CA 19-9 คืออะไร?
Cancer Antigen 19-9 (CA 19-9) คือโปรตีนชนิดหนึ่งที่ผลิตโดยเซลล์มะเร็งบางชนิดและเซลล์ปกติในระบบทางเดินอาหาร โดยเฉพาะตับอ่อน ทางเดินน้ำดี และกระเพาะอาหาร ในทางการแพทย์ CA 19-9 ถือเป็น Tumor Marker หรือสารบ่งชี้มะเร็งที่สามารถใช้ตรวจวัดระดับในเลือด เพื่อประเมินความเสี่ยงของโรคมะเร็งบางประเภท โดยเฉพาะ:
-
มะเร็งตับอ่อน
-
มะเร็งท่อน้ำดี
-
มะเร็งกระเพาะอาหาร
-
มะเร็งลำไส้ใหญ่
ความสำคัญของ CA 19-9 ต่อการแพทย์
จุดประสงค์หลักของการตรวจ CA 19-9
-
ติดตามผลการรักษามะเร็ง: ช่วยประเมินว่าผู้ป่วยตอบสนองต่อการรักษาได้ดีหรือไม่
-
ตรวจหาการกลับเป็นซ้ำ: ช่วยจับสัญญาณว่ามะเร็งอาจกลับมาอีกครั้ง
-
ประกอบการวินิจฉัยมะเร็ง: ร่วมกับการตรวจภาพ เช่น CT scan, MRI
อย่างไรก็ตาม ไม่แนะนำให้ใช้ CA 19-9 เป็นเครื่องมือคัดกรองมะเร็งในคนทั่วไป เนื่องจากมีข้อจำกัดด้านความจำเพาะเจาะจง
วิธีตรวจ CA 19-9
การตรวจ CA 19-9 ทำได้โดย การเจาะเลือดจากเส้นเลือดดำ แล้วส่งตรวจวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการ ใช้เวลาประมาณ 1–3 วันในการรายงานผล
ข้อควรรู้ก่อนตรวจ:
-
ไม่จำเป็นต้องอดอาหาร
-
แจ้งแพทย์เรื่องการใช้ยา โรคตับ หรือประวัติอักเสบของระบบย่อยอาหาร
การแปลผลค่าของ CA 19-9
| ค่า CA 19-9 (U/mL) | ความหมาย |
|---|---|
| < 37 | ปกติ |
| 37–100 | อาจเกิดจากภาวะอักเสบหรือโรคตับ |
| > 100 | มีแนวโน้มสัมพันธ์กับมะเร็ง โดยเฉพาะมะเร็งตับอ่อนหรือทางเดินน้ำดี |
หมายเหตุ: ค่าที่สูงขึ้นไม่ได้ยืนยันการเป็นมะเร็ง 100% ต้องประเมินร่วมกับการตรวจอื่นและอาการของผู้ป่วย
ปัจจัยที่อาจทำให้ค่า CA 19-9 สูงโดยไม่ใช่มะเร็ง
-
โรคตับอักเสบเรื้อรัง
-
ตับอ่อนอักเสบ
-
นิ่วในถุงน้ำดี
-
ท่อน้ำดีอักเสบหรืออุดตัน
-
ภาวะติดเชื้อทางเดินอาหาร
-
การสูบบุหรี่
CA 19-9 และมะเร็งระบบทางเดินอาหาร
1. มะเร็งตับอ่อน
CA 19-9 ถือเป็นตัวบ่งชี้หลัก เนื่องจากมะเร็งชนิดนี้มักผลิตสารนี้ในปริมาณสูง โดยเฉพาะเมื่อเข้าสู่ระยะลุกลาม
2. มะเร็งทางเดินน้ำดี
ผู้ป่วยมักมีค่า CA 19-9 สูงอย่างมีนัยสำคัญ ร่วมกับอาการดีซ่าน ตับโต หรือท่อน้ำดีอุดตัน
3. มะเร็งกระเพาะอาหารและลำไส้
พบค่าที่สูงขึ้นได้ในบางราย โดยเฉพาะเมื่อมะเร็งมีการแพร่กระจาย
จุดแข็งและข้อจำกัดของ CA 19-9
| จุดแข็ง | ข้อจำกัด |
|---|---|
| ใช้ติดตามผลการรักษาได้ดี | ไม่เหมาะกับการวินิจฉัยระยะเริ่มต้น |
| ตอบสนองต่อการรักษาไว | ค่าสูงจากโรคอื่นที่ไม่ใช่มะเร็งได้ |
| ใช้ร่วมกับ Tumor Marker อื่นเพิ่มความแม่นยำ | ประมาณ 5–10% ของประชากรไม่มีแอนติเจน CA 19-9 จึงให้ผลเป็นลบแม้มีมะเร็ง |
แนวทางปฏิบัติหากพบค่า CA 19-9 สูง
-
ไม่ควรตื่นตระหนก ค่า CA 19-9 สูงไม่ได้หมายถึงเป็นมะเร็งแน่นอน
