกิดภาวะเลือดออกหรือเลือดแข็งตัวเกินไป

ความสัมพันธ์ระหว่างวิตามินเคและระบบการแข็งตัวของเลือดจึงเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนว่า สารอาหารบางชนิดมีอิทธิพลลึกซึ้งถึงระดับโมเลกุล และสามารถกำหนดผลลัพธ์ทางการแพทย์ที่สำคัญได้อย่างมีนัยสำคัญ

แต่วิตามินเคไม่ได้มีบทบาทเฉพาะแค่เลือดเท่านั้น ยังมีอิทธิพลต่อกระดูก หลอดเลือด และเซลล์ที่เราควรเข้าใจอย่างลึกซึ้งด้วย.

ผลต่อกระดูก หลอดเลือด และเซลล์ของร่างกาย

วิตามินเคไม่ได้มีหน้าที่เฉพาะในระบบเลือด แต่ยังมีอิทธิพลลึกซึ้งต่อ กระดูก หลอดเลือด และเซลล์ในระดับโมเลกุล ซึ่งเป็นสิ่งที่นักโภชนาการและแพทย์เริ่มให้ความสำคัญมากขึ้นในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมา

1. สุขภาพกระดูก: เสริมความแข็งแรงจากภายใน

วิตามินเค โดยเฉพาะชนิด K2 มีบทบาทสำคัญในการกระตุ้นโปรตีน Osteocalcin ซึ่งช่วยจับแคลเซียมและส่งเข้าสู่เนื้อเยื่อกระดูกอย่างเหมาะสม หากไม่มีวิตามินเค โปรตีนชนิดนี้จะไม่สามารถทำงานได้เต็มประสิทธิภาพ ส่งผลให้แคลเซียมไม่ถูกนำไปใช้อย่างถูกต้อง และกระดูกจึงอ่อนแอลง จนนำไปสู่ภาวะ กระดูกพรุน หรือกระดูกเปราะง่ายตามมา

มีงานวิจัยจากเนเธอร์แลนด์ที่ศึกษากลุ่มผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน พบว่า การได้รับวิตามิน K2 อย่างต่อเนื่องช่วย ชะลอการสูญเสียมวลกระดูก ได้อย่างมีนัยสำคัญ เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ไม่ได้รับวิตามินเคเลย【อ้างอิง: Braam et al., 2003】

2. หลอดเลือด: ลดความเสี่ยงหลอดเลือดแข็งตัว

วิตามินเคช่วยกระตุ้นการทำงานของโปรตีน Matrix Gla Protein (MGP) ซึ่งเป็นตัวควบคุมไม่ให้แคลเซียมไปเกาะตามผนังหลอดเลือด ถ้า MGP ขาดการกระตุ้นเพราะขาดวิตามินเค จะเกิดการสะสมของแคลเซียมที่ผิดที่ ทำให้หลอดเลือด แข็งตัว และเพิ่มความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด

การศึกษาจาก Rotterdam Study แสดงให้เห็นว่า ผู้ที่ได้รับ K2 สูง มีความเสี่ยงเสียชีวิตจากโรคหัวใจลดลงถึง 50% เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับน้อยที่สุด【Geleijnse et al., 2004】

3. ระบบเซลล์: แนวโน้มช่วยต้านมะเร็ง

แม้ว่าการวิจัยยังอยู่ในช่วงเริ่มต้น แต่มีข้อมูลหลายชุดที่พบว่า วิตามินเค โดยเฉพาะ K2 และ K3 ในการศึกษาเชิงทดลอง มีศักยภาพในการ ยับยั้งการแบ่งตัวของเซลล์มะเร็งบางชนิด และช่วยกระตุ้นกระบวนการ apoptosis หรือการทำลายตัวเองของเซลล์ผิดปกติ โดยเฉพาะในมะเร็งตับ มะเร็งลำไส้ใหญ่ และมะเร็งต่อมลูกหมาก

จากบทบาทเหล่านี้ จะเห็นว่า วิตามินเคไม่ได้แค่ป้องกันเลือดไหลเท่านั้น แต่ยังช่วยให้ กระดูกแข็งแรง หลอดเลือดสะอาด และระบบเซลล์สมดุล ซึ่งสะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างระบบต่าง ๆ ในร่างกายอย่างลึกซึ้ง

เมื่อบทบาทของวิตามินเคในระบบต่าง ๆ ชัดเจนขึ้น คำถามถัดมาคือ วิตามินเคแต่ละชนิดมีความแตกต่างกันอย่างไร?

