บัวบก หรือใบบัวบก มิได้มีดีแค่แก้ช้ำใน

ใบบัวบก หรือบัวบก

ใบบัวบก ( Gotukola ) หรือ ผักหนอก คือ พืชสมุนไพรผักพื้นบ้านที่นิยมนำมาทำเป็นเครื่องดื่ม ดับกระหาย แก้ร้อนใน แก้ช้ำใน และบำรุงร่างกาย ซึ่งมีคุณประโยชน์ทั้งในวงการเครื่องสำอางและวงการแพทย์ หากใครเคยดื่มน้ำใบบัวบกสีเขียวจัดก็จะรู้ว่าเป็นน้ำสมุนไพรอีกหนึ่งชนิดที่ต้องดื่มตอนที่มันยังเย็นๆ อยู่เท่านั้น เพราะเมื่อปล่อยให้อุณหภูมิสูงขึ้นเท่ากับอุณหภูมิห้องหรือร้อนมากกว่านั้น ใบบัวบกส่วนที่เราใช้รับประทานงอกขึ้นมาเป็นใบเดียว รูปทรงใบคล้ายรูปหัวใจที่มีขอบหยัก ก้านยาวเรียว ใบบัวบกมีดอกด้วยเหมือนกันแต่มีขนาดเล็กมากซ่อนอยู่ตามซอกใบ และมีกลิ่นเฉพาะตัว ทำให้กลิ่นเหม็นเขียวและรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์บางอย่างโดดเด่นจนดื่มได้ยากลำบาก และนิยมใช้ใบบัวบกเป็นเครื่องเคียงในการทานคู่กับอาหารเมนูอื่น มากกว่าที่จะนำมาปรุงให้กลายเป็นเมนูหลัก และปัจจุบันได้พัฒนาเป็นใบบัวบกอัดเม็ด หรืออัดแคปซูล ซึ่งทำให้ทานง่ายขึ้น ลดกลิ่นเม็นเขียวสำหรับผู้ที่ไม่ชอบกลิ่นเหม็นเขียวของใบบัวบก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Centella asiatica (Linn.) Urban
ชื่อเรียกในภาษาท้องถิ่นไทย : ภาคเหนือเรียก ผักแว่น ภาคอีสานเรียก ผักหนอก ภาคใต้เรียก กะโต่

ใบบัวบก ประโยชน์ของและสรรพคุณ

บำบัดโรคกระเพาะอาหารอักเสบ : มีการทดลองนำสารสกัดที่ได้จากใบบัวบกมาทดลองในหนูที่มีอาการของกระเพาะอาหารอักเสบ พบว่าอาการอักเสบนั้นลดน้อยลงพร้อมกับระดับความเครียดด้วย ซึ่งเชื่อมโยงกันอย่างมีนัยสำคัญ จากการทดลองนี้จึงสรุปได้ว่าสารบางตัวในใบบัวบกสามารถช่วยบำบัดกระเพาะอาหารอักเสบได้จริง โดยปรับสมดุลความตึงเครียดในสมองและป้องกันการบวมพองของเยื่อเมือกในกระเพาะอาหาร และวิธีการใช้งานเพื่อสรรพคุณข้อนี้ก็ง่ายมาก เพียงแค่นำใบบัวบกมาคั้นสดแล้วดื่มเป็นน้ำสมุนไพรเท่านั้นเอง 

รักษาแผลตามร่างกาย : ในใบบัวบกมีสารที่สำคัญตัวหนึ่งที่ชื่อว่า Madecassol ซึ่งเป็นสารที่มีความพิเศษในการลดระยะเวลาการเกิดแผลและเร่งการสร้างเนื้อเยื่อใหม่ขึ้นมา พร้อมกันนี้ก็มีสาร Triterpenoid ที่ช่วยเพิ่มปริมาณคอลลาเจนในผิว จึงเสริมการทำงานของ Madecassol ให้เห็นผลดีมากยิ่งขึ้น มีการทดสอบแล้วว่าสารสกัดกลุ่มนี้สามารถรักษาแผลสดได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงได้รับความสนใจอย่างมาก และถูกนำไปดัดแปลงให้เป็นผลิตภัณฑ์ที่ใช้งานได้ง่าย เช่น เจลใบบัวบก ครีมสมานแผลจากใบบัวบก เป็นต้น

