บวบ
บวบ หรือเรียกอีกอย่างว่า บวบหอม เป็นบวบกลมที่อยู่ในวงศ์แตง ส่วนของดอกเป็นสีเหลืองสดสวยงาม สามารถนำส่วนของผลอ่อนและยอดอ่อนมาประกอบในอาหารอย่างพวกแกงเลียง นอกจากนั้นส่วนของน้ำมันจากเมล็ดบวบหอมสามารถนำมาใช้ทำอาหารได้ด้วย เป็นพืชผลที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง ส่วนต่าง ๆ ของต้นนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรแก้อาการได้
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของบวบ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Luffa cylindrica (L.) M.Roem.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Sponge gourd” “Smooth loofah” “Vegetable sponge” “Gourd towel”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “บวบกลม บวบขม บวบหอม” ภาคเหนือเรียกว่า “มะบวบอ้ม มะนอยขม มะนอยอ้ม มะบวบ บวบกลม บวบอ้ม” คนเมืองเรียกว่า “บวบ” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “ตะโก๊ะสะ” ชาวปะหล่องเรียกว่า “เบล่จูจ้า” ชาวเมี่ยนเรียกว่า “เล่ยเซ” ชาวม้งเรียกว่า “เต้าหยัวเยี่ยะ” ชาวมลายูปัตตานีเรียกว่า “กะตอร่อ” จีนแต้จิ๋วเรียกว่า “เทียงล้อ ซีกวย” จีนกลางเรียกว่า “ซือกวา”
ชื่อวงศ์ : วงศ์แตง (CUCURBITACEAE)
ลักษณะของบวบหอม
บวบหอม เป็นพรรณไม้เถาล้มลุกอายุ 1 ปี
ลำต้น : เลื้อยพาดพันตามต้นไม้ชนิดอื่น เป็นเถาสี่เหลี่ยมหรือเถากลม มีร่องเป็นเส้นตามยาว มีมือสำหรับยึดเกาะ 3 เส้น ลำต้นอ่อนและยอดอ่อนมีขนอ่อนนุ่ม เมื่อแก่ขนจะหลุด
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกตรงข้ามกัน ค่อนข้างกลม ปลายใบแหลม โคนใบเว้าเข้าหากันคล้ายรูปหัวใจ ริมขอบใบเป็นรอยหยักหรือคลื่นเล็กน้อย หลังใบเป็นสีเขียวแก่ ท้องใบเป็นสีเขียวอ่อน เส้นใบนูนชัดเจนประมาณ 3 – 7 เส้น ก้านใบเป็นเหลี่ยมและมีขนอ่อนนุ่ม
ดอก : เพศผู้จะออกดอกเป็นช่อ กลีบรองดอกที่โคนเชื่อมติดกันเป็นท่อสั้น กลีบดอก 5 กลีบ เป็นรูปไข่กลีบหรือเป็นรูปวงรี เป็นสีเหลืองหรือสีเหลืองอ่อน ขอบกลีบดอกมีรอยย่นเป็นคลื่น ดอกมีเกสรเพศผู้ประมาณ 3 ก้าน ดอกเพศเมียออกดอกเป็นดอกเดี่ยว กลีบดอกและกลีบรองดอกมีลักษณะเหมือนดอกเพศผู้ มีอับเรณูมี 2 ห้อง งอเป็นลักษณะรูปตัวเอส (S)
ผล : เป็นรูปทรงกระบอก ผลอ่อนเป็นสีเขียวและมีลายเป็นสีเขียวแก่ ผิวผลมีนวลเป็นสีขาว ผลแก่จะเป็นสีเขียวออกเหลืองหรือสีเขียวเข้มออกเทา เนื้อด้านในมีเส้นใยเหนียวมาก ลักษณะเป็นร่างแห เนื้อผลนิ่มเป็นสีขาว
เมล็ด : แบนวงรีหรือกลมแบน ผลแก่มีเมล็ดข้างในเป็นสีดำ หรือมีปีกออกทั้งสองข้างเมล็ด รสขม
สรรพคุณของบวบหอม
- สรรพคุณจากเถา ช่วยทำให้เลือดไหลเวียนได้ดี ช่วยทะลวงเส้นลมปราณ ช่วยแก้อาการร้อนใน ช่วยแก้อาการกระหายน้ำ ช่วยรักษาโพรงจมูกอักเสบ ช่วยรักษาจมูกอักเสบหรือเป็นแผล รักษาอาการอักเสบเรื้อรังในจมูก เป็นยารักษาจมูกมีหนองและมีกลิ่นเหม็น รักษาอาการปวดเสียวฟัน เป็นยาแก้ไอ เป็นยาขับเสมหะ เป็นยารักษาหลอดลมอักเสบเรื้อรัง แก้อาการอักเสบเรื้อรังในคนแก่ ช่วยรักษาหลอดลมอักเสบ ช่วยแก้ประจำเดือนที่ผิดปกติของสตรี ช่วยบำรุงม้าม เป็นยาใส่แผลช่วยห้ามเลือด รักษาโรคผิวหนัง รักษากลากเกลื้อน แก้ฝีหนอง เป็นยาแก้อาการปวดหลัง รักษาแขนขาเป็นเหน็บชา
