ตรวจหาความผิดปกติของ ตับอ่อน P-Amylase / Lipase

ตรวจหาความผิดปกติของ ตับอ่อน

การตรวจการทำงานของตับนั้นใช้ในการวินิจฉัยและติดตามโรคตับได้ โดยเป็นการวัดค่าเอนไซม์และโปรตีนในเลือด โดยหากมีระดับเอนไซม์เหล่านี้สูงหรือต่ำกว่าค่าปกตินั้นสามารถบอกปัญหาที่อาจเกิดขึ้นภายในตับได้ 

การตรวจเลือด หาค่า P-Amylase คือ

การตรวจเลือด หาค่า P-Amylase คือ การตรวจเพื่อหาค่าของเอนไซม์ที่ใช้ย่อยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต โดยมีชื่อว่า พี-อะมิเลซ ซึ่งเอนไซม์ตัวนี้ก็ได้มาจากการผลิตของตับอ่อนนั่นเอง ดังนั้นค่าความผิดปกติใดที่วัดได้จาก P-Amylase จึงอาจบ่งชี้ได้ว่าผู้ตรวจมีความเสี่ยงเป็นโรคตับอ่อนหรือมีความผิดปกติภายในท่อตับอ่อนที่ออกไปสู่ลำไส้เล็ก และเพื่อให้ได้ผลการตรวจเลือด ที่แน่นอน แม่นยำมากขึ้น แพทย์ก็มักจะตรวจหาค่า Lipase ร่วมด้วยเสมอ

คำอธิบายอย่างสรุปค่า P-Amylase

1. Amylase เป็นเอนไซม์ที่ถูกผลิตขึ้นมาเพื่อใช้สำหรับย่อยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรตโดยเฉพาะ ซึ่งจะมีแหล่งผลิตที่สำคัญอยู่ 2 แหล่ง ได้แก่

• ต่อมน้ำลาย ( Salivary Amylase ) โดยจะทำหน้าที่ในการย่อยอาหารในช่องปาก ดังนั้นเมื่อทานอาหารทุกครั้ง จึงควรเคี้ยวให้นานและละเอียดขึ้น เพื่อที่ในช่องทางเดินอาหารจะได้ไม่ต้องทำงานหนักกับการย่อยมากเกินไปนั่นเอง
• เอนไซม์ตับอ่อน ( Pancreatic Amylase / P-Amylase ) เป็นเอนไซม์ที่จะทำหน้าที่ย่อยในลำไส้เล็ก โดยเอนไซม์ชนิดนี้เมื่อถูกผลิตขึ้นโดยตับอ่อน จะถูกส่งผ่านทางท่อทางเดินของตับอ่อนและท่อน้ำดี ผ่านออกไปสู่ลำไส้เล็กตอนต้น และเริ่มทำการย่อยอาหารที่ผ่านมาในทันที ซึ่งโดยส่วนใหญ่แล้ว คนเรามีความเข้าใจผิดมาตลอดว่าการย่อยอาหารแบบจริงจังนั้นเกิดขึ้นที่กระเพาะอาหาร แต่ในความเป็นจริงอาหารถูกย่อยตั้งแต่อยู่ในปาก และจะถูกย่อยจริงจังอีกครั้งที่ลำไส้เล็กตอนต้น ซึ่งกระเพาะอาหาร มีหน้าที่เพียงให้อาหารที่ผ่านลงไปได้คลุกเคล้าปนกับสารคัดหลั่งที่อยู่ภายในกระเพาะอาหารเท่านั้น