เสริมสร้างความจำ : หากเราได้เห็นผลิตภัณฑ์อาหารเสริมรุ่นใหม่ๆ ก็จะพบว่าเริ่มมีส่วนผสมของ ใบบัวบก มากขึ้น นั่นก็เพราะว่าสารสกัดเข้มข้นจากใบบัวบกมีผลต่อการทำงานของระบบประสาทและสมองด้วย โดยเฉพาะสมองในส่วนของการจดจำ องค์ประกอบสำคัญในใบบัวบกจะทำปฏิกิริยากับฮอร์โมนที่คัดหลั่งจากเซลล์ประสาท ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ดูแลเรื่องการนำส่งข้อมูลของปลายประสาท การถ่ายโอนข้อมูลต่างๆ จึงดำเนินไปอย่างเต็มประสิทธิภาพอยู่เสมอ พร้อมทั้งช่วยทำลายอนุมูลอิสระที่มีผลกระทบต่อความเสื่อมของสมองด้วย สารสกัดจากใบบัวบกจึงถือเป็นอาหารเสริมที่น่าสนใจในการเสริมสร้างการเรียนรู้และจดจำ มากไปกว่านั้นมีงานวิจัยออกมาชัดเจนแล้วว่าสารสกัดเข้มข้นของใบบัวบกมีผลต่อรูปร่างที่ดีของเซลล์ประสาทด้วย

เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน : ระบบภูมิคุ้มกันเป็นปราการด่านสำคัญที่สุดของร่างกาย ใครจะป่วยง่ายหรือป่วยยากก็ตรงจุดนี้นี่เอง ดังนั้นการดูแลระบบภูมิคุ้มกันให้แข็งแรงอยู่เสมอจึงให้ผลลัพธ์ที่คุ้มค่าที่สุด สารกลุ่ม Triterpenoid saponins ใน ใบบัวบก เป็นตัวที่จะทำให้เม็ดเลือด เซลล์ไขกระดูก และแอนติบอดี้ เพิ่มปริมาณมากขึ้นอย่างรวดเร็ว มีส่วนช่วยกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน และยังลดผลข้างเคียงจากการฉายรังสีต่างๆ ด้วย

ลดความดัน : สารสกัดจากใบบัวบกทุกชนิดที่อยู่ในกลุ่ม Triterpenes มีความโดดเด่นมากในการลดความกดดันภายในเส้นเลือด มีงานวิจัยที่เคยทดลองกับหนู โดยให้หนูออกแรงเป็นเวลานานติดต่อกันจนระดับความกดดันภายในร่างกายไม่สมดุล เมื่อให้สารสกัดจากใบบัวบก ไม่นานเท่าไรก็ร่างกายก็ปรับสู่สมดุลอีกครั้งอย่างมีนัยสำคัญ

ต้านอนุมูลอิสระ : ทุกกิจกรรมในชีวิตประจำวันกระตุ้นให้ร่างกายสร้างสารอนุมูลอิสระได้ตลอดเวลา และเจ้าสารอนุมูลอิสระนี้ก็มีผลเสียหลายอย่าง ไม่ใช่แค่เรื่องความสวยความงามอย่างที่เราได้ยินกัน แต่ครอบคลุมไปถึงความเสื่อมของอวัยวะส่วนต่างๆ ด้วย นั่นหมายความว่ายิ่งมีอนุมูลอิสระในร่างกายน้อยเท่าไรก็ยิ่งดี มีงานวิจัยที่ให้ผลสรุปว่า ใบบัวบก มีองค์ประกอบสำคัญที่สามารถต้านอนุมูลอิสระได้ดีเทียบเท่ากับโรสแมรี่เลยทีเดียว แต่ก็ต้องใช้ควบคู่กับกระบวนการอื่นๆ ด้วยเพื่อไม่ให้มีสารตกค้างที่เป็นพิษในภายหลัง 