ประเภทของวิตามินเค: K1, K2 และ K3 ต่างกันอย่างไร?

แม้ว่าวิตามินเคจะถูกพูดถึงโดยรวมในชื่อเดียวกัน แต่ในความเป็นจริงแล้ว วิตามินเคมีหลายประเภท ซึ่งแต่ละชนิดมีแหล่งที่มา หน้าที่ และบทบาททางสรีรวิทยาที่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ การเข้าใจความแตกต่างระหว่าง K1, K2 และ K3 จึงเป็นสิ่งสำคัญในการเลือกบริโภคและวางแผนดูแลสุขภาพ

1. วิตามินเค1 (Phylloquinone): จากพืชเพื่อการแข็งตัวของเลือด

วิตามินเค1 พบได้มากใน ผักใบเขียวเข้ม เช่น คะน้า ผักโขม บรอกโคลี และกะหล่ำปลี โดย K1 เป็น แหล่งหลักของวิตามินเคในอาหารทั่วไป และเป็นชนิดที่ร่างกายใช้ในการสร้าง โปรตีนสำหรับกระบวนการแข็งตัวของเลือด ได้โดยตรง จึงมีบทบาทเด่นในระบบเลือดโดยเฉพาะ

2. วิตามินเค2 (Menaquinone): จากจุลินทรีย์เพื่อกระดูกและหลอดเลือด

K2 มีโครงสร้างที่แตกต่างจาก K1 ด้วยสายโซ่ไอโซพรีนที่ยาวกว่า ซึ่งส่งผลต่อ การดูดซึมและการนำไปใช้งานในร่างกาย ได้ดีขึ้น K2 แบ่งย่อยเป็น MK-4, MK-7, MK-9 ฯลฯ และพบมากใน อาหารหมัก เช่น natto (ถั่วหมักญี่ปุ่น), ชีส, ไข่แดง รวมถึงสามารถ สังเคราะห์ได้โดยแบคทีเรียในลำไส้

K2 โดดเด่นใน การควบคุมแคลเซียม ในระบบกระดูกและหลอดเลือด โดยช่วยให้แคลเซียมถูกส่งไปยังกระดูกอย่างถูกต้อง และไม่ตกค้างในผนังหลอดเลือด จึงเป็นวิตามินที่มีบทบาทเด่นในโรคกระดูกพรุนและหัวใจ

3. วิตามินเค3 (Menadione): สังเคราะห์ในห้องปฏิบัติการ

K3 เป็นรูปแบบ สังเคราะห์ของวิตามินเค ที่มีราคาถูกและมีการดูดซึมดี แต่ไม่เหมาะสำหรับใช้ในมนุษย์ เนื่องจาก มีความเป็นพิษต่อตับ หากใช้ในขนาดสูง ปัจจุบัน K3 จึงถูกใช้เฉพาะในสัตวแพทย์ หรืองานวิจัยเท่านั้น และไม่แนะนำให้ใช้ในมนุษย์ทั่วไป

จากการเปรียบเทียบข้างต้นจะเห็นได้ชัดว่า K1 เน้นเลือด, K2 เน้นกระดูกและหัวใจ, ส่วน K3 ไม่เหมาะกับมนุษย์ การเลือกแหล่งวิตามินเคจึงควรพิจารณาทั้งชนิดและแหล่งที่มาอย่างรอบคอบ

แม้ว่าวิตามินเคจะมีหลายประเภท แต่หากร่างกายขาด ไม่ว่าแบบใดก็สามารถส่งผลเสียได้ และอาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพที่ไม่ทันรู้ตัวในระยะยาว