-
ควรเข้ารับการตรวจเพิ่มเติม เช่น CT, MRI, PET/CT หรือการส่องกล้อง
-
ติดตามค่าอย่างต่อเนื่อง เพื่อดูแนวโน้มว่าค่าเพิ่มขึ้นหรือลดลงหลังการรักษา
แนวทางป้องกันมะเร็งระบบทางเดินอาหาร
1. โภชนาการที่ดี
-
รับประทานผักผลไม้ให้เพียงพอ
-
ลดเนื้อแดงและอาหารปิ้งย่าง
-
หลีกเลี่ยงอาหารหมักดอง
2. พฤติกรรมที่ช่วยลดความเสี่ยง
-
ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
-
งดสูบบุหรี่และดื่มสุรา
-
ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน
3. ตรวจสุขภาพประจำปี
-
โดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติมะเร็งในครอบครัว
-
แพทย์อาจแนะนำให้ตรวจ Tumor Marker เช่น CEA, CA 19-9, AFP ร่วมด้วย
เมื่อไรควรพบแพทย์
หากคุณมีอาการต่อไปนี้ควรรีบพบแพทย์เพื่อประเมินความเสี่ยง:
-
ปวดท้องเรื้อรังโดยไม่ทราบสาเหตุ
-
ดีซ่าน (ตัวเหลือง ตาเหลือง)
-
น้ำหนักลดโดยไม่ตั้งใจ
-
เบื่ออาหาร คลื่นไส้เรื้อรัง
-
อุจจาระมีลักษณะผิดปกติ เช่น สีซีด เหลว หรือมีเลือด
คำแนะนำสำหรับผู้มีค่า CA 19-9 สูง
-
ห้ามวินิจฉัยด้วยตนเองจากค่าเดียว
-
ปรึกษาแพทย์เพื่อรับการตรวจเพิ่มเติม
-
อย่าหยุดติดตามค่าตรวจ แม้ค่าเริ่มกลับมาอยู่ในระดับปกติ
-
ให้ความสำคัญกับการดูแลสุขภาพโดยรวมมากกว่าค่าใดค่าหนึ่ง
บทสรุป
CA 19-9 คือเครื่องมือสำคัญในการติดตามการรักษาและการกลับเป็นซ้ำของมะเร็งทางเดินอาหาร โดยเฉพาะมะเร็งตับอ่อนและมะเร็งทางเดินน้ำดี แม้ไม่สามารถใช้เป็นเครื่องมือวินิจฉัยเริ่มต้นได้ แต่หากใช้ร่วมกับการตรวจอื่นๆ จะเพิ่มความแม่นยำในการประเมินโรคได้มากขึ้น
ควรตระหนักว่า สุขภาพที่ดีไม่ได้ขึ้นอยู่กับค่าตัวเลขเพียงค่าเดียว แต่ขึ้นอยู่กับการใช้ชีวิต การดูแลร่างกาย และการพบแพทย์อย่างสม่ำเสมอ
คำถามที่พบบ่อย (FAQ)
Q1: ตรวจ CA 19-9 ต้องอดอาหารหรือไม่?
A: ไม่จำเป็นต้องอดอาหาร แต่ควรแจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาและโรคประจำตัวก่อนตรวจ
Q2: ค่า CA 19-9 สูงเสมอในมะเร็งตับอ่อนหรือไม่?
A: ไม่เสมอ โดยเฉพาะในรายที่ไม่มีแอนติเจน CA 19-9 ในร่างกาย
Q3: ตรวจ CA 19-9 อย่างเดียวเพียงพอหรือไม่?
A: ไม่เพียงพอ ควรใช้ร่วมกับการตรวจทางภาพและ Tumor Marker อื่น
Q4: CA 19-9 ใช้กับมะเร็งอะไรได้บ้าง?
A: ใช้ติดตามมะเร็งตับอ่อน ทางเดินน้ำดี กระเพาะอาหาร ลำไส้ และบางรายของตับ
Q5: ค่า CA 19-9 ต่ำสามารถบอกได้ว่าหายจากมะเร็งแล้วหรือไม่?
A: ค่าอาจลดลงหลังการรักษา แต่ยังไม่รับประกันว่ามะเร็งหายขาด ต้องติดตามต่อเนื่อง
ร่วมตอบคำถามกับเรา
[/vc_column_text]
อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิงพวงทอง ไกรพิบูลย์. รู้ก่อนเข้าใจการตรวจรักษามะเร็ง. กรุงเทพฯ: ซีเอ็ดยูเคชั่น, 2557.
