หญ้าขัด
หญ้าขัด วัชพืชดอกเหลืองลำต้นใช้ทำไม้กวาด เป็นสมุนไพรตระกูลขัด ต้นมาตากให้ใบร่วงแล้วเอามามัดรวมกันทำเป็นไม้กวาดกวาดใบไม้ และสามารถใช้เป็นยาได้ทุกส่วน มีชื่อสามัญ คือ Paddy’s lucerne, Queensland hemp, Arrowleaf sida, Common sida, Cuba juite ชื่อวิทยาศาสตร์ คือ Sida rhombifolia L. โดยจัดอยู่ในวงศ์ชบา (MALVACEAE)[1],[3],[5] ชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ยุงปัดแม่ม่าย, ขัดมอน, หญ้าขัดมอนใบรี, หญ้าขัดใบมน เป็นต้น[1],[3],[6]
ลักษณะหญ้าขัด
- ต้น เป็นไม้พุ่ม
– มีความสูงได้ถึง 1 เมตร
– มีลักษณะกลมเป็นสีเขียวหรืออมเทา และมีขนเป็นรูปดาว
– สามารถพบได้ทั่วทุกภาคตามป่าเบญจพรรณ[1],[3] - ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงเวียนแบบห่าง ๆ กัน
– ใบเป็นรูปรีถึงรูปสามเหลี่ยมข้าวหลามตัด
– โคนใบกลมถึงตัด ส่วนขอบใบเป็นจักแบบฟันเลื่อย
– มีความกว้างประมาณ 2-2.5 เซนติเมตร และความยาวประมาณ 5-6 เซนติเมตร
– แผ่นใบด้านบนค่อนข้างเกลี้ยง ส่วนด้านล่างมีขนสั้นรูปดาวขึ้นอยู่หนาแน่น
– ก้านใบมีความยาวประมาณ 5-6 มิลลิเมตร มีขนขึ้นหนาแน่น
– หูใบยาวก็จะยาวได้ถึง 5 มิลลิเมตร มีเส้นตามยาว 1 เส้น[1] - ดอก เป็นสีเหลืองอ่อนหรือเป็นสีเนื้อค่อนข้างขาว
– ก้านของดอกมีความยาวประมาณ 0.5-1 เซนติเมตร
– มีข้อต่ออยู่เหนือกึ่งกลางก้าน
– กลีบเลี้ยงจะติดกันเป็นรูประฆัง
– มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-6 มิลลิเมตร
– โคนใบมีสันประมาณ 10 สัน
– ปลายแยกออกเป็น 5 แฉก แต่ละแฉกเป็นรูปสามเหลี่ยม มีความยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร
– ปลายแฉกแหลมหรือเรียวแหลม
– วงกลีบดอกเมื่อบานแล้วจะมีความกว้างประมาณ 1 เซนติเมตร
– กลีบของดอกมี 5 กลีบ เป็นสีเหลืองอ่อน ตรงกลางสีแดง เป็นรูปไข่กลับและเบี้ยว มีความกว้างประมาณ 6-7 มิลลิเมตร และ- ความยาวประมาณ 9-10 มิลลิเมตร
– ดอกมีเกสรตัวผู้ติดกันเป็นหลอด มีความยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร มีอับเรณูอยู่ที่ปลาย
– เกสรตัวเมียจะอยู่ภายในหลอดเกสรตัวผู้ มีรังไข่เหนือวงกลีบ เป็นรูปกรวย มีความกว้างประมาณ 1.5 มิลลิเมตร
– ก้านเกสรตัวเมีย ปลายแยกออกเป็น 8-10 แขนง ยอดเกสรตัวเมียจะเป็นตุ่มสีเหลืองหรือสีชมพูอ่อน[1] - ผล เป็นแบบแห้งแยกแล้วแตก
– ผลเป็นรูปครึ่งทรงกลม และมีกลีบเลี้ยงห่อหุ้มอยู่
– ในผลจะประกอบไปด้วยซีกผลประมาณ 8-10 ซีก
– ในแต่ละซีกนั้นจะมีลักษณะเป็นรูป 3 มุม มีขนาดกว้างประมาณ 3 มิลลิเมตร และยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร
– ด้านนอกและด้านข้างเป็นรอยย่น ส่วนปลายมีรยางค์แข็ง ยาวประมาณ 1-1.5 มิลลิเมตร
– ในแต่ละซีกนั้นจะมีเมล็ดสีดำ 1 เมล็ด มีความยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร และจะมีขนสั้น ๆ อยู่ที่ขั้วเมล็ด[1]
สรรพคุณหญ้าขัด
- ใบ ใช้เป็นยาแก้ไข้ [1]
- ใบ ใช้ตำพอกแก้บวม [1]
- ใบ ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ [1]
- ราก ช่วยแก้โรคปอด [1]
- ราก ช่วยขับเสมหะ [1],[5]