ภาวะขาดวิตามินเค: อาการ ผลกระทบ และภาวะแทรกซ้อน

แม้ว่าวิตามินเคจะเป็นเพียงหนึ่งในวิตามินละลายในไขมันที่ร่างกายต้องการในปริมาณไม่มาก แต่การขาดสารนี้กลับสามารถสร้างผลกระทบที่ลึกและรุนแรงต่อสุขภาพได้อย่างไม่คาดคิด โดยเฉพาะในระบบเลือด กระดูก และในกลุ่มเสี่ยงบางราย เช่น ทารกแรกเกิด หรือผู้ป่วยโรคเรื้อรังบางชนิด

1. เลือดออกง่าย–ฟกช้ำง่าย: สัญญาณพื้นฐานที่ไม่ควรมองข้าม

การขาดวิตามินเคจะทำให้ร่างกายไม่สามารถสร้างโปรตีนที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการแข็งตัวของเลือดได้อย่างสมบูรณ์ นำไปสู่ภาวะเลือดออกง่าย เช่น เลือดออกตามไรฟัน เลือดกำเดาไหลบ่อย แผลเล็กน้อยแต่เลือดหยุดยาก หรือเกิดรอยฟกช้ำตามร่างกายโดยไม่รู้สาเหตุ ซึ่งมักถูกมองว่าเป็นเรื่องเล็ก ทั้งที่อาจสะท้อนภาวะการขาดวิตามินอย่างแท้จริง

2. กระดูกเปราะบาง: ความเสี่ยงเงียบจากการขาด K2

วิตามินเค โดยเฉพาะชนิด K2 มีบทบาทสำคัญในการนำแคลเซียมเข้าสู่กระดูกอย่างถูกตำแหน่ง หากขาด K2 กระบวนการนี้จะเสียสมดุล ทำให้กระดูกขาดแคลเซียมในเชิงโครงสร้าง นำไปสู่ภาวะกระดูกพรุน หรือมวลกระดูกลดลงโดยที่ระดับแคลเซียมในเลือดยังดูปกติอยู่ กลายเป็นความเสี่ยงเงียบที่ถูกมองข้ามในกลุ่มผู้สูงอายุหรือผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน

3. ความเสี่ยงร้ายแรงในทารกแรกเกิด

ทารกแรกเกิดโดยเฉพาะในช่วง 0–6 สัปดาห์แรกเป็นกลุ่มที่เสี่ยงต่อการขาดวิตามินเคอย่างมาก เพราะระบบลำไส้ยังไม่สามารถสร้างแบคทีเรียที่ช่วยสังเคราะห์ K2 ได้ และอาหารธรรมชาติอย่างน้ำนมแม่มีวิตามินเคอยู่ในระดับต่ำ หากไม่ได้รับการเสริมวิตามินเคอย่างเหมาะสม อาจเกิดภาวะเลือดออกในอวัยวะสำคัญ เช่น สมอง หรือทางเดินอาหาร ซึ่งอาจนำไปสู่การเสียชีวิตได้

4. ผลกระทบแฝงอื่น ๆ ที่ไม่ควรมองข้าม

• มีงานวิจัยเชื่อมโยงการขาดวิตามินเคกับความเสี่ยงของโรคหัวใจ เนื่องจากแคลเซียมที่ไม่ถูกควบคุมอาจสะสมในผนังหลอดเลือด

• ภาวะฟันโยกในผู้ใหญ่ที่ไม่ได้เกิดจากโรคเหงือก อาจเป็นหนึ่งในสัญญาณของมวลกระดูกลดลงจากการขาด K2

• ผู้ที่มีภาวะขาดเรื้อรัง อาจมีปัญหาในการหายของบาดแผล หรือฟื้นตัวช้า

ทั้งหมดนี้สะท้อนให้เห็นว่าการขาดวิตามินเคไม่ได้ส่งผลเพียงแค่เลือดหยุดช้าเท่านั้น แต่ยังแทรกซึมลึกถึงระบบโครงสร้างและภูมิคุ้มกันของร่างกายโดยไม่รู้ตัว ผู้ที่มีอาการเหล่านี้อาจอยู่ในกลุ่มเสี่ยงที่ต้องได้รับการดูแลเป็นพิเศษ ลองมาดูกันว่าใครบ้างที่ควรระวังเรื่องการขาดวิตามินเค.

