ว่านมหาเมฆ
ว่านมหาเมฆ (Curcuma aeruginosa) เป็นพืชในวงศ์ขิงที่มีเหง้าเป็นสีเหลืองอมเขียวอ่อนหรือเป็นสีม่วงอมน้ำเงิน จึงทำให้มีคนเรียกว่า “ขิงดำ” หรือ “ขิงสีน้ำเงิน” มีดอกเป็นช่อแทงขึ้นมาจากเหง้าเป็นสีขาวหรือสีชมพูแดงรูปกระบอกทำให้ดูสวยงามมาก ชาวมาเลเซีย อินเดียและประเทศในแถบอินโดจีนนิยมปลูกเป็นไม้ประดับและปลูกเพื่อเป็นยาสมุนไพรโดยเฉพาะ ซึ่งส่วนของเหง้าจะมีรสขมเผ็ดและเป็นยาร้อนเล็กน้อย นอกจากนั้นยังเป็นต้นที่เป็นความเชื่อได้อีกด้วย
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของว่านมหาเมฆ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Curcuma aeruginosa Roxb.
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ขมิ้นดำ ว่านขมิ้นดำ” จีนกลางเรียกว่า “กระเจียวแดง มหาเมฆ อาวแดง ขิงเนื้อดำ ขิงดำ ขิงสีน้ำเงิน เหวินจู๋เอ๋อจู๋”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)
ลักษณะของว่านมหาเมฆ
ว่านมหาเมฆ เป็นพรรณไม้ล้มลุกที่มักจะพบตามดินทราย ทุ่งหญ้า ป่าเบญจพรรณและป่าราบทั่วทุกภาคของประเทศไทย
เหง้า : มีเหง้าอยู่ใต้ดิน ลักษณะของเหง้าเป็นสีเหลืองอมเขียวอ่อนหรือเป็นสีม่วงอมน้ำเงิน หัวหรือเหง้าเมื่อเก็บไว้นานหลายปีจะเปลี่ยนจากสีม่วงเป็นสีเหลือง
ใบ : ใบจะแทงขึ้นมาจากเหง้าที่โคนใบ จะมีกาบใบสีม่วงอมเขียวเรียงซ้อนกันเป็นชั้น ในหนึ่งต้นมีใบประมาณ 4 – 7 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปยาววงรี ปลายใบแหลม ตรงกลางใบจะมีสีม่วงแดง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแทงขึ้นมาจากเหง้าและมีกาบใบห่อหุ้มอยู่ ดอกมีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกกลมวงรี กลีบดอกเป็นสีขาวหรือสีชมพูแดง มีประมาณ 20 กลีบ เรียงซ้อนกันเป็นชั้น บริเวณโคนกลีบดอกเป็นสีขาว มีเกสรเพศผู้ 1 อัน และเกสรเพศเมีย 1 อัน รังไข่มี 3 รัง
ผล : ออกผลเป็นพวง ลักษณะของผลเป็นรูปไข่สามเหลี่ยมเหมือนดอกระกำหรือดอกคำ ภายในผลมีเมล็ดลักษณะเป็นรูปกลมและมีเนื้อสีขาวใสหุ้มอยู่
สรรพคุณของว่านมหาเมฆ
สรรพคุณจากเหง้า ออกฤทธิ์ต่อตับและม้าม เป็นยากระจายเลือดลม บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย เป็นยาแก้ไข้ แก้อาเจียน เป็นยาแก้โรคหอบหืดหายใจไม่ปกติ แก้ไอ เป็นยาแก้ลมขึ้น แก้จุกเสียดแน่นหน้าอก ขับลม แก้จุกเสียดแน่นท้อง แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ประจำเดือนมาไม่ปกติเนื่องจากเส้นเลือดของมดลูกอุดตัน ช่วยคลายและกระจายก้อนเนื้อในร่างกายหรือซีสต์ในมดลูก รักษาโรคมะเร็งปากมดลูกระยะแรก ช่วยรักษาตับและม้ามโต เป็นยาสมานแผลและต้านเชื้อรา เป็นยาประคบผิวหนังแก้อาการคัน เป็นยาแก้ปวด แก้ฟกช้ำดำเขียว
– แก้โรคธาตุพิการ ด้วยการนำเหง้าสดมาโขลกให้ละเอียดผสมกับเหล้าขาวแล้วคั้นเอาแต่น้ำกิน
– แก้อาการปวดท้อง รักษาโรคเกี่ยวกับกระเพาะและลำไส้ ด้วยการนำเหง้ามาหั่นเป็นแว่นสดหรือตากแห้งต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
– รักษาอาการท้องร่วงได้ดีมาก เป็นยาสำหรับสตรีที่คลอดลูกใหม่หรืออยู่เรือนไฟ เป็นยาช่วยแก้อาการปวดมดลูก มดลูกอักเสบ ช่วยชักมดลูกให้เข้าอู่เร็วขึ้น ช่วยรัดมดลูกและทำให้ยุบตัวเร็ว ด้วยการนำเหง้ามาหั่นแล้วนำไปดองกับเหล้ากินเป็นยา
– เป็นยาถ่ายพยาธิเส้นด้าย ด้วยการนำเหง้าสดทานกับน้ำสะอาดก่อนเข้านอนเพียง 3 วัน
ประโยชน์ของว่านมหาเมฆ
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกนำมาลวกจิ้มกับน้ำพริกได้
2. ปลูกเป็นไม้ประดับหรือปลูกเพื่อใช้เป็นยาสมุนไพร ชาวมาเลเซีย อินเดียและประเทศในแถบอินโดจีนนิยมปลูก
