เพกา

เพกา (Broken Bones Tree) เป็นสมุนไพรที่หลายคนอาจไม่คุ้นเคย แต่สรรพคุณของเพกานั้นน่าทึ่งไม่น้อย โดยเฉพาะในประเทศไทยที่นิยมใช้เพกาในรูปแบบของผัก แต่จริงๆ แล้วเพกามีคุณค่ามากกว่าที่คิด เพราะสามารถใช้ประโยชน์ได้ทั้งจากราก เปลือกต้น ฝัก ใบ และเมล็ด จึงได้รับการขนานนามว่า “เพกาทั้ง 5” สมุนไพรชนิดนี้มีการใช้ประโยชน์และความเชื่อเกี่ยวกับการรักษาโรคที่สืบทอดกันมาตั้งแต่โบราณ เป็นสมุนไพรที่น่าสนใจและควรศึกษาเพื่อการนำไปใช้งานในด้านต่างๆ อย่างเต็มที่

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของเพกา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Oroxylum indicum (L.) Kurz
ชื่อสามัญ : เพกามีชื่อสามัญอยู่ 3 ชื่อ คือ “Broken bones tree” ชื่อที่สองคือ “Damocles tree” และอีกชื่อเรียกว่า “Indian trumpet flower”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคอีสานหรือในจังหวัดเลยเรียกว่า “ลิ้นฟ้า” ในจังหวัดกาญจนบุรีเรียกว่า “กาโด้โด้ง” จังหวัดแม่ฮ่องสอนหรือกะเหรี่ยงเรียกว่า “ดุแก ดอก๊ะ ด๊อกก๊ะ” จังหวัดนราธิวาสหรือประเทศมาเลเซียเรียกว่า “เบโด” ทางภาคเหนือเรียกว่า “มะลิ้นไม้ มะลิดไม้ ลิดไม้” และในประเทศจีนเรียกว่า “โชยเตียจั้ว”
ชื่อวงศ์ : วงศ์แคหางค่าง (BIGNONIACEAE)
ชื่อพ้อง : Arthrophyllum ceylanicum Miq. Arthrophyllum reticulatum Blume ex Miq. Bignonia indica L. Bignonia lugubris Salisb. Bignonia pentandra Lour. Bignonia quadripinnata Blanco Bignonia tripinnata Noronha Bignonia tuberculata Roxb. ex DC. Calosanthes indica (L.) Blume Hippoxylon indica (L.) Raf. Oroxylum flavum Rehder Spathodea indica 

ลักษณะของต้นเพกา

ต้นเพกา เป็นไม้ยืนต้นที่มีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมในอินเดียและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และมักจะพบขึ้นอยู่ตามธรรมชาติในป่าเบญจพรรณและป่าชื้นทั่วไป
ใบ : ใบมีสีเขียวรูปทรงโค้งมน ปลายใบเรียวแหลม มีก้านใบสีเขียวค่อนข้างยาว มีใบประกอบเป็นแบบขนนก 3 ชั้น เส้นใบเป็นแบบตาข่าย โดยสีของผิวใบด้านบนเข้มกว่าผิวใบด้านล่าง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบกระจะ มีดอกย่อยประมาณ 20 – 35 ดอก กลีบดอกมีสีนวลแกมเขียว ที่โคนกลีบเป็นหลอดสีม่วงแดงหรือม่วงด้านนอก มีลักษณะเป็นรูปแตร กลีบดอกหนาและขอบย่น ไม่มีพูหรือมีพูไม่เท่ากัน ด้านในของดอกมีขนหนาแน่น ดอกมักจะบานตอนกลางคืนและร่วงตอนเช้า มีกลิ่นสาบฉุน มักจะมีดอกและผลในกิ่งเดียวกัน
ผล : ผลมีรูปร่างเป็นฝักแบนยาว ปลายฝักเรียวแหลมจึงทำให้ผลมีลักษณะคล้ายรูปดาบ มักจะห้อยระย้าอยู่เหนือเรือนยอด เมื่อแก่ปลายฝักจะแตกออก ภายในฝักบรรจุไปด้วยเมล็ดสีขาวจำนวนมาก
เมล็ด : เมล็ดภายในฝักมีสีขาวเรียงรายอยู่เป็นจำนวนมาก แต่แท้จริงแล้วเมล็ดมีสีน้ำตาลอ่อนรูปทรงแบน เพียงแต่ถูกห่อหุ้มด้วยเยื่อบาง ๆ สีขาวเอาไว้ เป็นส่วนที่ช่วยให้เมล็ดปลิวล่องลอยไปตามลมได้ในระยะไกลจนสามารถแพร่พันธุ์ไปได้ด้วยวิธีธรรมชาติ

การนำไปใช้ประโยชน์ของสมุนไพรเพกา

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร
– นำฝักอ่อนหรือยอดอ่อนของเพกามารับประทานเป็นผัก ด้วยการนำฝักอ่อนเผาไฟแรง ๆ จนเปลือกพองไหม้ จากนั้นขูดลอกเอาส่วนดำที่ผิวออกให้หมด แล้วนำมาหั่นเป็นชิ้นตามขวางก็สามารถนำมาจิ้มกับน้ำพริกได้ หรือนำมาเป็นเครื่องเคียงลาบก้อย นำมาใส่แกง คั่ว ยำ ผัดกับหมู หรือทำแกงอ่อมปลาดุกใส่ฝักเพกาแทนใบยอก็ย่อมได้เช่นกัน
– ชาวกะเหรี่ยงนำเปลือกต้นเพกามาสับให้ละเอียดแล้วนำไปเป็นส่วนประกอบของอาหารประเภทลาบ ทำให้ลาบมีรสขม
– ยอดและดอกอ่อนของเพกานิยมนำมาต้มหรือลวกแล้วรับประทานร่วมกับน้ำพริก ลาบ ก้อย ยำ หรือนำมาผัดใส่กุ้งยิ่งให้รสชาติเลิศเลอขึ้น หากนำมายำใส่กระเทียมเจียวก็มีรสชาติเยี่ยมยอดเช่นกัน
-เมล็ดเพกาผสมกับน้ำจับเลี้ยงทำให้มีรสชาติที่กลมกล่อมและช่วยให้ชุ่มคอ รู้สึกสดชื่น
2. เป็นยาสมุนไพรสำเร็จรูป ได้มีการพัฒนานำต้นเพกามาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ในรูปของยาสมุนไพรสำเร็จรูปหรือที่เรียกว่า “แคปซูลเพกา”
3. อุตสาหกรรมต่าง ๆ นำเปลือกต้นเพกาไปใช้เนื่องจากเนื้อไม้ของเพกามีสีขาวละเอียด มีความเหนียว จึงเหมาะสำหรับนำมาใช้ทำงานแกะสลักต่าง ๆ และนำเปลือกของลำต้นเพกาที่ให้สีเขียวอ่อนมาใช้ทำสีย้อมผ้าอีกด้วย 

