บวบเหลี่ยม
บวบเหลี่ยม พืชวงศ์แตงที่มาจากประเทศอินเดีย ทั้งต้นค่อนข้างมีรสเย็นจึงช่วยดับร้อนได้ ส่วนของผลอ่อนมีเนื้อนุ่ม ฉ่ำน้ำ และมีรสหวาน จึงนำมาใช้ประกอบในอาหารหลากหลายเมนู เป็นพืชอีกชนิดที่มีคุณค่าทางโภชนาการต่อร่างกาย และเป็นที่รู้กันว่าบวบก็คือผักอีกชนิดหนึ่ง ดังนั้นจึงเป็นที่แน่นอนว่ามีสรรพคุณทางยาสมุนไพรที่ดีต่อตัวเราด้วยเช่นกัน
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของบวบเหลี่ยม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Luffa acutangula (L.) Roxb.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Angled loofah”
ชื่อท้องถิ่น : คนไทยเรียกว่า “บวบเหลี่ยม” ภาคเหนือและตะวันตกเฉียงเหนือเรียกว่า “มะนอยงู มะนอยข้อง มะนอยเหลี่ยม” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “มะนอย หมักนอย” จังหวัดแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “บวบหวาน” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เดเรเนอมู เดเรส่า” ชาวมลายูปัตตานีเรียกว่า “กะตอรอ” คนจีนเรียกว่า “อ๊อซีกวย”
ชื่อวงศ์ : วงศ์แตง (CUCURBITACEAE)
ลักษณะบวบเหลี่ยม
บวบเหลี่ยม เป็นไม้ล้มลุกอายุปีเดียวที่เชื่อว่ามีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย มักจะเลื้อยพาดพันตามต้นไม้อื่นหรือตามพื้นดิน มักจะตามที่รกร้าง ริมห้วย หนอง คลอง และตามบึงทั่วไป
เถา : เถาหรือลำต้นเป็นเหลี่ยม ข้อเถามีมือใช้ยึดเกาะเป็นเส้นยาว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ใบมีรอยเว้าเข้าตื้นเป็นรูป 5 – 7 เหลี่ยม ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบหยักเว้าตื้น ก้านใบเป็นเหลี่ยม
ดอก : เป็นแบบแยกเพศอยู่บนต้นเดียวกัน ดอกจะบานในช่วงเย็น ดอกจะเพศผู้จะออกเป็นช่อตามซอกใบ กลีบดอกมีสีเหลือง 5 กลีบ เป็นรูปไข่กลีบ บางและย่น กลีบเลี้ยงหรือกลีบรองดอกเป็นสีเขียว 5 กลีบ ปลายแยกเป็น 5 กลีบ ด้านนอกมีขนสั้น
ผล : เป็นรูปทรงกระบอก มีเหลี่ยมเป็นสันขอบคม 10 สัน ตามความยาวของผล ปลายผลจะโต โคนเรียวเล็ก เปลือกของผลจะหนา เมื่อแก่จะเป็นเส้นใบเหนียว เนื้อในผลมีรสขม ภายในผลมีเมล็ดสีดำแบนจำนวนมาก
สรรพคุณของบวบเหลี่ยม
- สรรพคุณจากผล ช่วยบำรุงร่างกาย แก้ปวด เป็นยาลดไข้ ช่วยแก้ร้อนใน ช่วยขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ รักษาโรคบิดถ่ายเป็นเลือด แก้อาการปวดท้องเนื่องจากดื่มเหล้ามาก เป็นยาระบาย เป็นยาขับปัสสาวะ แก้ประจำเดือนของสตรีมาผิดปกติ แก้แผลมีหนองและมีเนื้อนูน ช่วยขับน้ำนมของสตรีที่มีน้ำนมน้อยหลังการคลอดบุตร ทำให้เหงื่อออก
- สรรพคุณจากดอก ช่วยดับร้อน รักษาเยื่อจมูกอักเสบและเสื่อมสมรรถภาพ รักษาจมูกอักเสบจนกลายเป็นโพรงจมูกอักเสบเรื้อรัง รักษาอาการไอ แก้อาการเจ็บคอและหอบ เป็นยาขับปัสสาวะ ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร แก้ฝีบวมแดงและมีหนอง รักษาฝีไม่มีหัว
- สรรพคุณจากเถา ช่วยทำให้เลือดไหลเวียนดี รักษาเยื่อจมูกอักเสบและเสื่อมสมรรถภาพ รักษาจมูกอักเสบจนกลายเป็นโพรงจมูกอักเสบเรื้อรัง รักษาจมูกมีหนองและมีกลิ่นเหม็น แก้อาการปวดเสียวฟัน เป็นยารักษาหลอดลมอักเสบเรื้อรัง เป็นยาขับพยาธิ แก้ประจำเดือนของสตรีมาผิดปกติ ช่วยบำรุงม้าม ช่วยรักษาแขนขาเป็นเหน็บชา
- สรรพคุณจากทั้งต้น เข้าในตำรับยาแก้ลม บำรุงหัวใจ
- สรรพคุณจากใบ แก้เหงื่อออกมาก รักษาเยื่อตาอักเสบในเด็ก เป็นยาขับเสมหะ แก้บิด เป็นยาขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะเป็นเลือด ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร แก้ประจำเดือนของสตรีมาผิดปกติ เป็นยารักษาสตรีที่ตกเลือด เป็นยาพอกทาถอนพิษในคนไข้ม้ามโต แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษคัน ช่วยรักษาบาดแผลเรื้อรัง แก้ผดผื่นคัน รักษากลากเกลื้อน
- สรรพคุณน้ำจากเถา ช่วยแก้อาการปวดศีรษะ ช่วยแก้ร้อนใน เป็นยาแก้หวัด เป็นยาแก้ไอ แก้อาการเจ็บคอ เป็นยาขับเสมหะ แก้อาการปวดท้อง ช่วยแก้อาการบวมน้ำ