ใครบ้างที่มีความเสี่ยงขาดวิตามินเค?

แม้ว่าวิตามินเคจะพบได้ทั่วไปในผักใบเขียวและแบคทีเรียที่อาศัยอยู่ในลำไส้ของเรา แต่บางกลุ่มคนกลับไม่สามารถดูดซึมหรือสร้างวิตามินเคได้อย่างเพียงพอ ทำให้ตกอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อการขาดวิตามินนี้โดยไม่รู้ตัว การรู้ว่าใครบ้างที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยง จะช่วยให้เราปรับพฤติกรรมหรือดูแลสุขภาพได้อย่างทันท่วงที

1. ทารกแรกเกิด: กลุ่มที่เปราะบางที่สุด

ทารกแรกเกิดแทบไม่มีแบคทีเรียในลำไส้ที่จะช่วยสังเคราะห์วิตามินเคชนิด K2 ได้ และน้ำนมแม่ก็มีปริมาณวิตามินเคต่ำ จึงทำให้ทารกเสี่ยงต่อภาวะเลือดออกได้ง่าย โดยเฉพาะในสัปดาห์แรกของชีวิต ซึ่งอาจเกิดขึ้นในสมอง ลำไส้ หรือใต้ผิวหนัง หากไม่ได้รับการเสริมวิตามินเคอย่างเหมาะสมทันทีหลังคลอด

2. ผู้ที่ใช้ยาปฏิชีวนะเป็นเวลานาน

การใช้ยาปฏิชีวนะติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน เช่น กลุ่ม broad-spectrum antibiotic จะไปทำลายสมดุลของแบคทีเรียดีในลำไส้ ทำให้การสังเคราะห์วิตามินเคชนิด K2 ลดลง ส่งผลให้ร่างกายขาดวิตามินนี้ในระยะยาวโดยที่ไม่เกี่ยวกับการรับประทานอาหาร จึงควรติดตามภาวะเลือดและสุขภาพกระดูกหากต้องใช้ยากลุ่มนี้บ่อยครั้ง

3. ผู้ที่มีปัญหาดูดซึมไขมันหรือโรคลำไส้บางประเภท

วิตามินเคเป็นวิตามินที่ละลายในไขมัน ดังนั้นผู้ที่มีภาวะไขมันไม่สามารถดูดซึมได้ดี เช่น ผู้ป่วยโรคตับ โรคถุงน้ำดี หรือโรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง (เช่น Crohn’s disease, Celiac disease) จะเสี่ยงต่อการดูดซึมวิตามินเคบกพร่อง นอกจากนี้ผู้ที่เคยผ่าตัดลำไส้บางส่วนหรือทำบายพาสทางเดินอาหารก็ตกอยู่ในกลุ่มนี้เช่นกัน

4. กลุ่มที่ใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดหรือยากันชัก

ยากลุ่ม warfarin, heparin และยากันชักบางตัวสามารถยับยั้งการทำงานของวิตามินเคหรือขัดขวางการนำไปใช้ของร่างกาย ทำให้แม้จะมีวิตามินเคในอาหาร แต่ร่างกายไม่สามารถใช้ได้อย่างเต็มที่ กลุ่มนี้จึงควรได้รับการติดตามระดับวิตามินและเลือดอย่างสม่ำเสมอภายใต้คำแนะนำของแพทย์

5. ผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีภาวะขาดสารอาหารเรื้อรัง

ผู้สูงอายุอาจมีประสิทธิภาพการดูดซึมลดลง มีปัญหาการเคี้ยวหรือเบื่ออาหาร ทำให้การได้รับวิตามินเคจากอาหารไม่เพียงพอ รวมถึงผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะขาดสารอาหาร หรือได้รับสารอาหารผ่านทางหลอดเลือด (TPN) ก็เสี่ยงต่อการขาดวิตามินเคได้สูงเช่นกัน

แม้ว่าแหล่งธรรมชาติของวิตามินเคจะเข้าถึงได้ไม่ยาก แต่หากคุณหรือคนใกล้ชิดอยู่ในกลุ่มเสี่ยงเหล่านี้ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินระดับวิตามินและพิจารณาการเสริมในรูปแบบที่ปลอดภัย โดยเฉพาะเมื่อมีการใช้ยาร่วมกันหลายชนิดในระยะยาว.