บำบัดอาการอักเสบ : อย่างที่ได้กล่าวไปบ้างแล้วในขั้นต้นว่าสารสกัดใน ใบบัวบก ถูกนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ดูแลแผลหลายชนิด มีงานวิจัยทางคลินิกที่นำสารสกัดใบบัวบกในรูปอัดเม็ดสอดไว้ใต้ลิ้นของผู้ป่วย พบว่ามีอัตราการอักเสบของเยื่อหุ้มฟันเรื้อรังลดน้อยลงอย่างชัดเจน มีการเสริมสร้างเนื้อเยื่อขึ้นมาใหม่อย่างรวดเร็ว ดังนั้นจึงช่วยบรรเทาอาการอักเสบที่มองเห็นได้จากภายนอกรวมไปถึงอาการอักเสบภายใน เป็นไปตามคำกล่าวที่ว่า กินใบบัวบกแก้ช้ำในได้นั่นเอง

ลดความเครียดและวิตกกังวล : เมื่อนำสารสกัดใบบัวบกผสมเข้ากับชะเอมเทศก่อนนำมาใช้งาน พบว่ากระตุ้นให้ร่างกายเกิดความกระฉับกระเฉงขึ้นมากได้ จิตใจแจ่มใสเบิกบาน และลดความวิตกกังวลที่มีอยู่ลงได้ มีการทดลองแบบสุ่มอยู่หลายครั้ง ต่างก็ให้ผลการทดลองสอดคล้องไปในทางเดียวกันว่า ใบบัวบก มีสารออกฤทธิ์ที่ช่วยควบคุมเซลล์ร่างกายและจิตใจได้จริง นอกจากใช้เพื่อลดความตึงเครียดแล้วก็ยังช่วยให้นอนหลับได้ง่ายด้วย

บรรเทาอาการเส้นเลือดขอด : ใบบัวบกมีสารเคมีที่เรียกว่า TTFCA ( triterpenic fraction of Centella asiatica ) เป็นสารเคมีที่มีประโยชน์ต่ออาการเส้นเลือดขอด เนื่องจากกระตุ้นการสร้างคอลลาเจนและอิลาสติน เนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่จำเป็นในการสร้างความแข็งแรงของเยื่อบุและผนังเส้นเลือด เส้นเลือดที่แข็งแรงทำให้มีโอกาสเป็นเส้นเลือดขอดน้อยลง คอลลาเจนและอิลาสตินก็เป็นองค์ประกอบสำคัญของผิวสุขภาพดี ที่มักสูญเสียไปเมื่ออายุมากขึ้น นอกจากนี้ใบบัวบกยังอาจช่วยเรื่องภาวะเลือดไปเลี้ยงหลอดเลือดดำไม่เพียงพอ ด้วยการลดอาการบวมและเพิ่มการไหลเวียนโลหิต

ใบบัวบก พืชสมุนไพรผักพื้นบ้าน นิยมนำมาทำเป็นเครื่องดื่มน้ำใบบัวบก ดับกระหาย แก้ร้อนใน แก้ช้ำใน และบำรุงร่างกาย ซึ่งมีคุณประโยชน์ทั้งในวงการเครื่องสำอางและวงการแพทย์