- สรรพคุณจากราก แก้อาการปวดศีรษะข้างเดียว รักษาเยื่อจมูกอักเสบและเสื่อมสมรรถภาพ รักษาจมูกอักเสบจนกลายเป็นโพรงจมูกอักเสบเรื้อรัง แก้อาการเจ็บคอ เป็นยาระบาย เป็นยาถ่าย ช่วยแก้อาการบวมน้ำ
- สรรพคุณจากรังบวบ แก้คางทูม ช่วยรักษาริดสีดวงทวาร ช่วยขับน้ำนมของสตรีที่มีน้ำนมน้อยหลังการคลอดบุตร
- สรรพคุณจากเมล็ด รักษาอาการปวดเสียวฟัน ช่วยแก้ร้อนใน เป็นยาขับเสมหะ ทำให้คลื่นไส้อาเจียน แก้บิด ช่วยหล่อลื่นลำไส้ ช่วยรักษาโรคบิด เป็นยาถ่าย เป็นยาขับพยาธิตัวกลม เป็นยาขับปัสสาวะ เป็นยาขับนิ่ว แก้อาการปวดเอวเรื้อรัง
- สรรพคุณจากขั้วผล เป็นยารักษาอาการเจ็บคอ ช่วยทำให้ออกหัดได้เร็วขึ้น
- สรรพคุณจากน้ำมันจากเมล็ด ทารักษาโรคผิวหนัง
ประโยชน์ของบวบเหลี่ยม
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ผลอ่อนมีรสหวาน ใช้ประกอบอาหารพวก ต้ม แกง ผัด หรือจิ้มกับน้ำพริก
2. ใช้เป็นยาอื่น ๆ ใช้เป็นยาสระผมช่วยรักษารังแค เป็นยาฆ่าแมลง
3. ใช้ในอุตสาหกรรม นำใยผลมาใช้ในการทำความสะอาดรถยนต์ เครื่องแก้ว เครื่องครัว ใช้ใส่ในหีบห่อ เป็นที่บุรองภายในหมวกเหล็ก ใช้ทำเบาะรองไหล่ ใช้ผสมทำแผ่นเก็บเสียง ใช้สานเป็นเสื่อ หมวก และผ้าปูโต๊ะ ใช้ทำเป็นเยื่อกระดาษ
คุณค่าทางโภชนาการของผลบวบ
คุณค่าทางโภชนาการต่อ 100 กรัม ให้พลังงาน 18 กิโลแคลอรี
| สารอาหาร | ปริมาณสารที่ได้รับ |
| โปรตีน | 0.7 กรัม |
| ไขมัน | 0.2 กรัม |
| คาร์โบไฮเดรต | 3.3 กรัม |
| เส้นใยอาหาร | 0.3 กรัม |
| เถ้า | 0.4 กรัม |
| น้ำ | 95.4 กรัม |
| เบตาแคโรทีน | 30 ไมโครกรัม |
| วิตามินเอรวม | 5 RE |
| วิตามินบี1 | 0.02 มิลลิกรัม |
| วิตามินบี2 | 0.04 มิลลิกรัม |
| วิตามินบี3 | 0.4 มิลลิกรัม |
| วิตามินซี | 15 มิลลิกรัม |
| ธาตุแคลเซียม | 5 มิลลิกรัม |
| ธาตุฟอสฟอรัส | 24 มิลลิกรัม |
| ธาตุเหล็ก | 0.7 มิลลิกรัม |
บวบเหลี่ยม เป็นยาเย็นที่ผลมีรสหวาน และนิยมนำมาใช้ประกอบอาหารได้มากมาย นอกจากนั้นยังเป็นต้นที่ดีต่อระบบร่างกายอีกด้วย แถมยังช่วยกำจัดรังแคได้ มีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเถาและผล มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยบำรุงร่างกาย แก้ร้อนใน ลดไข้ ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ แก้คางทูม รักษาโรคบิดถ่ายเป็ด เป็นยาระบาย ขับปัสสาวะและขับน้ำนมของสตรีได้
สั่งซื้อผลิตภัณฑ์อาหารทางการแพทย์ เนสท์เล่ ออรัลอิมแพค คลิ๊ก @amprohealth
เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “บวบเหลี่ยม”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 410-412.
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “ขยัน (Khayan)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 58.
หนังสือผักกินใบ, 2541. (สุนทร เรืองเกษม).
หนังสือผักพื้นบ้าน 2, 2547. (อุไร จิรมงคลการ).
หนังสือสวนผัก, 2525. (เมืองทอง ทวนทวี และสุรีรัตน์ ปัญญาโตนะ).
หนังสือ Tropical Crops : Dicotyledons., 1974. (Purseglove, J. W.).
หนังสือ Vegetable Crops of India., 2003. (Wang, H. Y., C. L. Chen and J. M. Sung).
สำนักโภชนาการ, กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. “ผักและผลิตภัณฑ์ (Vegetables and products)”. เข้าถึงได้จาก: nutrition.anamai.moph.go.th/FoodTable/Html/gr_04_2.html. [28 มี.ค. 2014].
บทความวิทยุรายการสาระความรู้ทางการเกษตร, งานศูนย์บริการวิชาการและฝึกอบรม ฝ่ายวิจัยและบริการวิชาการ, คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่. “บวบหอมและบวบเหลี่ยม”. (ดวงจันทร์ เกรียงสุวรรณ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: natres.psu.ac.th. [29 มี.ค. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “Angled loofah”. อ้างอิงใน: หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 5 (ลีนา ผู้พัฒนพงศ์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [29 มี.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com