สรรพคุณของเพกา

1. สรรพคุณจากฝัก ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลในกระแสเลือด ป้องกันไข้หวัดหรืออาการเจ็บไข้ได้ป่วย ช่วยทำให้มีเรี่ยวแรงและช่วยบำรุงสมรรถภาพทางเพศ

• สรรพคุณจากฝักอ่อน ต่อต้านอนุมูลอิสระในร่างกายและช่วยชะลอการเสื่อมของเซลล์ต่าง ๆ ภายในร่างกายหรือช่วยชะลอการเกิดริ้วรอยแห่งวัยและช่วยชะลอวัย ช่วยบำรุงและรักษาสายตา ลดความเสี่ยงของการเกิดโรคมะเร็งได้ เป็นยาบำรุงธาตุ มีส่วนช่วยทำให้ร่างกายอบอุ่น ช่วยบรรเทาอาการไอและขับเสมหะ ช่วยในการขับผายลม
• สรรพคุณจากฝักแก่ มีสรรพคุณช่วยแก้ร้อนในและกระหายน้ำได้

2. สรรพคุณจากเมล็ด บรรเทาอาการแน่นหน้าอก มีส่วนช่วยบำรุงกระเพาะอาหาร ตับและปอด เป็นยาขับถ่ายและช่วยระบายท้อง

• ช่วยบรรเทาอาการไอและขับเสมหะ ด้วยการนำเมล็ดแก่เพกา 1.5 – 3 กรัม ลงในหม้อต้มน้ำ 300 มิลลิลิตร จนเดือดประมาณ 1 ชั่วโมง แล้วนำมาดื่มครั้งละ 1 แก้ว ในเวลา เช้า กลางวัน เย็น จนกว่าอาการจะดีขึ้น
  สรรพคุณจากราก เป็นยาบำรุงธาตุ ช่วยเรียกน้ำย่อยและช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยแก้ไข้โรคสันนิบาตหรือที่เรียกกันว่า “โรคพาร์กินสัน” ช่วยแก้โรคบิดและรักษาอาการท้องร่วง
• ช่วยรักษาอาการฟกช้ำ ปวดบวมและอาการอักเสบ ด้วยการนำรากเพกาผสมกับน้ำปูนใสแล้วทาลดบริเวณที่มีอาการ

3. สรรพคุณจากใบ ช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยขับลมในลำไส้

• บรรเทาอาการปวดไข้และอาการปวดท้องด้วยการใช้ใบเพกาต้มน้ำแล้วดื่ม
  สรรพคุณจากเปลือก
• ช่วยรักษาโรคเบาหวาน ด้วยการใช้เปลือกเพกา เปลือกต้นไข่เน่า ใบไข่เน่า แก่นลั่นทม บอระเพ็ด ใบเลี่ยนและรากหญ้าคารวมกัน 7 อย่าง น้ำหนักอย่างละประมาณ 30 กรัม แล้วนำมาต้มกับน้ำดื่มครั้งละ 1 แก้วเล็ก ก่อนอาหารเช้าและเย็น
• เป็นยาแก้ปวดหลังของม้า ด้วยการนำผงเปลือกมาผสมกับขมิ้นชัน

4. สรรพคุณจากเปลือกต้น ช่วยขับเลือดและดับพิษในโลหิต ช่วยบำรุงโลหิตและเพิ่มการไหลเวียนของโลหิต แก้อาการจุกเสียกแน่นท้อง แก้โรคบิดและรักษาอาการท้องร่วง ขับลมในลำไส้ ช่วยขับน้ำเหลืองเสียแล้วทำให้น้ำเหลืองกลับมาเป็นปกติ ลดการอักเสบและอาการแพ้ต่าง ๆ เป็นยาฝาดสมานหรือช่วยสมานแผล เปลือกต้นของเพกามีสารสกัดฟลาโวนอยด์ที่มีฤทธิ์ยับยั้งการบีบตัวของกล้ามเนื้อเรียบของหนูทดลอง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น