ใบบัวบก องค์ประกอบทางเคมี

ใบบัวบก มีองค์ประกอบทางเคมีที่มีประโยชน์หลายชนิด แต่กลุ่มที่สำคัญจะเป็น Triterpenoid saponins ซึ่งเป็นสารไตรเทอร์พีนที่จับตัวกับซาโปนิน เป็นสารที่พืชหลายชนิดสร้างขึ้นเพื่อป้องกันตัวเอง คุณสมบัติเด่นคือช่วยลดแรงตึงผิวได้ดี และยังเป็นพิษต่อปลาด้วย เมื่อนำมาวิจัยเพื่อใช้งานจึงพบว่าสารตัวนี้ ช่วยเพิ่มการผลิตคอลลาเจนซึ่งเป็นสิ่งสำคัญในเรื่องของการซ่อมแซมบาดแผลได้ดี แม้แต่หลอดเลือดที่มีอาการผิดปกติในทำนองที่ว่าน่าจะเกิดการอักเสบ ก็สามารถช่วยบรรเทาอาการเหล่านั้นได้ด้วยเช่นกัน ต่อมาคือ Glycosides เป็นสารประกอบอินทรีย์ที่มักพบในพืชชั้นสูง มีฤทธิ์ทางชีวภาพค่อนข้างมาก ซึ่งยังสามารถแบ่งย่อยได้อีกมากถึง 11 ชนิด โดยในแต่ละชนิดก็มีคุณสมบัติโดดเด่นแตกต่างกันไป ใบบัวบกจึงมีคุณประโยชน์ทั้งในวงการเครื่องสำอางและวงการแพทย์  

ข้อมูลโภชนาการของใบบัวบกสด

ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ บัวบกใช้เป็นอาหารกับยารักษาโรคและยังเป็นแหล่งวิตามินและแร่ธาตุที่จำเป็นในการรักษาสุขภาพที่ดีมีประโยชน์ต่อสุขภาพ

• การวิจัยอาหารนานาชาติพบว่า (บัวบกสด 100 กรัม) ให้สารอาหารดังต่อไปนี้
• แคลเซียม 171 มิลลิกรัม (17% ของ RDI)
• ธาตุเหล็ก 5.6 มิลลิกรัม (31% ของ RDI)
• โพแทสเซียม 391 มิลลิกรัม (11% ของ RDI)
• วิตามินเอ 442 ไมโครกรัม (49% ของ RDI)
• วิตามินซี 48.5 มิลลิกรัม (81% ของ RDI)
• วิตามิน B2: 0.19 มิลลิกรัม (9% ของ RDI)

ประสิทธิภาพของใบบัวบกในทางการแพทย์

ใบบัวบก เป็นพืชที่ทานสดก็ได้ หรือแปรรูปปรุงสุกก่อนทานก็ได้ เมื่อทานสดก็ได้ประโยชน์อย่างหนึ่ง เมื่อนำมาคั้นเป็นน้ำสมุนไพรก็ได้ประโยชน์อีกอย่างหนึ่ง จึงมีการนำใบบัวบกมาสกัดด้วยวิธีต่างๆ ตลอดจนนำไปผสมกับพืชสมุนไพรอื่น พบว่าในแต่ละวิธีการ ต่างก็ให้สรรพคุณที่ดีต่างกันไป และเหล่านี้คือส่วนหนึ่งของสรรพคุณถูกนำมาใช้กันอย่างแพร่หลายแล้วในวงการแพทย์

1. ประสิทธิภาพในการทำลายแบคทีเรีย : สารสกัด ใบบัวบก ที่สกัดด้วยแอลกอฮอล์ มีศักยภาพในการทำลายแบคทีเรียสูงมาก เป็นสารสกัดจากธรรมชาติที่ทำลายเชื้อแบคทีเรียได้มากถึง 8 ชนิด ได้แก่ E. coli, Pseudomonas, aeruginosa, Salmonella paratyphi, Salmonella typhi, Shigella boydii, Shigella dysenteriae, Vibrio mimicus และ Vibrio parahemolyticus 

2. ประสิทธิภาพในการทำหน้าที่เป็น Antioxidant : ใบบัวบก ได้รับการยอมรับอย่างสูงมากทั้งในวงการแพทย์และเภสัชกรรม ว่าเป็นตัว Antioxidant ที่ดีมากตัวหนึ่ง มีงานวิจัยบันทึกไว้ว่า ใบบัวบก 84 เปอร์เซ็นต์ เทียบเท่าวิตามินซี 88 เปอร์เซ็นต์ และเทียบเท่าสารสกัดจากเมล็ดองุ่น 83 เปอร์เซ็นต์ ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระได้ดีมาก

