โผงเผง
โผงเผง (Senna hirsuta) เป็นพืชในตระกูลถั่วที่มีดอกสีเหลืองสดโดดเด่นอยู่บนต้น เป็นต้นที่ไม่ค่อยมีใครรู้จักกันมากนักในประเทศไทยแต่ค่อนข้างโด่งดังในเรื่องแก้อาการนอนไม่หลับ ต้นโผงเผงนั้นเป็นยาสมุนไพรสำหรับชาวพื้นบ้าน อยู่ในตำรับยาพื้นบ้านล้านนา ยาสมุนไพรของชาวเขาเผ่าลี นอกจากจะเป็นยาแล้วยังเป็นอาหารยอดนิยมของสัตว์อย่างโคหรือกระบืออีกด้วย โผงเผงเป็นต้นที่มีคุณค่าทางโภชนาการที่ดีต่อร่างกายอีกชนิดหนึ่งที่คนนอนไม่หลับควรสนใจ
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของโผงเผง
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Senna hirsuta (L.) H.S.Irwin & Barneby
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “โผงเผง” จังหวัดปราจีนบุรีเรียกว่า “รางจืดต้น” จังหวัดนครศรีธรรมราชเรียกว่า “ดับพิษ” คนเมืองเรียกว่า “ลำมึนหลวง” ชาวกะเหรี่ยงแดงเรียกว่า “อิเฉ่อะโชเหมาะ” ปะหล่องเรียกว่า “สะหน่ำสะอี้”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)
ชื่อพ้อง : Cassia hirsuta L.
ลักษณะของต้นโผงเผง
โผงเผง เป็นไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มขนาดเล็กที่มักจะพบขึ้นทั่วไปในพื้นที่ริมป่า ตามป่าละเมาะหรือในพื้นที่เสื่อมโทรม
ลำต้น : ลำต้นตั้งตรง มีขนและมีกลิ่นเหม็นเขียว
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 4 – 5 คู่ โดยคู่บนสุดจะมีใบขนาดใหญ่กว่าคู่ล่าง ใบย่อยเป็นรูปไข่ รูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมรูปไข่หรือเป็นรูปใบหอก แผ่นใบมีขนละเอียดขึ้นปกคลุมอยู่หนาแน่นทั้งสองด้าน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ช่อดอกมีดอกย่อยประมาณ 2 – 4 ดอก กลีบดอกเป็นสีเหลืองสด อับเรณูเป็นสีน้ำตาลแกมสีเหลือง ส่วนยอดเกสรเพศเมียเป็นสีเขียวอ่อน ก้านชูเกสรเพศเมียมีปุยขนยาวสีขาว
ผล : ลักษณะของผลเป็นฝักโค้งเล็กน้อย มีขนละเอียดปกคลุมอยู่หนาแน่น ขอบเป็นสันเหลี่ยม
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดเป็นจำนวนมาก เมล็ดเป็นสีม่วงดำ มีรูปร่างแบน
สรรพคุณของโผงเผง
- สรรพคุณจากใบ
– เป็นยาแก้ไข้ ตำรับยาของชาวล้านนาจะนำใบโผงเผงผสมกับรากขางครั่งแล้วนำมาบดให้เป็นผงละเอียดเพื่อทำเป็นยาลูกกลอน - สรรพคุณจากราก
– เป็นยาแก้อาการนอนไม่หลับ ด้วยการนำรากมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
– เป็นยาแก้เบื่อเมา ด้วยการนำรากมาฝนกับน้ำแล้วดื่ม
– แก้อาการปัสสาวะขัดหรือท้องผูก ด้วยการนำรากมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม - สรรพคุณจากเมล็ด
– แก้อาการปัสสาวะขัดหรือท้องผูก ด้วยการนำเมล็ดมาคั่วแช่ในน้ำแล้วดื่ม - สรรพคุณจากทั้งต้น
– ดีต่อสตรีหลังคลอดบุตร ชาวเขาเผ่าลีซอจะใช้ทั้งต้นนำมาต้มแล้วให้สตรีหลังคลอดดื่ม
ประโยชน์ของโผงเผง
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนนำมาลวกเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก
2. ใช้ในการเกษตร ใบและยอดอ่อนเป็นอาหารของสัตว์แทะเล็ม เช่น โค กระบือ
คุณค่าทางโภชนาการของใบโผงเผงรวมก้านใบย่อยและยอดอ่อน
| สารอาหาร | ปริมาณสารอาหาร |
| โปรตีน | 15.95% |
| คาร์โบไฮเดรต | 46.86% |
| ไขมัน | 6.21% |
| ใยอาหาร | 22.08% |
| เถ้า | 8.9% |
| เยื่อในส่วน ADF | 26.27% |
| NDF | 33.18% |
| ลิกนิน | 4.91% |
โผงเผง เป็นต้นที่มีกลิ่นเหม็นเขียวและมีดอกสีเหลืองสด มักจะนำมาใช้เป็นยาแก้อาการนอนไม่หลับหรือนำมาเป็นอาหารสำหรับโคและกระบือ สามารถนำทั้งต้นมาใช้ประโยชน์ได้และเป็นยาสมุนไพรพื้นบ้านที่น่าสนใจ เป็นต้นที่ให้พลังงานต่อร่างกายสูงชนิดหนึ่ง มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้อาการนอนไม่หลับ แก้อาการปัสสาวะขัดหรือท้องผูก แก้ไข้ แก้เบื่อเมาและดีต่อสตรีหลังคลอด
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “โผงเผง”. หน้า 62.
สำนักพัฒนาอาหารสัตว์, ศูนย์วิจัยและพัฒนาอาหารสัตว์นครราชสีมา. “โผงเผง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.dld.go.th/ncna_nak/. [29 เม.ย. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “โผงเผง, ดับพิษ”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [27 เม.ย. 2014].