• แก้ละอองไข้หรือโรคเยื่อเมือกในช่องจมูกอักเสบ ด้วยการนำเปลือกต้นมาตำผสมกับสุรา
• ช่วยแก้อาการอาเจียนไม่หยุด ด้วยการใช้เปลือกต้นเพกาตำผสมกับน้ำส้มที่ได้จากรังมดแดงหรือเกลือสินเธาว์
• บรรเทาอาการของโรคริดสีดวงทวาร ด้วยการใช้เปลือกต้นเพการวมกับสมุนไพรชนิดอื่น
• ช่วยรักษาอาการฟกช้ำ ปวดบวมและอาการอักเสบ รากเพกาผสมกับน้ำปูนใสแล้วทาลดบริเวณที่มีอาการ
• ช่วยรักษาฝีและลดอาการปวดฝี ด้วยการใช้เปลือกต้นนำมาฝนแล้วทารอบ ๆ บริเวณที่เป็นฝี
• แก้อาการคัน ด้วยการใช้เปลือกต้นเพการวมกับสมุนไพรชนิดอื่น
• เป็นยาแก้พิษสุนัขบ้ากัด ด้วยการใช้เปลือกต้นเพกานำมาตำแล้วพอกบริเวณที่ถูกกัด
• แก้โรคงูสวัด ด้วยการใช้เปลือกต้นเพกา เปลือกคูณหรือรากต้นหมูหนุนมาฝนแล้วใส่น้ำ ทาบริเวณที่เป็นอาการ
• ช่วยแก้พิษซางได้ ด้วยการนำเปลือกต้นมาผสมกับสุรา
• แก้โรคไส้เลื่อนหรือลูกอัณฑะเลื่อนลง ให้ใช้เปลือกต้นเพกา รากเขยตายและหญ้าตีนนก มาตำรวมกันให้ละเอียดแล้วนำไปละลายกับน้ำข้าวเช็ด จากนั้นใช้ขนไก่ชุบพาดแล้วนำมาทาลูกอัณฑะ เวลาทาควรทาขึ้นอย่าทาลง
• ช่วยบรรเทาอาการเจ็บที่องคชาตและลูกอัณฑะ ด้วยการใช้เปลือกต้นเพการวมกับสมุนไพรชนิดอื่น
• แก้โรคมานน้ำหรือภาวะที่มีน้ำขังอยู่ในช่องท้องจำนวนมาก ด้วยการนำเปลือกต้นมาผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น
• ทำให้ผิวหนังชาของหญิงคลอดบุตรที่ทนอาการอยู่ไฟไม่ได้และแก้ละอองขึ้นในปาก คอ และลิ้น หรืออาการฝ้าขาวที่ขึ้นในปาก ด้วยการนำเปลือกต้นตำผสมกับสุรา
• ช่วยแก้เผ็ดและแก้เปรี้ยวได้ ด้วยการใส่เปลือกต้นผสมลงในอาหาร

5. สรรพคุณจากเพกาทั้ง 5 เป็นยาบำรุงธาตุ ช่วยแก้ไข้การไหลเวียนของลมและเลือด รักษาท้องร่วง ช่วยในการขับน้ำเหลืองเสียแล้วทำให้น้ำเหลืองเป็นปกติ เป็นยาฝาดสมานหรือช่วยสมานแผล

• ช่วยรักษาอาการฟกช้ำ ปวดบวมและอาการอักเสบ ด้วยการนำรากเพกาผสมกับน้ำปูนใสแล้วทาลดบริเวณที่มีอาการ

เพกา ลิ้นฟ้า คุณค่าทางโภชนาการ

คุณค่าทางโภชนาการของยอดอ่อนเพกา 100 กรัม ให้พลังงาน 101 กิโลแคลอรี

คุณค่าทางโภชนาการของฝักอ่อนเพกา 100 กรัม

ข้อควรระวัง

1. หญิงตั้งครรภ์ไม่ควรรับประทานเพราะมีฤทธิ์ร้อน อาจทำให้แท้งบุตรได้
2. เมล็ดแก่ห้ามกินดิบเด็ดขาดเพราะมีพิษ
3. ควรระวังในการใช้เพการ่วมกับยากลุ่มต้านการแข็งตัวของเกล็ดเลือด เช่น แอสไพริน (aspirin) วาฟาริน (warfarin) สารสกัดแปะก๊วย (Ginko biloba)
4. เพกาเป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์ร้อนอาจทำให้เกิดการระคายเคืองกระเพาะอาหารได้

เพกา เป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายในหลาย ๆ ด้าน เนื่องจากฝักเพกามีวิตามินซีสูงมาก จึงทำให้เพกามีชื่อเสียงในด้านการป้องกันโรค ถือเป็นสมุนไพรประเภทยาเย็นที่สามารถนำส่วนประกอบของต้นมาทำเป็นยาได้ทุกส่วน ในประเทศไทยเรานิยมนำเพกามาจิ้มกับน้ำพริก ซึ่งไม่ใช่เรื่องแปลกของคนไทยเพียงแต่ว่าประเทศเราเป็นเพียงที่เดียวในโลกที่นำเพกามารับประทานในรูปแบบของผัก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

พริก

พริก (Chili ) เป็น พืชที่ทุกคนบนโลกต้องรู้จัก โดยเฉพาะคนไทยที่รับประทานพริกเป็นส่วนประกอบของอาหารเป็นประจำ ถือเป็นเครื่องเทศที่สำคัญอย่างมากต่อรสชาติของอาหาร ไม่ว่าจะในยุคอดีตหรือปัจจุบันก็ยังคงเป็นสิ่งที่สำคัญต่อคนบนโลก พริกเป็นสิ่งที่ทุกคนรู้กันว่ามีรสเผ็ด ซึ่งความเผ็ดนั้นมาจากสารที่ชื่อว่า “แคปไซซิน” (Capsaicin) เป็นสารที่ทนทานต่อความร้อนและความเย็นอย่างมาก ไม่ว่าจะต้มหรือแช่เย็นความเผ็ดของพริกก็ยังคงอยู่ พริกที่โด่งดังในประเทศไทยนั้น ได้แก่ พริกขี้หนูสดและพริกชี้ฟ้า

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของพริก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Capsicum frutescens L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญ 7 ชื่อ คือ “Chili” “Pepper” “Sweet pepper” “Hot pepper” “Bird pepper” “Capsicum” และ “Paprika”
ชื่อวงศ์ : วงศ์โซลานาซีอี (SOLANACEAE)