3. ประสิทธิภาพในการรักษาแผลเปื่อย : สารสกัดสำคัญในกลุ่มนี้ก็คือ Asiaticoside ซึ่งสามารถสกัดได้ด้วยวิธีง่ายๆ อย่างการคั้นใบสดให้กลายเป็นน้ำ มีผลดีต่อแผลในกระเพาะอาหารอย่างมาก อาการอักเสบและความรู้สึกระคายเคืองต่างๆ ลดน้อยลงอย่างชัดเจน แน่นอนว่าสามารถนำไปต่อยอดเพื่อใช้สำหรับรักษาแผลภายนอกได้เช่นกัน

4. ประสิทธิภาพในการควบคุมเซลล์มะเร็ง : จุดเด่นที่เป็นประโยชน์มากๆ ของ ใบบัวบก ก็คือ มีสารสกัดที่สามารถยับยั้งการเติบโตของเซลล์มะเร็งได้ โดยไม่ทำให้เกิดพิษสะสมขึ้นในร่างกาย สามารถทำลายเซลล์มะเร็งผิวหนังและรักษาแผลที่เกิดจากมะเร็งได้ หากสกัดใบบัวบกด้วยน้ำแล้วรับประทานก็ยังช่วยป้องกันการเกิดมะเร็งภายในลำไส้ได้ด้วย

5. ประสิทธิภาพในการดูแลหัวใจ : หากนำ ใบบัวบก ทั้งต้นมาเข้ากระบวนการสกัดเพื่อใช้งาน จะได้สารเคมีสำคัญที่มีประโยชน์โดยตรงต่อหัวใจ ทำให้การทำงานของหัวใจเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ และป้องการการทำลายเซลล์หัวใจของโรคบางชนิดได้

ใบบัวบกสรรพคุณในศาสตร์แพทย์แผนจีน

ไม่ใช่แค่วงการแพทย์สมัยใหม่ หรือแพทย์แผนไทยเท่านั้นที่นิยมใช้ประโยชน์จาก ใบบัวบก ในศาสตร์แพทย์แผนจีนก็ให้ความสนใจด้วยเหมือนกัน ในภาษาจีนใบบัวบกจะถูกเรียกว่า จิเสวี่ยเฉ่า หมายถึง สมุนไพรที่มีหิมะสะสมอยู่ หรืออีกนัยหนึ่งก็คือจัดเป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์เย็นนั่นเอง จึงนำมาใช้เพื่อปรับสมดุลร่างกายได้หลายอย่าง ได้แก่

• ทำให้เลือดเย็นตัวลงเพื่อห้ามเลือดแบบฉับพลัน : ความพิเศษที่แตกต่างไปจากสมุนไพรอื่นๆ ก็คือ ฤทธิ์เย็นใน ใบบัวบก จะทำให้เลือดไม่ไหลออกมานอกเส้นเลือด แต่ยังคงไหลเวียนอยู่ในเส้นเลือดตามปกติ ไม่ได้แข็งตัวจนเป็นอันตรายต่อร่างกาย
• ขับลมและขับพิษ : โรคผิวหนังบางชนิดเกิดจากความร้อน เช่น ผื่นคัน หัด หิด เป็นต้น จึงต้องแก้ด้วยสมุนไพรฤทธิ์เย็น อย่างน้อยก็จะช่วยบรรเทาอาการแสบร้อนตามผิวหนังได้ และเมื่อความระคายเคืองลดน้อยลง อีกไม่นานก็จะหายจากโรคนั้นได้
• ลดบวม : สมุนไพรแทบทุกชนิดที่มีฤทธิ์เย็นจะช่วยขับความร้อนและปรับระดับชี่ในร่างกาย จึงสามารถขับพิษร้อนและลดอาการบวมที่เกิดจากพิษเหล่านั้นได้   
• ระบายร้อน : เนื่องจากศาสตร์แพทย์แผนจีนเชื่อว่า ร่างกายจะแข็งแรงได้ต้องอยู่ในสมดุล ไม่ร้อนเกินและไม่เย็นเกิน โรคภัยหลายอย่างเกิดจากระดับความร้อนที่ไม่สมดุล เช่น ตัวร้อน เป็นไข้ เจ็บคอ ติดเชื้อทางเดินหายใจ เป็นต้น เมื่อทำการระบายความร้อนออก ร่างกายก็จะกลับสู่สมดุลอีกครั้งและทำให้โรคภัยทั้งหมดบรรเทาอาการลง