2. ตับอ่อน มีหน้าที่ในการผลิตและส่งเอนไซม์หลายตัว เพื่อใช้ในการย่อยอาหาร โดยเฉพาะเอนไซม์ที่ใช้ย่อยโปรตีนและคาร์โบไฮเดรต ซึ่งเอนไซม์เหล่านี้ก็จะต้องผ่านออกทางท่อตับอ่อน และท่อน้ำดี ก่อนจะไปถึงลำไส้เล็กและเริ่มทำการย่อยอาหารนั่นเอง ดังนั้นสำหรับผู้ที่มีสุขภาพตับอ่อนดี ก็ย่อมทำให้กระบวนการย่อยเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพด้วย และน้ำย่อยบางส่วนก็จะต้องปนติดไปกับกากอาหารที่ถูกขับทิ้งออกนอกร่างกายในรูปของอุจจาระด้วย ส่วนที่จะถูกดูดซึมกลับเข้าสู่กระแสเลือดนั้นจะมีปริมาณที่น้อยมาก และสุดท้ายก็ต้องถูกไตกรองออกมาเพื่อขับทิ้งไปกับน้ำปัสสาวะเช่นกัน ดังนั้นค่าของ P-Amylase ที่ตรวจพบในเลือดจึงควรมีปริมาณที่น้อยมาก 

3. โดยธรรมดาค่าของ P-Amylase ที่ตรวจพบในเลือดควรจะอยู่ในเกณฑ์ที่ปกติเสมอ แต่หากพบความผิดปกติ นั่นอาจสันนิษฐานได้ว่ามีสาเหตุมาจากการเป็นโรคตับอ่อน ท่อตับอ่อนเกิดความเสียหายหรือตัวท่อน้ำดีตัน หรือไตมีปัญหา เป็นต้น จึงอาจกล่าวได้ว่าการตรวจหาค่า P-Amylase ในเลือด สามารถบ่งชี้ถึงโรคต่างๆ เหล่านี้ได้ดีนั่นเอง

4. หากเกิดความผิดปกติที่ตับอ่อน ก็มักจะมีอาการปวดช่องท้องน้อยอย่างรุนแรงร่วมด้วย โดยแพทย์จะทำการเจาะเลือดตรวจทันที ซึ่งก็จะพบค่า P-Amylase ที่สูงมากผิดปกติภายใน12 ชั่วโมงนับตั้งแต่เกิดความผิดปกติที่ตับอ่อน จากนั้นไตก็จะทำหน้าที่ในการกรองออกมาสู่ปัสสาวะ จึงทำให้ค่าของ P-Amylase ลดลงมาอยู่ในระดับที่ปกติภายใน 2 ชั่วโมงเช่นกัน

5. การเจาะเลือดตรวจหาค่า P-Amylase อาจยืนยันได้ด้วยการตรวจผ่านทางปัสสาวะอีกด้วย

ค่าผิดปกติของ P-Amylase

1. หากค่าผิดปกติที่ตรวจพบได้ไปในทางน้อย อาจแสดงได้ว่า

• ตับอ่อนมีความผิดปกติ ซึ่งอาจเกิดการอักเสบเรื้อรัง ( Chronic pancreatitis ) เป็นผลให้ P-Amylase ถูกผลิตออกมาน้อยเกินไป และการตรวจเลือดอาจพบค่าที่ต่ำได้
• เป็นโรคมะเร็งที่ตับอ่อน ทำให้ตับมีประสิทธิภาพในการทำงานต่ำลง และไม่สามารถผลิตเอนไซม์ใดๆ ออกมาได้ตามปกติ
• เป็นโรคตับแข็ง ( Cirrhosis ) จึงเกิดการปิดกั้นช่องทางน้ำดี เป็นผลให้เอนไซม์ไม่สามารถที่จะผ่านออกไปสู่ลำไส้เล็กตอนต้นได้
• เกิดสภาวะตับอักเสบ ( Hepatitis ) จึงก่อให้เกิดการปิดกั้นช่องทางน้ำดีด้วยเช่นกัน
• กำลังเกิดภาวะเป็นพิษจากการตั้งครรภ์ ( Toxemia of Pregnancy )