- สรรพคุณจากใยบวบ ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย ช่วยทะลวงเส้นลมปราณ ช่วยแก้อาการร้อนใน เป็นยาลดไข้ เป็นยาขับปัสสาวะ ช่วยรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบ ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร เป็นยาฟอกเลือด ช่วยขับประจำเดือน แก้ประจำเดือนมาไม่เป็นปกติ เป็นยาช่วยขับน้ำชื้นในร่างกาย ช่วยลดอาการบวม ช่วยแก้อาการปวดเอว แก้อาการปวดเส้น แก้ปวดกระดูก
- สรรพคุณจากใบ ผล ใยบวบ เมล็ด เป็นยาขับพิษร้อนถอนพิษไข้
- สรรพคุณจากดอก ช่วยดับร้อนในร่างกาย ช่วยรักษาโพรงจมูกอักเสบ เป็นยาแก้ไอ แก้อาการเจ็บคอ เป็นยาแก้หอบ เป็นยาขับปัสสาวะ ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร รักษาฝีบวมแดงและมีหนอง รักษาฝีไม่มีหัว แก้หูด
- สรรพคุณจากผล ช่วยทำให้เลือดเย็น ช่วยแก้อาการร้อนใน รักษาคางทูม เป็นยาลดไข้ ช่วยแก้อาการไอร้อยวัน รักษาอาการเจ็บคอ เป็นยารักษาโรคบิดถ่ายเป็นเลือด ช่วยแก้อาการปวดท้องเนื่องจากดื่มเหล้ามาก ช่วยขับลม เป็นยาระบาย ช่วยแก้อาการเลือดออกตามทางเดินอาหารและจากกระเพาะปัสสาวะ แก้ทางเดินปัสสาวะอักเสบ เป็นยาขับปัสสาวะ ช่วยรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบ ช่วยแก้อาการปวดประจำเดือนของสตรี ช่วยแก้ประจำเดือนที่ผิดปกติของสตรี แก้ประจำเดือนของสตรีมามากผิดปกติ เป็นยาทารักษาฝี แก้ฝีไม่มีหัว แก้แผลมีหนอง แก้แผลที่เกิดจากการกดทับนาน ๆ รักษาฝีบวม แก้แผลมีหนองและมีเนื้อนูน ช่วยขับน้ำนมของสตรีที่มีน้ำนมน้อยหลังการคลอดบุตร
- สรรพคุณจากเมล็ด ช่วยลดความร้อนในปอด ทำให้ปอดชุ่มชื่น ช่วยแก้อาการกระหายน้ำ แก้อาการปวดเสียวฟัน ช่วยขับเสมหะ ละลายเสมหะ เป็นยาทำให้อาเจียน ช่วยแก้อาการท้องผูก เป็นยาระบาย เป็นยาขับพยาธิตัวกลม เป็นยาขับปัสสาวะ เป็นยาแก้ประจำเดือนผิดปกติ ช่วยแก้อาการปวดเอว
- สรรพคุณจากใบ แก้อาการเหงื่อออกมาก ช่วยแก้อาการร้อนใน ช่วยแก้อาการกระหายน้ำ รักษาเยื่อตาอักเสบในเด็ก ช่วยรักษาจมูกอักเสบหรือเป็นแผล รักษาอาการอักเสบเรื้อรังในจมูก เป็นยาแก้ไอ ช่วยขับเสมหะ ละลายเสมหะ ช่วยรักษาหลอดลมอักเสบ รักษาโรคบิด เป็นยาขับปัสสาวะ ช่วยแก้ปัสสาวะเป็นเลือด ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร เป็นยาฟอกเลือด ช่วยขับประจำเดือน แก้ประจำเดือนมาไม่เป็นปกติ รักษาสตรีที่มีอาการตกเลือด เป็นยาใส่แผลช่วยห้ามเลือด แก้แผลมีเลือดออก แก้อาการอักเสบและฝี ช่วยรักษาผดผื่นคัน รักษาโรคผิวหนัง รักษากลากเกลื้อน แก้ฝีหนอง รักษากลาก รักษาบาดแผลเรื้อรัง รักษาแผลจากแมลงสัตว์กัดต่อย รักษาเกลื้อน เป็นยาทาแก้กลากบนศีรษะ เป็นยาแก้อาการปวดหลัง
- สรรพคุณจากน้ำจากเถา บรรเทาอาการร้อนใน ช่วยแก้อาการปวดศีรษะ เป็นยาแก้หวัด เป็นยาแก้ไอ รักษาอาการเจ็บคอ เป็นยาขับเสมหะ ช่วยแก้อาการปวดท้อง ช่วยแก้อาการบวมน้ำ