- ราก ช่วยแก้ดีพิการ [1],[5]
- ราก ใช้แก้พิษงู [5]
- ราก ช่วยแก้อาการสะอึก [5]
- ราก ช่วยแก้อาการร้อนใน [5]
- ราก ช่วยขับโลหิตและรก [1]
- ราก ช่วยแก้ช่วยโรคไขข้อ [1]
- ราก ช่วยแก้อาการปวดมดลูก [1]
- ราก ช่วยแก้โรคกระเพาะอาหาร [1]
- ราก แก้พิษหัด เหือด สุกใส หลบเข้าข้างใน [5]
- ราก ช่วยดับพิษไข้ แก้พิษกาฬ พิษโลหิต [5]
- ราก ช่วยแก้อาการคลื่นเหียนอาเจียน [1],[5]
- ราก นำมาต้มกับน้ำดื่มช่วยทำให้เจริญอาหาร หรือจะใช้รากร่วมกับรากมะกอกและรากหญ้าปากควาย นำมาแช่กับน้ำดื่มเป็นยาช่วยให้เจริญอาหารก็ได้ [1],[4]
- ต้นและใบ นำมาต้มใส่เกลือเป็นยาบ้วนปาก [1],[4]
- ต้นและใบ ใช้ต้มกับน้ำดื่มช่วยแก้อาการท้องเสียได้ [4]
- ใบและต้นอ่อน นำมาตำคั้นเอาแต่น้ำผสมกับน้ำผึ้งกินเป็นยาแก้บิด [1]
ประโยชน์หญ้าขัด
- ใช้เป็นอาหารสัตว์[6]
- ลำต้น ใช้ทำเป็นไม้กวาด โดยใช้ต้นที่โตเต็มที่แล้วนำมาตัดแล้วตากให้แห้ง แล้วนำมามัดรวมกัน[1],[6]
ข้อมูลทางเภสัชวิทยา
- รากและลำต้น มีฤทธิ์ช่วยกระตุ้นการบีบตัวของมดลูก[1]
- สารสกัดจากแอลกอฮอล์ มีฤทธิ์ช่วยต้านการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งของคนในหลอดทดลอง[1]
สั่งซื้อเนสท์เล่ ออรัลอิมแพค อาหารเสริมสำหรับผู้ป่วย คลิ๊ก @amprohealth
เอกสารอ้างอิง
1. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “Paddy’s lucerne“. อ้างอิงใน: หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 7. (ก่องกานดา ชยามฤต, ลีนา ผู้พัฒนพงศ์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [22 ธ.ค. 2013].
2. สันยาสี. “อายุวัฒนะ ตำรับยาแก้โรค“. (หมอเมือง สันยาสี). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.sanyasi.org. [21 ธ.ค. 2013].
3. ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ กลุ่มงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “หญ้า ขัด“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: biodiversity.forest.go.th. [22 ธ.ค. 2013].
4. พันธุ์ไม้พื้นล่าง เครือข่ายกาญจนาภิเษก โครงการอุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ . “หญ้า ขัด“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.kanchanapisek.or.th. [22 ธ.ค. 2013].
5. ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “Sida rhombifolia L. ssp. RHOMBIFOLIA“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaibiodiversity.org. [22 ธ.ค. 2013].
6. ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “หญ้า ขัด“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [22 ธ.ค. 2013].
7. รายชื่อพรรณไม้ (ป่า) ในประเทศไทย เครือข่ายการวิจัยนิเวศวิทยาป่าไม้ (ประเทศไทย) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “Family : MALVACEAE“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.frcdb.forest.ku.ac.th/Forest/. [22 ธ.ค. 2013].
อ้างอิงรูปจาก
1. https://alchetron.com/
2. https://www.vinmec.com/