วิธีทำน้ำใบบัวบก

1. เลือกใช้ใบบัวบกที่แก่จัด โดยใช้ทั้งใบต้นและราก นำมาล้างน้ำทำความสะอาด
2. ตัดใบบัวบกเป็น 2-3 ท่อน ก่อนนำมาปั่นรวมกับน้ำเปล่า
3. ผสมน้ำกับใบบัวบกที่ปั่นแล้วคั้น จากนั้นนำกากที่เหลือมาคั้นน้ำที่สองเพื่อให้ได้ตัวยาสมุนไพรที่ยังเหลืออยู่ (ควรใช้น้ำสะอาด และห้ามใช้น้ำร้อนหรือนำน้ำที่คั้นได้ไปต้ม)
4. กรองน้ำบัวบกด้วยผ้าขาวบางห่าง ๆ (แบบผ้ามุ้ง)
5. จากนั้นค่อยๆรินเฉพาะน้ำส่วนใส ๆ มาดื่ม
( น้ำบัวบกที่ดีต้องคั้นใหม่ ๆ จากใบสด ๆ และไม่ควรเก็บน้ำที่คั้นได้ไว้นาน หรือทานไม่หมดควรแช่เย็นเก็บไว้
น้ำเชื่อมถ้าทำมาจากน้ำต้มใบเตย จะทำให้น้ำบัวบกอร่อยมากขึ้น )

ข้อควรระวัง

1. สำหรับผู้ที่ตั้งครรภ์ และให้นมบุตร ควรหลีกเลี่ยง
2. ผู้ที่เป็นโรคตับ ไม่ควรรับประทาน
3. สำหรับผู้ที่ต้องรับการผ่าตัด ควรหลีกเลี่ยงเพราะจะทำให้เกิดอาการง่วงซึม
4. กรณีผู้ที่ใช้ยา เช่น ยาลดคอเลสเตอรอล ยาเบาหวาน ยาขับปัสสาวะ ยาระงับประสาท หรือยาที่ส่งผลต่อตับ ควรหลีกเลี่ยง
5. ใบบัวบกไม่เหมาะสำหรับเด็ก
6. ผู้ที่มีอายุมากกว่า 65 ปี ควรรับประทานใบบัวบกในปริมาณที่ต่ำกว่า

ใบบัวบก หรือผักหนอก มีประโยชน์ทั้งเป็นอาหาร เป็นยาเย็น แก้อ่อนเพลีย ช้ำใน บำรุงร่างกาย และยังใช้เป็นยาภายนอกอีกด้วย เป็นสมุนไพรธรรมดา ซึ่งมีคุณค่ามากหลายสมควรปลูกไว้ใกล้ตัว และสำหรับบางรายควรใช้ด้วยความระมัดระวังหรือปรึกษาแพทย์ก่อนนะคะ

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมตามลิ้งค์ด้านล่าง

เอกสารอ้างอิง

“ใบบัวบก” สรรพคุณ-ประโยชน์ของใบบัวบก แก้ช้ำในว่าดีแล้ว ใช้แก้โรคยิ่งดีใหญ่ (ออนไลน์).สืบค้นจาก : http://sukkaphap-d.com [17 มีนาคม 2561].

สรรพคุณใบบัวบก ประโยชน์เลอค่า เพื่อความงามและสุขภาพ (ออนไลน์).สืบค้นจาก : https://health.kapook.com [17 มีนาคม 2561].