ลักษณะของต้นพริก

พริก เป็นได้ทั้งพืชล้มลุก ไม้พุ่มและไม้ยืนต้นขนาดเล็กซึ่งกระจายอยู่ทั่วไปของโลก
ราก : เป็นรากแก้วหยั่งลึกลงในดิน
ใบ : เป็นใบเลี้ยงคู่และใบเดี่ยว ใบแบนเรียบเป็นมัน มีลักษณะเป็นรูปไข่หรือรูปสามเหลี่ยมคล้ายหอกซึ่งแตกต่างกันตามสายพันธุ์
ดอก : ดอกมักจะมีสีขาว เป็นดอกเดี่ยวมีรูปทรงวงล้อและรูประฆังซึ่งแตกต่างกันตามสายพันธุ์
เมล็ด : มีเมล็ดเกาะเรียงตัวอยู่แกนกลางของผลหรือรก มีรูปร่างกลมแบน

ความเผ็ดของพริก

ความเผ็ดของพริกมาจากสารแคปไซซิน (Capsaicin) ซึ่งพบมากที่สุดในแกนกลางของพริกไม่ใช่ส่วนเมล็ดหรือเปลือก มีฤทธิ์ทำให้เนื้อเยื่อเผาไหม้จึงเกิดความรู้สึก “เผ็ด” เวลารับประทาน หน่วยวัดความเผ็ดของสารแคปไซซินคือ Scoville Heat Units (SHU) พริกที่เผ็ดที่สุดในโลกมีชื่อว่า “พริกฮาบาเนโร”

การนำไปใช้ประโยชน์ของพริก

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใช้ในการประกอบอาหารและปรุงแต่งอาหาร นำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ชนิดต่าง ๆ เช่น พริกแห้ง พริกป่น พริกดอง ซอสพริก น้ำพริกต่าง ๆ และผลิตภัณฑ์ยารักษาโรค เป็นต้น
2. เป็นส่วนประกอบของยา ครีมและเจล แพทย์แผนจีนนำสารแคปไซซินในพริกมาใช้ประโยชน์เพื่อบำรุงพลังหยาง มีการสกัดเอาสารแคปไซซินในพริกออกมาในรูปแบบครีมหรือเจลเพื่อใช้ทาบรรเทาอาการเจ็บปวดที่ผิวหนัง เช่น ไฟไหม้ น้ำร้อนลวก งูสวัด เป็นต้น มีสกัดสารแคปไซซินมาทำเป็นเจลเพื่อใช้นวดลดเซลลูไลต์หรือสลายไขมัน
3. เป็นอาวุธป้องกันตัวจากภัยสังคม นำมาใช้เป็นสเปรย์พริกไทยในการป้องกันตัวได้

สรรพคุณของพริก

• สรรพคุณด้านเสริมภูมิคุ้มกันให้ร่างกาย เป็นสารต่อต้านอนุมูลอิสระและช่วยชะลอวัย เสริมสร้างภูมิต้านทานให้แข็งแรงมากยิ่งขึ้น มีวิตามินซีที่ช่วยเสริมสร้างคอลลาเจนให้กับร่างกาย
• สรรพคุณด้านการคลายเครียด ช่วยให้อารมณ์ดีและสร้างสารแห่งความสุข (Endorphin) ทำให้ร่างกายตื่นตัว
  สรรพคุณด้านประสาทสัมผัสทั้ง 5 บำรุงและรักษาสายตา รักษาเลือดออกตามไรฟัน ป้องกันการติดเชื้อต่าง ๆ ในบริเวณจมูก ลำคอ ปอดและเยื่อบุผนังช่องปาก อาการปวดฟันและเจ็บคอ
• สรรพคุณด้านระบบย่อยอาหารและระบบขับถ่าย ช่วยกระตุ้นการเจริญอาหาร ช่วยในการดีท็อกซ์ ฆ่าเชื้อแบคทีเรียในกระเพาะอาหาร ช่วยให้ร่างกายขับถ่ายของเสียและนำธาตุอาหารไปใช้อย่างเป็นประโยชน์ ขับแก๊สในกระเพาะและช่วยให้อาหารย่อย มีส่วนช่วยในการขับปัสสาวะ
• สรรพคุณช่วยบรรเทาอาการ บรรเทาอาการไข้หวัด ลดน้ำมูกและลดเสมหะ บรรเทาอาการไอ บรรเทาอาการหายใจติดขัดจากไข้หวัด ไซนัสหรือโรคภูมิแพ้ต่าง ๆ บรรเทาอาการปวดศีรษะและปวดเส้นเอ็น บรรเทาอาการอักเสบของผิวหนังและข้อต่ออักเสบ
• สรรพคุณด้านป้องกันโรค รักษาโรคลักปิดลักเปิด ลดความเสี่ยงของการเกิดโรคมะเร็งและความเผ็ดของพริกมีส่วนช่วยฆ่าเซลล์มะเร็ง ป้องกันการเกิดโรคหัวใจล้มเหลว บรรเทาอาการของโรคเกาต์
• สรรพคุณด้านเลือดในร่างกาย ลดปริมาณสารคอเลสเตอรอลในร่างกายทำให้ปริมาณของไตรกลีเซอไรด์ในกระแสเลือดลดลง ลดอาการเส้นเลือดสมองอุดตัน ช่วยสลายลิ่มเลือด ช่วยลดความดันโลหิตและเพิ่มการไหลเวียนของหลอดเลือดให้ดียิ่งขึ้น เสริมสร้างผนังหลอดเลือดให้แข็งแรงและเพิ่มการยึดตัวของผนังหลอดเลือด ช่วยขยายเส้นโลหิตในลำไส้และกระเพาะอาหารเพื่อการดูดซึมอาหารที่ดีขึ้น
• สรรพคุณด้านอื่น ๆ ป้องกันเมือกเสียจับตัวกันในร่างกาย

คุณค่าทางโภชนาการ

คุณค่าทางโภชนาการของพริกขี้หนูและพริกชี้ฟ้าที่นิยมในประเทศไทย 100 กรัม ให้พลังงาน 103 กิโลแคลอรี