- สรรพคุณจากราก ช่วยแก้อาการร้อนใน ช่วยแก้อาการกระหายน้ำ แก้อาการปวดศีรษะข้างเดียว รักษาเยื่อจมูกอักเสบและเสื่อมสมรรถภาพ ช่วยรักษาจมูกอักเสบหรือเป็นแผล รักษาอาการอักเสบเรื้อรังในจมูก เป็นยาแก้ไอ รักษาอาการเจ็บคอ ช่วยรักษาหลอดลมอักเสบ เป็นยาถ่ายอย่างแรง เป็นยาระบาย เป็นยาใส่แผลช่วยห้ามเลือด ช่วยรักษาแผลเน่าเปื่อยอักเสบ รักษาโรคผิวหนัง รักษากลากเกลื้อน แก้ฝีหนอง แก้แผลมีหนองเรื้อรังและช่วยรักษาฝี เป็นยาแก้อาการปวดหลัง
- สรรพคุณจากรังบวบ รักษาคางทูม
- สรรพคุณจากขั้วผล ช่วยรักษาเด็กที่ออกหัด ช่วยทำให้ออกหัดได้เร็วขึ้น
ประโยชน์ของบวบหอม
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ผลอ่อนและยอดอ่อนนำมาประกอบอาหารอย่างแกง แกงเลียง ผัด ลวกกินกับน้ำพริก น้ำมันจากเมล็ดนำมาใช้ทำอาหารได้
2. ใช้ในอุตสาหกรรม ใยผล ใยบวบ รังบวบ นำมาใช้ในการทำความสะอาดเครื่องแก้ว เครื่องครัว เป็นที่บุรองภายในของหมวกเหล็ก ทำเบาะรองไหล่ ยัดในหมอน ใช้ทำหน้าที่สำหรับจับหม้อที่ร้อน ใช้สานเป็นเสื่อ หมวก ผ้าปูโต๊ะ ใช้ทำเป็นเยื่อกระดาษได้
บวบ หรือบวบหอม เป็นยาสมุนไพรชั้นยอดที่น่าสนใจ สามารถนำส่วนของใยบวบมาใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมได้ ส่วนของผลอ่อนจะนำมาใช้ในการประกอบอาหาร บวบมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเถา ผลและใบ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยแก้อาการร้อนใน รักษาแผลภายนอก ช่วยทำให้เลือดไหลเวียนได้ดี ช่วยรักษาโพรงจมูกอักเสบ รักษาหลอดลมอักเสบ เป็นยาลดไข้ รักษาโรคผิวหนังและอื่น ๆ อีกมากมาย
สั่งซื้อผลิตภัณฑ์อาหารทางการแพทย์ เนสท์เล่ ออรัลอิมแพค คลิ๊ก @amprohealth
เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “บวบกลม“. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 405-410.
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. “บวบหอม“. (วิทยา บุญวรพัฒน์). หน้า 298.
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 66 คอลัมน์: อาหารสมุนไพร. “บวบหอม“. (วิทิต วัณนาวิบูล). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [29 มี.ค. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “Smooth loofah“. อ้างอิงใน: หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 5 (ลีนา ผู้พัฒนพงศ์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [29 มี.ค. 2014].
สำนักโภชนาการ, กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. “ผักและผลิตภัณฑ์ (Vegetables and products)“. เข้าถึงได้จาก: nutrition.anamai.moph.go.th/FoodTable/Html/gr_04_2.html. [29 มี.ค. 2014].
บทความวิทยุรายการสาระความรู้ทางการเกษตร, งานศูนย์บริการวิชาการและฝึกอบรม ฝ่ายวิจัยและบริการวิชาการ, คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่. “บวบหอมและบวบเหลี่ยม“. (ดวงจันทร์ เกรียงสุวรรณ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: natres.psu.ac.th. [29 มี.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/