ข้อควรระวังเรื่องการใช้วิตามินเคเสริมและการโต้ตอบกับยา

แม้ว่าวิตามินเคจะมีบทบาทสำคัญต่อการแข็งตัวของเลือดและสุขภาพโดยรวม แต่การเสริมวิตามินเคโดยไม่รู้ขอบเขตหรือไม่เข้าใจการทำงานของมัน อาจนำไปสู่ผลเสียที่รุนแรง โดยเฉพาะเมื่อมีการใช้ร่วมกับยา หรือมีภาวะสุขภาพเฉพาะบางประการ ดังนั้น การใช้วิตามินเคเสริมควรอยู่บนพื้นฐานของความเข้าใจทางการแพทย์อย่างแท้จริง

1. หลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกับยา warfarin โดยไม่ปรึกษาแพทย์

Warfarin เป็นยาต้านการแข็งตัวของเลือดที่อาศัยกลไกในการยับยั้งการทำงานของวิตามินเคโดยตรง ดังนั้น การรับประทานวิตามินเคเสริมโดยไม่ควบคุมจะส่งผลต่อระดับ INR (International Normalized Ratio) และเสี่ยงทำให้การควบคุมโรคล้มเหลว หรือในทางกลับกัน อาจทำให้เลือดแข็งตัวเร็วเกินจนเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตัน ดังนั้น ผู้ที่ใช้ยา warfarin ต้องได้รับการดูแลเรื่องการรับประทานวิตามินเคอย่างใกล้ชิดภายใต้การควบคุมของแพทย์เท่านั้น

2. วิตามินเครูปแบบสังเคราะห์ (K3) มีความเป็นพิษต่อร่างกาย

แม้ว่าวิตามิน K1 และ K2 จะถือว่าปลอดภัยในการเสริมในปริมาณที่เหมาะสม แต่วิตามิน K3 (menadione) ซึ่งเป็นวิตามินเคในรูปแบบสังเคราะห์ที่ไม่ได้ใช้ในมนุษย์ทั่วไป กลับมีรายงานว่าหากใช้ในปริมาณมากอาจส่งผลเสียต่อตับ ไต และเซลล์เม็ดเลือด โดยเฉพาะในทารกและผู้ที่มีปัญหาตับเรื้อรัง ปัจจุบัน K3 จึงไม่แนะนำให้ใช้ในผลิตภัณฑ์เสริมอาหารทั่วไป และไม่ควรซื้อผลิตภัณฑ์ที่ไม่ได้ระบุชัดว่าเป็น K1 หรือ K2

3. ต้องประเมินระดับวิตามินเคในเลือดก่อนการเสริมในปริมาณสูง

โดยปกติแล้ว การรับวิตามินเคจากอาหารมักไม่ก่อให้เกิดปัญหา แต่ในบางกรณีที่ต้องเสริมในปริมาณสูง เช่น เพื่อควบคุมการแข็งตัวของเลือด หรือเสริมในผู้ที่มีปัญหาการดูดซึมไขมัน ควรมีการวัดระดับโปรตีนที่ใช้วิตามินเคเป็น co-factor เช่น Prothrombin Time (PT) หรือระดับ PIVKA-II เพื่อให้มั่นใจว่าไม่เกิดภาวะเกินหรือขาดโดยไม่รู้ตัว การประเมินระดับเหล่านี้ควรทำโดยแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญทางสุขภาพเท่านั้น

4. วิตามินเคอาจมีปฏิกิริยากับยาอื่นนอกจาก warfarin

แม้ warfarin จะเป็นยาที่ต้องระวังมากที่สุด แต่วิตามินเคอาจมีผลต่อยาอื่น เช่น ยาปฏิชีวนะบางชนิดที่ส่งผลต่อแบคทีเรียในลำไส้ ยาลดไขมันบางกลุ่ม หรือยากันชัก ซึ่งอาจรบกวนการดูดซึม การเผาผลาญ หรือการทำงานร่วมกันของวิตามินเคในร่างกาย การเสริมวิตามินจึงต้องดูบริบทของการใช้ยาทั้งหมดร่วมกัน