ข้อควรระวัง

1. ผู้ที่ป่วยเป็นโรคกระเพาะอาหารไม่ควรรับประทานพริกหรืออาหารรสจัด เพราะพริกจะไปกัดแผลในกระเพาะอาหาร
2. ผู้ที่มีอาการสำลักง่ายอย่างเด็กหรือผู้สูงอายุไม่ควรรับประทานพริก
3. ผู้บริโภคควรรับประทานพริกป่นที่สะอาด ไม่มีเชื้อรา และหลีกเลี่ยงพริกป่นตามร้านอาหารหรือพริกซองที่อาจจะมีสารอะฟลาทอกซินปนอยู่ ซึ่งเป็นสารที่ก่อเชื้อราได้ดี หากรับประทานในปริมาณมากจะเกิดมะเร็งตับได้

พริก เป็นเครื่องเทศที่มีหลากหลายชนิด แต่ละชนิดจะมีความเผ็ดไม่เท่ากัน พริกที่คนไทยคุ้นเคยที่สุดคงจะเป็นพริกขี้หนู บางคนรับประทานพริกมาทั้งชีวิตแต่ไม่รู้สรรพคุณของความเผ็ดร้อน พริกถือเป็นตัวยาที่มีวิตามินเอและวิตามินซีสูง แต่ก็ต้องพึงระวังเพราะรสจัดของพริกอาจจะทำให้ระบบอาหารแปรปรวนได้หากรับประทานในปริมาณมาก สรรพคุณที่โดดเด่นของพริกเลยก็คือช่วยการไหลเวียนของเลือด บรรเทาอาการหวัด ลดน้ำมูก ลดความเสี่ยงของการเกิดโรคมะเร็ง ช่วยในการขับถ่ายคล่อง และช่วยในการกระตุ้นความอยากอาหารได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

แมงลัก

แมงลัก (Sweet basil) คือพืชที่มีทั้งประโยชน์และโทษต่อร่างกาย ขึ้นอยู่กับปริมาณและคุณภาพของแมงลักที่นำมารับประทาน สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งเมล็ดและใบ ต้นแมงลักจะมีลักษณะคล้ายคลึงกับโหระพา แต่ใบแมงลักจะมีขนาดเล็กกว่า ในประเทศไทยมีแมงลักสายพันธุ์หลักเพียงหนึ่งเดียวคือ “ศรแดง” นอกนั้นจะเป็นพันธุ์ทางและพันธุ์ผสม สมุนไพรแมงลักเหมาะสมสำหรับสาว ๆ ที่ต้องการลดน้ำหนักหรือผู้ที่มีปัญหาในเรื่องการขับถ่าย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของแมงลัก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ocimum × africanum
ชื่อสามัญ : แมงลักมีชื่อสามัญหลัก ๆ ทั้งหมด 4 ชื่อ โดยชื่อแรกที่ถูกตั้งคือ “Hoary basil” ซึ่งคำว่า “hoary” แปลว่าผมหงอก โดยตั้งตามต้นแมงลักที่มีลักษณะขนอ่อน ๆ สีขาวที่บริเวณก้านใบและยอดอ่อน มีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “Hairy basil” ในภายหลังได้เปลี่ยนชื่อสามัญเป็น “Lemon basil” ซึ่งตั้งตามลักษณะกลิ่นหอมของใบแมงลักที่มีกลิ่นคล้ายคลึงกับเลมอน ในประเทศไทยมีชื่อเรียกตามแมงลักศรแดงของไทยว่า “Thai lemon basil”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “แมงลักหรือมังลัก” ภาคเหนือเรียกว่า “ก้อมก้อข้าว” ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกว่า “อีตู่”
ชื่อวงศ์ : วงศ์กะเพราและโหระพา (LABIATAE or LAMIACEAE)
ชื่อพ้อง : Ocimum canum Sims

ลักษณะของแมงลัก

แมงลัก เป็นพืชล้มลุกที่มีอายุเฉลี่ย 1 – 2 ปี มีลักษณะคล้ายคลึงกับต้นกะเพรา แต่ต่างกันตรงที่กลิ่นและใบ แมงลักมีกลิ่นหอมอยู่ทุกส่วนของต้น
ใบ : เป็นใบเดี่ยว ใบเรียงตรงข้ามเป็นคู่ ๆ ตัวใบมีลักษณะกลมรี ปลายใบแหลม ขนที่ใบนิ่ม และใบมีสีเขียวอ่อน
ดอก : ดอกออกเป็นช่อตามบริเวณปลายกิ่งหรือยอด ช่อดอกอาจเป็นช่อเดี่ยวหรือแตกออกเป็นช่อย่อย ๆ ดอกจะบานจากข้างล่างขึ้นข้างบน ดอกย่อยจะออกรอบก้านช่อเป็นชั้น ๆ แต่ละชั้นมีดอกย่อย 6 ดอก แบ่งเป็น 2 ส่วน ส่วนละ 3 ดอก โดยดอกที่อยู่ตรงกลางและช่อดอกย่อยที่อยู่ชั้นล่างสุดของก้านช่อดอกจะบานก่อน กลีบดอกมีสีขาวแบ่งเป็น 2 ปาก กลีบร่วงง่าย เกสรตัวผู้มีความยาวกว่ากลีบดอก ดอกของแมงลักจะคงทนและอยู่ได้นาน
ผล : ผลมีสีน้ำตาลเข้มและขนาดเล็ก ภายในผลมีเมล็ด 4 เม็ด เรียกว่า “เมล็ดแมงลัก” มีลักษณะกลมรีและมีสีดำ

การนำไปใช้ประโยชน์ของสมุนไพรแมงลัก

แมงลัก สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งใบและเมล็ด
ใบแมงลัก : ใบมักจะมีกลิ่นฉุน นำมาใช้ประกอบอาหารในเครื่องแกงต่าง ๆ หรือนำมารับประทานกับขนมจีน นอกจากนั้นยังนำไปสกัดน้ำมันหอมระเหยเพื่อใช้ในอุตสาหกรรมสบู่และเครื่องสำอาง หรือใช้ในการแต่งกลิ่นอาหาร
เมล็ดแมงลัก : เมล็ดมักจะนำมาใช้ทำเป็นขนมหรือนำไปผสมกับเครื่องดื่มต่าง ๆ เช่น น้ำเต้าหู้ น้ำขิง น้ำใบเตย นอกจากนั้นยังเป็นยาระบายและอาหารเสริมลดความอ้วนได้อีกด้วย     

