ข้าวสารดอกใหญ่
ข้าวสารดอกใหญ่ (Raphistemma pulchellum) มีดอกสีขาวขนาดใหญ่และมีกลิ่นหอม มักจะพบตามป่าดิบเขาบริเวณชายป่าและตามป่าเบญจพรรณแล้งทั่วไป มีคุณสมบัติที่คล้ายคลึงกับข้าวสารดอกเล็กและอยู่ในวงศ์ตีนเป็ดเหมือนกัน สามารถนำดอกและผลมาปรุงในอาหารได้ ข้าวสารดอกใหญ่มักจะเรียกอีกอย่างว่า “ข้าวสารเถา”
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของข้าวสารดอกใหญ่
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Raphistemma pulchellum (Roxb.) Wall.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ข้าวสาร” ภาคเหนือเรียกว่า “เครื่อเขาหนัง” ภาคตะวันตกเฉียงเหนือเรียกว่า “มะโอเครือ เคือเขาหนัง” จังหวัดสกลนครเรียกว่า “เคือคิก” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “ข้าวสารดอกใหญ่” จังหวัดชุมพรเรียกว่า “เมือสาร” จังหวัดราชบุรีเรียกว่า “เข้าสาร” จังหวัดสระบุรีเรียกว่า “ไคร้เครือ” ชาวกะเหรี่ยงลำปางเรียกว่า “เซงคุยมังอูมื่อ เซงคุยมังอูหมื่อ มังอุยเหมื่อเซงครึย” คนลาวเรียกว่า “โอเคือ” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ข้าวสารเถา”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ตีนเป็ด (APOCYNACEAE)
ลักษณะของข้าวสารดอกใหญ่
ข้าวสารดอกใหญ่ เป็นพรรณไม้เถาเลื้อยที่มักจะพบตามป่าดิบเขาบริเวณชายป่าและตามป่าเบญจพรรณแล้งทั่วไป สามารถพบได้ในประเทศอินเดีย เนปาล พม่า จีนตอนใต้ มาเลเซียและประเทศไทย
ลำต้น : ลำต้นมีขนาดเล็กและเกลี้ยง มีน้ำยางสีขาว
ใบ : ใบออกเป็นคู่ตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่หรือรูปหัวใจ ปลายใบแหลมเป็นหางยาว โคนใบเว้า ขอบใบเรียบ แผ่นใบบาง ด้านบนที่โคนเส้นกลางใบมีขนขึ้นเป็นกระจุก ก้านใบมีลักษณะเรียวและเล็ก
ดอก : ดอกมีขนาดใหญ่และมีกลิ่นหอม ดอกเป็นสีขาวหรือสีครีม ออกดอกเป็นช่อแบบซี่ร่มตามซอกใบ ในหนึ่งช่อมีดอกประมาณ 4 – 10 ดอก ก้านดอกมีขนาดเล็ก กลีบรองดอกมี 5 กลีบ ลักษณะคล้ายรูปไข่หรือรูปขอบขนาน ปลายกลม ส่วนขอบกลีบบาง กลีบดอกมี 5 กลีบ เป็นสีขาว โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง ปลายกลีบหนาและสั้นกว่าท่อดอกมาก เส้าเกสรมี 5 กลีบ โดยจะอยู่ติดกับชั้นของเกสรเพศผู้ซึ่งเชื่อมติดกัน มักจะออกดอกในช่วงฤดูหนาว
ผล : ผลมีลักษณะเป็นฝักโค้ง ภายในฝักมีเมล็ดรูปไข่ซึ่งมีขนเป็นพู่
สรรพคุณของข้าวสารดอกใหญ่
ประโยชน์ของข้าวสารดอกใหญ่
เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกและผลใช้เป็นอาหารได้
ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของข้าวสารดอกใหญ่
พบสาร Cardiac glycoside ในเมล็ดข้าวสารดอกใหญ่ ซึ่งเป็นสารในธรรมชาติที่มักจะพบในวงศ์ตีนเป็ด (Apocynaceae) เป็นสารที่มีพิษจึงนิยมนำมาทำเป็นธนูอาบยาพิษแต่ก็เป็นสารที่ใช้ในการรักษาได้เช่นกัน ในที่นี้จะนำเมล็ดมาใช้แก้ไข้และขับเหงื่อได้
ข้าวสารดอกใหญ่ เป็นต้นที่มีดอกสีขาวขนาดใหญ่และมีกลิ่นหอม สามารถนำดอกและผลมาปรุงในอาหารได้ ข้าวสารดอกใหญ่จะมีสรรพคุณอยู่ที่ส่วนของเมล็ดและราก แม้ว่าเมล็ดจะมีสารที่เป็นพิษต่อหัวใจแต่สามารถนำมาใช้แก้อาการได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ ขับเหงื่อ แก้อาการตาแดงและตามัว ถือเป็นหนึ่งในตัวเลือกที่ดีในการนำมารักษาดวงตาและแก้โรคที่เกี่ยวกับตา
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ข้าวสารดอกใหญ่”. หน้า 125-126.
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ข้าวสาร”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.qsbg.org. [15 มี.ค. 2015].
สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ข้าวสารเถา”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/herbs/. [15 มี.ค. 2015].