ในท้ายที่สุด การเสริมวิตามินเคไม่ใช่เรื่องผิด แต่ต้องกระทำอย่างมีความรู้และความรับผิดชอบ หากคุณอยู่ในกลุ่มเสี่ยง ใช้ยา หรือมีอาการทางสุขภาพที่เกี่ยวข้อง ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเพื่อรับคำแนะนำที่เหมาะสมก่อนเสมอ

สรุป: วิตามินเค—สารอาหารสำคัญที่ไม่ควรถูกละเลย

วิตามินเคอาจไม่ใช่วิตามินที่ถูกพูดถึงบ่อยเท่ากับวิตามินซีหรือดี แต่บทบาทของมันในระบบต่าง ๆ ของร่างกายกลับชัดเจนและสำคัญอย่างยิ่ง ตั้งแต่การสังเคราะห์โปรตีนที่ช่วยในการแข็งตัวของเลือด การควบคุมการจัดเก็บแร่ธาตุในกระดูก ไปจนถึงการมีบทบาทในการป้องกันภาวะหลอดเลือดแข็งและอาจเกี่ยวข้องกับการยับยั้งการกลายพันธุ์ของเซลล์มะเร็งบางชนิด เรียกได้ว่าเป็นตัวเชื่อมโยงสุขภาพหลายระบบที่ไม่ควรถูกมองข้าม

เมื่อเรามองวิตามินเคจากมุมมองของวิถีชีวิต จะพบว่าพฤติกรรมการกินที่เน้นแป้งแปรรูป ไขมันสูง และขาดผักใบเขียว รวมถึงการใช้ยาปฏิชีวนะหรือยาละลายไขมันบางชนิด ล้วนทำให้ความสมดุลของวิตามินเคในร่างกายเสียไปโดยไม่รู้ตัว การขาดวิตามินเคอาจไม่ได้แสดงออกชัดเจนในระยะสั้น แต่สามารถสะสมเป็นปัญหาเรื้อรังได้ในระยะยาว

จุดสำคัญคือ เราทุกคนสามารถประเมินตนเองได้ทันทีว่าเรากำลังได้รับวิตามินเคเพียงพอหรือไม่ ไม่ว่าจะผ่านการเลือกรับประทานอาหาร เช่น ผักใบเขียวเข้ม อาหารหมัก หรือการดูแลระบบลำไส้ให้สมดุล รวมถึงการหลีกเลี่ยงปัจจัยที่รบกวนการดูดซึม โดยเฉพาะในผู้ที่มีโรคเรื้อรังหรือใช้ยาประจำ คำแนะนำจากแพทย์หรือนักโภชนาการก็เป็นสิ่งจำเป็นในการดูแลสุขภาพองค์รวม

ดังนั้น อย่ารอให้ร่างกายส่งสัญญาณเตือนเมื่อสายเกินไป ให้วิตามินเคเป็นหนึ่งในเป้าหมายของการดูแลสุขภาพประจำวันของคุณตั้งแต่วันนี้ เพื่อให้เลือดไหลเวียนดี กระดูกแข็งแรง และหลอดเลือดปลอดภัยในระยะยาว

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมตามลิ้งค์ด้านล่าง

เอกสารอ้างอิง

O’Keefe, J. H.; Bergman, N.; Carrera Bastos, P.; Fontes Villalba, M.; Di Nicolantonio, J. J.; Cordain, L. (2016). “Nutritional strategies for skeletal and cardiovascular health: hard bones, soft arteries, rather than vice versa”. Open Heart (Review). 3 (1): e000325. PMC 4809188 Freely accessible. 

Hartley, L.; Clar, C.; Ghannam, O.; Flowers, N.; Stranges, S.; Rees, K. (Sep 2015). “Vitamin K for the primary prevention of cardiovascular disease”. The Cochrane Database of Systematic Reviews (Systematic review). 9 (9): CD011148.

Maresz, K. (Feb 2015). “Proper Calcium Use: Vitamin K2 as a Promoter of Bone and Cardiovascular Health”. Integrative Medicine (Review). 14 (1): 34–39. PMC 4566462 Freely accessible.