ประโยชน์ของใบและเม็ดแมงลัก

ประโยชน์ในการลดน้ำหนัก

1. เม็ดแมงลัก ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอล สามารถเปลี่ยนคอเลสเตอรอลส่วนเกิน (LDL) ในร่างกายไปเป็นกรดน้ำดี แล้วขับกรดน้ำดีออกจากร่างกายได้ ในส่วนคอเลสเตอรอลที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายไม่ได้ถูกเปลี่ยนใด ๆ (HDL)
2. เม็ดแมงลักไม่ทำให้เกิดพลังงานในร่างกายจึงสามารถควบคุมปริมาณอาหารและควบคุมน้ำหนักได้ โดยทานก่อนรับประทานอาหารหรือทานเป็นอาหารก็ย่อมได้เช่นกัน มีวิธีการชงด้วยการนำเม็ดแมงลักประมาณ 2 ช้อนชาแล้วแช่ในน้ำ 1 แก้วใหญ่ จากนั้นทิ้งไว้จนพองตัวเต็มที่ ซึ่งเม็ดแมงลักสามารถพองตัวได้มากถึง 45 เท่า สามารถรับประทานด้วยการผสมกับน้ำร้อนหรือผสมกับน้ำผึ้งก็ได้เช่นกัน

ประโยชน์ต่อระบบขับถ่ายและระบบทางเดินอาหาร

1. ช่วยให้ขับถ่ายสะดวก เป็นยาระบาย กระตุ้นให้ระบบขับถ่ายทำงานมีประสิทธิภาพมากขึ้นด้วยการทานเม็ดแมงลักก่อนนอน เมื่อตื่นมาตอนเช้าจะทำให้การขับถ่ายมีประสิทธิภาพและตรงเวลา
2. เม็ดแมงลัก ช่วยล้างลำไส้และช่วยเรื่องอุจจาระตกค้าง
3. ใบแมงลักสด ช่วยแก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ มีฤทธิ์ช่วยขับลมในลำไส้

ประโยชน์ในการรักษาโรค

1. ช่วยลดความเสี่ยงจากการเป็นโรคหัวใจหากรับประทานอย่างสม่ำเสมอ
2. ช่วยดูดซึมน้ำตาลในร่างกายให้ลดลง เหมาะสำหรับคนเป็นโรคเบาหวาน
3. ใบแมงลักต้ม ช่วยรักษาโรคเกี่ยวกับลำไส้หรือทางเดินอาหาร
4. ช่วยรักษาโรคกลากเกลื้อนหรือโรคเกลื้อนน้ำนม โดยใช้ใบแมงลักสดประมาณ 10 ใบ นำมาตำแล้วผสมน้ำเล็กน้อย จากนั้นทาบริเวณที่เป็นกลากเกลื้อนวันละ 1 ครั้ง ประมาณ 1 – 2 สัปดาห์
5. ช่วยรักษาโรคประจำเดือนมาผิดปกติให้กลับมาปกติ
6. ช่วยรักษาโรคหลอดลมอักเสบ ลดอาการเกร็งของหลอดลม

ประโยชน์ในการบรรเทาอาการต่าง ๆ

1. ใบแมงลักช่วยแก้อาการวิงเวียนศีรษะหรืออาเจียนได้
2. ใบแมงลักมีสรรพคุณในการช่วยขับเหงื่อ
3. ใบแมงลักมีฤทธิ์ช่วยยับยั้งเชื้อราและเชื้อแบคทีเรียบางชนิดได้
4. บรรเทาอาการปวดฟัน
5. ใบแมงลักบดผสมน้ำแล้วหยอดหู แก้อาการปวดหู หูตึง
6. แก้หวัด แก้ไอ ขับเสมหะ แก้ไอเรื้อรัง

คุณค่าทางโภชนาการ

คุณค่าทางโภชนาการของเมล็ดแมงลักขนาด 100 กรัม ให้พลังงาน 420 กิโลแคลอรี

• คาร์โบไฮเดรต 54 กรัม
• โปรตีน 15 กรัม
• ไขมัน 16 กรัม
• กากใยอาหาร 54 กรัม

คุณค่าทางโภชนาการของใบแมงลักขนาด 100 กรัม ให้พลังงาน 32 แคลอรี

• แคลเซียม 350 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 36 มิลลิกรัม
• ธาตุเหล็ก 4.9 มิลลิกรัม
• วิตามินเอ 10,666 มิลลิกรัม
• ไทอามีน 0.3 มิลลิกรัม
• ไรโบเฟลวิน 0.14 มิลลิกรัม
• ไนอะซิน 1 มิลลิกรัม
• วิตามินซี 78 มิลลิกรัม
• คาร์โบไฮเดรต 11.1 กรัม
• โปรตีน 2.9 กรัม
• ไขมัน 0.8 กรัม
• กากใยอาหาร 2.6 กรัม

โทษของใบและเม็ดแมงลัก

1. ไม่ควรทานแทนอาหารทุกมื้อเพราะจะทำให้เกิดโรคขาดสารอาหาร ดังนั้นผู้ที่อยากลดน้ำหนักควรที่จะควบคุมอาหารการกินและควบคุมการรับประทานเม็ดแมงลักด้วย
2. หากรับประทานเกินปริมาณที่ควรจะทำให้เกิดอาการแน่นท้อง
3. ไม่ควรทานพร้อมกับการกินยา เพราะเม็ดแมงลักจะไปยับยั้งการดูดซึมของร่างกายต่อยาชนิดนั้น ทำให้ร่างกายดูดซึมยาเหล่านั้นได้ไม่ดีและน้อยลง หรือพูดง่าย ๆ ก็คือไปแย่งซีนยานั่นเอง
4. ไม่ควรทานในขณะที่เม็ดแมงลักยังพองตัวไม่เต็มที่ มิฉะนั้นจะทำให้เม็ดแมงลักจับตัวกันเป็นก้อนและอุดตันในลำไส้จนเกิดอาการท้องผูกตามมาได้
5. เม็ดแมงลักไม่มีคุณภาพหรือไม่ได้มาตรฐาน อาจก่อให้เกิดเชื้อราได้ เมื่อมีเชื้อราก็จะผลิตสารพิษอย่างอะฟลาทอกซิน ซึ่งเป็นสารก่อมะเร็งที่ร้ายแรงมากชนิดหนึ่ง