3. เป็นความเชื่อ มีความเชื่อกันว่าหากเกิดจันทรุปราคาให้นำหัวว่านมหาเมฆมาปลุกเสกด้วยคาถา ทำการเสกจนพระจันทร์มืดแล้วนำหัวว่านมาทาบตัวจะทำให้ผู้อื่นมองไม่เห็นตัวเราและหากปรารถนาสิ่งใดก็จะสมดั่งปรารถนา หรือหากนำมารับประทานก็จะเป็นคงกระพันชาตรี
ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของว่านมหาเมฆ
สารที่พบในเหง้า พบน้ำมันซึ่งมีสาร Curcumenol, Curdione, Curzerenone, Germacene, Isofrtungermacrene, Zedoarone และแป้ง
ฤทธิ์ของเหง้า
- น้ำมันจากเหง้ามีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อ Bacillus inuza, Staphylococcus, เชื้ออหิวาต์และเชื้อในลำไส้ใหญ่ได้หลายชนิด
- สาร Curdione จากเหง้ามีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย Escherichia coli, Salmonella typhi, Klebsiella. Pneumoniae และ Stophylococcus aureus
การทดลองของว่านมหาเมฆ - เมื่อนำสารที่สกัดได้จากเหง้ามาฉีดเข้าช่องท้องของหนูทดลองที่เป็นโรคมะเร็งในตับหรือเป็นเนื้อร้าย 180 พบว่ามีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งได้ แต่ถ้านำสารสกัดมาให้หนูทดลองดังกล่าวกินพบว่าจะไม่มีผลในการรักษา
- เมื่อนำน้ำมันจากเหง้ามาให้คนหรือสัตว์กิน พบว่ามีฤทธิ์กระตุ้นกระเพาะและลำไส้ให้มีการขยับและบิดเคลื่อนไหวตัว ทำให้สามารถขับลมในกระเพาะและลำไส้ได้ อีกทั้งยังช่วยแก้อาการปวดกระเพาะและลำไส้ได้อีกด้วย
- สารสกัดยับยั้งการแบ่งตัวของเชื้อ HIV – 1 และยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ HIV – 1 protease
ข้อควรระวังของว่านมหาเมฆ
สตรีมีครรภ์หรือผู้ที่มีอาการเลือดลมพร่องหรือม้ามและกระเพาะหย่อน ไม่ควรรับประทาน
ว่านมหาเมฆ เป็นว่านที่นิยมในแถบอินโดจีนเพื่อปลูกเป็นไม้ประดับหรือปลูกเพื่อใช้เป็นยาสมุนไพร เป็นต้นที่มีเหง้าเป็นจุดเด่น ทว่าดอกก็มีสีสันสวยงาม ภายในเหง้าจะมีน้ำมันซึ่งเป็นส่วนที่มีสารอยู่ภายในและทำให้มีฤทธิ์ในการเป็นยาได้ ว่านมหาเมฆมีสรรพคุณทางยาจากส่วนของเหง้าโดยเฉพาะ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงกำลัง แก้ท้องร่วง รักษาตับและม้ามโต ช่วยคลายและกระจายก้อนเนื้อในร่างกายหรือซีสต์ในมดลูก มีสรรพคุณที่ดีต่อมดลูกของผู้หญิงเป็นอย่างมาก ถือเป็นต้นที่สาว ๆ ควรรับประทานแต่สำหรับสตรีที่มีครรภ์นั้นควรหลีกเลี่ยงไว้ก่อน
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. (วิทยา บุญวรพัฒน์). “ว่านมหาเมฆ”. หน้า 514.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ว่านมหาเมฆ”. หน้า 727-728.
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “ว่านมหาเมฆ”. อ้างอิงใน : หนังสือพืชสกุลขมิ้นในประเทศไทย. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.qsbg.org. [23 ต.ค. 2014]
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ว่านมหาเมฆ”. อ้างอิงใน : หนังสือพืชอาหารและสมุนไพรท้องถิ่นบนพื้นที่สูง (อัปสร และคณะ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [23 ต.ค. 2014]
๑๐๘ พรรณไม้ไทย. “ว่านมหาเมฆ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.panmai.com. [23 ต.ค. 2014].
สำนักโรคเอดส์ วัณโรค และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์. “ว่านมหาเมฆ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : aidsstithai.org/herbs/. [23 ต.ค. 2014].
ว่านและสมุนไพรไทย, คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน วิทยาเขตสกลนคร. “ขมิ้นดำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : natres.skc.rmuti.ac.th/WAN/. [23 ต.ค. 2014].
หน่วยบริการฐานข้อมูลสมุนไพร สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “สารสำคัญในต้นว่านมหาเมฆ”. เข้าถึงได้จาก : www.medplant.mahidol.ac.th. [23 ต.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/