2. หากค่าผิดปกติที่ตรวจได้ไปในทางมาก อาจแสดงได้ว่า 

• ตับอ่อนกำลังเกิดการอักเสบแบบเฉียบพลัน ( Acute Pancreatitis ) ทำให้ไม่สามารถควบคุมการหลั่งเอนไซม์ P-Amylase ออกมาได้ ผลที่ตามมาจึงทำให้เอนไซม์ดังกล่าวเพิ่มสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว
• เป็นโรคมะเร็งที่ตับอ่อน ทำให้ตับอ่อนผลิตเอนไซม์ P-Amylase ออกมาอย่างควบคุมไม่ได้ และการตรวจเลือดอาจพบมีค่าสูงในที่สุด
• เกิดสภาวะถุงน้ำดีอักเสบ ( Cholecystitis ) จึงทำให้เอนไซม์ P-Amylase ถูกปล่อยผ่านท่อน้ำดีออกมาเป็นจำนวนมาก โดยไม่ได้รับการควบคุมแต่อย่างใด
• เกิดปัญหากับลำไส้เล็ก เช่น ลำไส้เล็กตีบตัน เป็นผลให้เอนไซม์ชนิดนี้ตกอยู่ในลำไส้เล็กตอนต้นนานกว่าปกติ และปนไปกับกากอาหารน้อยมาก ส่วนใหญ่จึงถูกดูดซึมกลับเข้าสู่กระแสเลือด เป็นผลให้ตรวจเลือดพบค่า P-Amylase ในเลือดที่สูงขึ้นมากนั่นเอง
• เกิดสภาวะไตวาย ( Renal Failure ) เป็นผลให้ไตเสื่อมสภาพลง และไม่สามารถกรอง P-Amylase เพื่อขับทิ้งออกทางปัสสาวะได้ตามปกติ ดังนั้น P-Amylase ที่ตกค้างอยู่ในเลือดจึงมีค่าสูงมาก

การตรวจเลือด หาค่าของ Lipase

การตรวจเลือด หาค่าของ Lipase คือ การตรวจเลือดเพื่อดูความสูงต่ำของเอนไซม์ที่ชื่อ Lipase ว่าอยู่ในระดับที่ปกติหรือไม่ ซึ่งก็จะเป็นตัวบ่งชี้ถึงการเกิดปัญหาของตับอ่อนได้อีกด้วย นั่นก็เพราะ Lipase เป็นเอนไซม์ที่ผลิตขึ้นโดยตับอ่อนเพื่อใช้สำหรับย่อยอาหารประเภทไขมันโดยจะทำให้ไขมันแตกตัวออกเป็นกรดไขมันที่มีโมเลกุลเล็กที่สุด แล้วจึงดูดซึมกลับเข้าไปใช้ประโยชน์ในร่างกายต่อไป อย่างไรก็ตามเพื่อผลการตรวจที่ชัดเจนมากขึ้น แพทย์มักจะตรวจหาค่า Lipase ควบคู่ไปกับการตรวจหาค่า P-Amylase เสมอ

คำอธิบายอย่างสรุปของค่า Lipase

1. การตรวจเลือดเพื่อหาค่าของ Lipase บางครั้งอาจไม่ได้อยู่ในรายการตรวจเลือดปกติเสมอไป แต่จะนับเป็นการตรวจแบบพิเศษแทน   

2. ตรวจเลือดหาค่า Lipase มักจะตรวจเมื่อผู้ป่วยมีอาการปวดภายในช่องท้องอย่างรุนแรงแบบเฉียบพลัน เพราะเป็นอาการที่ยากจะวินิจฉัยจึงต้องใช้การตรวจหา Lipase เพื่อพิจารณาร่วมด้วย ซึ่งอาการปวดท้องดังกล่าวอาจเนื่องมาจาก

• ภาวะไส้ติ่งอักเสบแบบเฉียบพลัน ( Acute Appendicitis )
• ภาวะตับอ่อนอักเสบแบบเฉียบพลัน ( Acute Pancreatitis )

โดยจากกรณีทั้ง2 ข้างต้นนี้ หากทำการตรวจเลือดทั้งสองค่าพร้อมกัน แล้วพบว่า

• ค่า P-Amylase อยู่ในระดับที่ปกติ และค่า Lipase อยู่ในระดับที่ปกติด้วย ก็จะได้ผลการตรวจที่ค่อนข้างแน่ชัดว่า ผู้ป่วยน่าจะเป็นไส้ติ่งอักเสบ ซึ่งทั้งนี้แพทย์ก็จะต้องทำการตรวจเพิ่มเติมเพื่อความแน่ชัดยิ่งขึ้น

3. เมื่อมีอาการปวดในช่องท้องอย่างหนัก และตรวจผลเลือดพบว่า ค่า P-Amylase สูงเป็น 2 เท่าจากค่าปกติสูงสุด และค่า Lipase สูงมากกว่า 5 เท่าจากค่าปกติสูงสุด สามารถบ่งบอกได้แน่ชัดว่า ผู้ตรวจมีสภาวะตับอ่อนอักเสบแบบเฉียบพลัน ซึ่งจะต้องรีบทำการรักษาโดยด่วน

4. โดยปกติแล้ว หากค่า Lipase ในเลือดเพิ่มสูงขึ้น ไม่ว่าจะเป็นเพราะความผิดปกติใดก็ตาม ไตจะทำหน้าที่ในการกรองเอา Lipase ออกทิ้งไปกับน้ำปัสสาวะ เพื่อให้อยู่ในระดับที่ปกติเสมอ เว้นแต่ไตจะมีปัญหาซะเอง ทำให้ไม่สามารถกรองได้ตามปกติ

ค่าปกติของ Lipase

ค่าผิดปกติของ Lipase

1. ค่าผิดปกติของ Lipase หากตรวจพบค่าไปในทางน้อย แสดงได้ว่า ไม่มีนัยสำคัญหรือไม่มีความผิดปกติใดๆ

2. ค่าผิดปกติของ Lipase หากตรวจพบค่าไปในทางมาก แสดงได้ว่ากำลังเกิดโรคร้ายแรงที่ตับอ่อน จึงทำให้ตับอ่อนไม่สามารถควบคุมการปล่อย Lipase ออกมาได้ โดยความผิดปกติที่เกิดขึ้น เช่น

2.1 ตับอ่อนอักเสบแบบเฉียบพลัน ( Acute Pancreatitis )

2.2 ตับทรุกหนักจากการอักเสบแบบเรื้อรัง ( Chronic Relapsing Pancreatitis )

2.3 ตับอ่อนเป็นมะเร็ง ( Pancreatic Cancer ) 

2.4 ตับอ่อนเกิดสภาวะมีถุงน้ำไม่แท้ ( Pancreatic Pseudocyst )

• อาจสภาวะไตวายเรื้อรัง จึงทำให้ไตไม่สามารถกรองและขับ Lipase ออกทิ้งไปกับน้ำปัสสาวะได้
• เกิดโรคหรือสภาวะร้ายแรงบางอย่างที่ลำไส้เล็ก เช่น การปิดกั้นการเคลื่อนตัวของอาหาร
• การกินยารักษาโรคบางชนิด อย่างต่อเนื่องเป็นเวลานาน ก็อาจมีผลให้ค่า Lipase ที่ตรวจพบมีความสูงขึ้นได้เช่นกัน

ร่วมตอบคำถามกับเรา

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมตามลิ้งค์ด้านล่าง

เอกสารอ้างอิง

ประสาร เปรมะสกุล, พลเอก. คู่มือแปลผลตรวจเลือด เล่มสอง. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, 2554. 416 หน้า. 1. เลือด – การตรวจ I.ชื่อเรื่อง. 616.07561 ISBN 978-974-9608-49-4.

Nussey S, Whitehead S (2001). Endocrinology: an integrated approach. Oxford: Bios Scientific Publ. ISBN 978-1-85996-252-7.

https://emedicine.medscape.com/article/128567.