เม็ดแมงลัก เหมาะสำหรับคนลดน้ำหนักหรือคนที่ไม่ชอบกินผัก ในต่างประเทศได้มีวิจัยว่า ใบแมงลักมีสารจำพวกสารต้านอนุมูลอิสระหลายชนิด ดังนั้นแมงลักเหมาะสมอย่างมากสำหรับสาว ๆ ที่อยากหุ่นดี อีกทั้งยังเป็นสมุนไพรธรรมชาติที่ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อร่างกายหากทานอย่างถูกวิธี ควรรับประทานหลังอาหารเย็นประมาณ 3 ชั่วโมง ทั้งนี้ผลตอบรับอาจจะต้องใช้เวลาไประยะหนึ่ง เนื่องจากร่างกายจะมีการปรับตัวต่อสมุนไพรธรรมชาติ ไม่เหมือนกับการกินยาลดความอ้วนที่ให้ผลทันทีแต่มีผลเสียตามมามากมาย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

หัวปลี

หัวปลี หรือ ปลีกล้วย ( Banana flower ) คือ ส่วนที่เป็นดอกของต้นกล้วย ซึ่งกล้วยทุกสายพันธุ์เมื่อเจริญเติบโตเต็มจะเริ่มออกปลี หรือหัวปลี ซึ่งมีคุณสมบัติทางยาสมุนไพรกล้วยสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทุกส่วนทั้งลำต้นอ่อน ปลี ผลกล้วย และใบตอง เต็มไปด้วยใยอาหารนิยมนำมาทำเป็นอาหารรับประทานได้ทั้งดิบและปรุงสุก และที่สำคัญหัวปลีกล้วยอุดมไปด้วยแร่ธาตุที่จำเป็น เช่น ฟอสฟอรัส แคลเซียม โพแทสเซียม ทองแดง แมกนีเซียม และธาตุเหล็ก ซึ่งมีความสำคัญต่อการทำงานของร่างกายหลายอย่าง

หัวปลี ประโยชน์และสรรพคุณ

• ช่วยแก้อาการแพ้ท้อง
• ช่วยป้องกันอาการท้องผูก
• ป้องกันภาวะซึมเศร้า
• ช่วยแก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ
• ช่วยป้องกันโรคโลหิตจาง
• ช่วยเพิ่มการหลั่งน้ำนมในแม่ตั้งครรภ์และแม่ให้นมบุตร
• ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว และลดอาการตกเลือดหลังคลอด
• ช่วยป้องกันการเจริญเติบโตของแบคทีเรียก่อโรค
• ช่วยลดอาการปวดท้องประจำเดือนได้
• ช่วยเพิ่มฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนในร่างกาย
• ช่วยกระตุ้นการดูดซึมกลูโคสทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดน้อยลง
• ช่วยควบคุมเบาหวาน
• ช่วยปรับอารมณ์ให้ดีขึ้น
• ช่วยให้นอนหลับง่าย และลดความวิตกกังวล
• ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ และป้องกันการทำลายจากอนุมูลอิสระ
• ช่วยลดความเสี่ยงของโรคหัวใจ และมะเร็ง
• ช่วยลดความเครียดในเซลล์ และชะลอความแก่ชรา
• ช่วยลดความเสี่ยงของการอักเสบและปัญหาทางเดินปัสสาวะ
• ช่วยเพิ่มระดับธาตุเหล็ก
• ช่วยลดน้ำหนัก

หัวปลี คุณค่าทางโภชนาการ

หัวปลี 100 กรัม ให้พลังงาน 28 แคลอรี่

• โปรตีน 1.6 กรัม
• ไขมัน 0.6 กรัม
• คาร์โบไฮเดรต 9.9 กรัม
• ใยอาหาร 5.7 กรัม
• แคลเซียม 56 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 73.3 มิลลิกรัม
• เหล็ก 56.4 มิลลิกรัม
• ทองแดง 13 มิลลิกรัม
• โพแทสเซียม 553.3 มิลลิกรัม
• แมกนีเซียม 48.7 มิลลิกรัม
• วิตามินอี 1.07 มิลลิกรัม
• เถ้า 0.9 กรัม

หัวปลี เมนูอาหารง่าย ๆ เพื่อสุขภาพ

• ห่อหมกหัวปลี
• ลาบหัวปลี
• แกงคั่วหัวปลี
• หัวปลีต้มกะทิ
• หัวปลีทอดมัน
• ไข่เจียวหลีปลี
• ต้มข่าไก่หัวปลี
• น้ำขิงหัวปลี 
• หัวปลีลวกจิ้มนํ้าพริก
• ต้มยำไก่หัวปลี
• ยำปลากระป๋องใส่หัวปลี
• หัวปลีชุบแป้งทอด

หัวปลี ปลีกล้วย ไม่เพียงแค่อร่อย แต่ยังได้สารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย เนื่องจากมีคุณค่าทางโภชนาการหลากหลาย เหมาะสำหรับคุณแม่ที่กำลังให้นมบุตร และผู้ที่ต้องการลดน้ำหนักเพราะมีใยอาหารสูงสามารถนำมาประกอบอาหารได้หลากหลายเมนูโดนเฉพาะเมนูหัวปลีต้มกะทิปลาทูสด หรือจะเป็นลวกจิ้มน้ำพริกก็อร่อยไม่แพ้กัน หัวปลีหรือปลีกล้วยนั้นมีเกือบแทบทุกบ้านที่ปลูกกล้วยไว้ หรือจะหาซื้อตามตลาดก็ได้เช่นกัน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

ผักวอเตอร์เครส

ผักวอเตอร์เครส (Watercress) คือ ผักใบเขียวที่มีสารอาหารมากมายจัดอยู่ในวงศ์กะหล่ำปลี มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Nasturtium officinale บางคนเรียกสลัดน้ำ แพงพวยหรือเยลโลเครส โดยลักษณะทางพฤษศาสตร์ใบกลมขอบใบหยักสีเขียวเข้ม มีรสชาติเผ็ดเล็กน้อย ลำต้นตรงสีเขียว ผักชนิดนี้ชอบน้ำปลูกง่ายและเจริญเติบโตเร็ว สลัดน้ำวอเตอร์เครสมี 2 สายพันธุ์หลักที่นิยมปลูกเพื่อนำมารับประทาน ได้แก่ พันธุ์สีเขียวกับพันธุ์สีแดง ถือได้ว่าเป็นสมุนไพรพื้นบ้านมีคุณค่าทางสารอาหารสูง 

คุณค่าทางโภชนาการของวอเตอร์เครส

วอเตอร์เครส 100 กรัม ให้พลังงาน 11 แคลอรี่
ไขมัน 0.1 กรัม
คาร์โบไฮเดรต 1 กรัม
โปรตีน 2.3 กรัม
แคลเซียม 120 มิลลิกรัม
โพแทสเซียม 330 มิลลิกรัม
โซเดียม 41 มิลลิกรัม
วิตามินและแร่ธาตุของวอเตอร์เครส 100 กรัม
วิตามินเอ 63%
วิตามินซี 71%
วิตามิน B6 = 5%
แมกนีเซียม 5%
เหล็ก 1%

ประโยชน์ต่อสุขภาพของวอเตอร์เครส

• อุดมไปด้วยวิตามินเอ หรือที่เรียกว่าเรตินอล ซึ่งมีความสำคัญต่อการมองเห็น
• วิตามินเอช่วยรักษาอวัยวะภายในร่างกายให้แข็งแรง
• วิตามินเคช่วยป้องกันโรคกระดูกพรุน
• วิตามินเคช่วยควบคุมการหมุนเวียนของกระดูก
• วิตามินซีช่วยเพิ่มการทำงานของภูมิคุ้มกัน
• วิตามินซีเพิ่มการผลิตเซลล์เม็ดเลือดขาวที่ต่อสู้กับการติดเชื้อ
• วิตามินซีช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดต้อกระจก
• ช่วยผลิตคอลลาเจนที่ดีต่อสุขภาพ
• เบต้าแคโรทีนและแคโรทีนอยด์ลดอนุมูลอิสระในร่างกาย
• ลูทีนและซีแซนทีนมีความสำคัญต่อดวงตาและป้องกันดวงตาความเสียหายจากแสงสีน้ำเงิน
• ช่วยลดความเครียดจากปฏิกิริยาออกซิเดชัน
• ช่วยลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและมะเร็งหลายชนิด
• ช่วยลดความเสี่ยงเซลล์ถูกทำลายจากมะเร็ง     
• ช่วยป้องกันมะเร็งบางชนิดได้
• ช่วยลดความเสี่ยงต่อโรคเรื้อรังได้
• ช่วยลดคอเลสเตอรอล และลดระดับไตรกลีเซอไรด์ในพลาสมาได้
• ช่วยลดความดันโลหิตโดยการเพิ่มไนตริกออกไซด์ในเลือด
• ช่วยให้พัฒนาการของทารกในครรภ์หรือตัวอ่อนแข็งแรง
• ช่วยบำรุงสเปิร์มและลดปัญหาเซ็กส์เสื่อม

คำแนะนำ ผู้ที่ควรหลีกเลี่ยงการกินวอเตอร์เครส

การกินวอเตอร์เครสในปริมาณมากอาจทำให้ท้องไส้ปั่นป่วนหรือส่งผลเสียต่อไต ควรกินผักวอเตอร์เครสแต่พอดีและคำนึงถึงความปลอดภัยเป็นหลัก และผู้ที่ควรหลีกเลี่ยงการกินวอเตอร์เครส

• เด็กที่มีอายุต่ำกว่า 4 ปี เพราะอาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพได้
• ผู้ป่วยที่มีแผลในกระเพาะอาหาร
• ผู้ป่วยโรคไต
• ผู้ที่แพ้ผักตระกูลกะหล่ำ และผู้มีภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำไม่ควรทานวอเตอร์เครสสดๆ เพราะจะไปยับยั้งฮอร์โมนจนเกิดปัญหาคอพอก หรือเสี่ยงต่อมะเร็งไทรอยด์
• หญิงตั้งครรภ์ เนื่องจากอาจทำให้มีเลือดออกทางช่องคลอดหรือแท้งบุตรได้ ส่วนหญิงที่อยู่ในช่วงให้นมบุตรก็ควรบริโภควอเตอร์เครสด้วยความระมัดระวัง เพราะปัจจุปันยังไม่มีหลักฐานยืนยันความปลอดภัยของผักชนิดนี้อย่างชัดเจน

การกินวอเตอร์เครสเพื่อช่วยลดความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็ง ต้องกิน 5 ทัพพีต่อสัปดาห์ จึงจะให้ผลลดความเสี่ยงต่อมะเร็ง บางคนกินวอเตอร์เครสแล้วรู้สึกเหมือนเข็มทิ่มลิ้นนั่นคือ สารพีอีไอทีซีเริ่มออกฤทธิ์ โดยสามารถทานได้ทั้งสดและสุกจากการนำไปประกอบอาหารต่าง ๆ ตามชอบ

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม