ชัยพฤกษ์
ชื่อสามัญ คือ Javanese Cassia, Rainbow Shower, Pink and white shower, Common pink cassia[2],[3] ชื่อวิทยาศาสตร์ คือ Cassia javanica L. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Cassia javanica subsp. javanica)[2] จัดอยู่ในวงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE) และอยู่ในวงศ์ย่อยราชพฤกษ์ (CAESALPINIOIDEAE หรือ CAESALPINIACEAE)[1],[2] มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ คือ ขี้เหล็กยะวา, เหล็กยะวา เป็นต้น[1] เป็นดอกไม้ประจำจังหวัดชัยนาท[2] และเป็นต้นไม้ประจำมหาวิทยาลัยกรุงเทพอีกด้วย[3]
ลักษณะต้นชัยพฤกษ์
- ลักษณะของต้น[1],[2]
– เป็นพรรณไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดใหญ่
– มีความสูงได้ 15-25 เมตร
– ทรงพุ่มเป็นรูปร่ม แผ่กว้างออกไป
– ทรงพุ่มมีขนาด 6-8 เมตร
– เปลือกต้นค่อนข้างเรียบเป็นสีน้ำตาล
– ต้นเล็กจะมีหนาม
– ต้นใหญ่จะมีรอยแผลปนหนามตามแนวขวาง
– สามารถขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด
– ชอบดินทราย และชอบแสงแดดจัด
– มีถิ่นกำเนิดในอินโดนีเซีย และแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
– พบขึ้นได้ตามป่าทุ่ง ป่าโปร่ง และปลูกเลี้ยงอยู่ทั่วไป - ลักษณะของใบ[1]
– ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ ออกเรียงสลับกัน
– มีใบย่อยประมาณ 7-12 คู่ ออกเรียงตรงข้ามกัน
– แกนกลางใบประกอบยาวได้ 15-30 เซนติเมตร
– ใบย่อยเป็นรูปขอบขนานหรือรูปไข่แกมรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบกลม
– ขอบใบเรียบ มีความกว้าง 1.5-2 เซนติเมตร และยาว 3.5-5 เซนติเมตร
– แผ่นใบเป็นสีเขียวสด
– ผิวใบด้านล่างมีสีอ่อนกว่า
– เนื้อใบบางเกลี้ยงแต่ค่อนข้างเหนียว
– ก้านใบยาวประมาณ 1.5-4 เซนติเมตร
– ก้านใบย่อยมีขนาดสั้นมาก - ลักษณะของดอก[1]
– ออกดอกเป็นช่อแบบช่อเชิงลด
– ก้านช่อดอกใหญ่และแข็ง
– ไม่มีการแตกแขนง
– ช่อดอกตั้ง ยาวได้ 5-16 เซนติเมตร
– ดอกเป็นสีชมพู
– ดอกย่อยเป็นรูปดอกหางนกยูงจำนวนมาก
– ดอกย่อยมีก้านดอกเรียว ยาว 3-5 เซนติเมตร
– กลีบเลี้ยงดอกมี 4 กลีบ เป็นรูปไข่ ปลายแหลม สีแดงเข้มถึงสีแดงอมน้ำตาล ยาว 7-10 มิลลิเมตร
– กลีบดอกมี 5 กลีบ เป็นรูปไข่กลับ มีขนาดกว้าง 7-8 มิลลิเมตร และยาว 2.5-3.5 เซนติเมตร
– โคนกลีบคอดเป็นก้าน ยาว 3 มิลลิเมตร
– ดอกมีเกสรเพศผู้ 9-10 อัน สีเหลือง 3 อัน มีลักษณะยาวโค้ง
– ดอกมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.5-3.5 เซนติเมตร
– รังไข่เรียว มีขนปกคลุมบาง ๆ
– ดอกเมื่อเริ่มบานแล้วจะเป็นสีชมพู
– แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีแดงเข้ม
– เมื่อดอกใกล้โรยจะเปลี่ยนเป็นสีขาว
– ออกดอกในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม - ลักษณะของฝัก [1]
– เป็นผลแห้ง
– เป็นฝักรูปทรงกระบอก
– ผิวฝักเรียบ ไม่มีขน
– ฝักมีความกว้าง 1.5-2 เซนติเมตร และยาว 30-60 เซนติเมตร
– ฝักอ่อนเป็นสีเขียว
– เมื่อแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีดำ
– ฝักแก่จะไม่แตก
– มีเมล็ดประมาณ 40-50 เมล็ด มีความกลมแบน มีสีน้ำตาลเป็นมัน
– จะออกผลในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนกรกฎาคม
สรรพคุณของชัยพฤกษ์
- ฝัก สามารถใช้เป็นยาแก้ปวดข้อ[1]
- ฝัก มีสรรพคุณเป็นยาแก้ตานขโมย[1]
- ฝัก สามารถใช้เป็นยาระบายพิษไข้ ใช้ถ่ายเสมหะ[1]
- ฝัก สามารถใช้เป็นยาแก้พรรดึกหรืออาการท้องผูก เป็นยาระบายที่ไม่ทำให้ปวดมวนในท้องหรือไซ้ท้อง[1],[5]
- เปลือกฝักและเมล็ด มีสรรพคุณทำให้อาเจียนและเป็นยาลดไข้[4]
ประโยชน์ของชัยพฤกษ์
- สามารถใช้ปลูกเป็นไม้ประดับได้[2]
- สามารถใช้ประดิษฐ์เป็นพวงมาลัยสวมศีรษะ เพื่อเป็นเกียรติยศยิ่งใหญ่แก่กวีและนักดนตรีในสมัยโบราณ[3]
- ใช้เป็นช่อประดับมงคลหลายที่ เช่น บนอินทรธนูข้าราชการ ประดับประกอบดาวบนอินทรธนู และในหมวกของทหารและตำรวจ[3]
- เป็นพรรณไม้มงคล เป็นต้นไม้แห่งชัยชนะ ชนะศัตรู ชนะอุปสรรคต่าง ๆ[3],[5]
- เป็นหนึ่งในเก้าไม้มงคลที่นำมาใช้ในพิธีวางศิลาฤกษ์และใช้ในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือน[3],[5]
สั่งซื้อ อาหารเสริมสำหรับผู้ป่วย เนสท์เล่ ออรัลอิมแพค คลิ๊ก @amprohealth
เอกสารอ้างอิง
1. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ชัย พฤกษ์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [17 เม.ย. 2014].
2. ฐานข้อมูลท้องถิ่น จังหวัดชัยนาท. “ดอกไม้ประจำจังหวัด : ดอก ชัย พฤกษ์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : aritc.nsru.ac.th. [17 มิ.ย. 2015].
3. ภิรมย์วรุณ. “ชัย พฤกษ์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : piromwaroon.blogspot.com. [17 มิ.ย. 2015].
4. ศูนย์ปฏิบัติการโครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “กัลปพฤกษ์, ชัย พฤกษ์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.goldenjubilee-king50.com. [17 มิ.ย. 2015].
5. จุลสารเขาเขียว ฉบับเดือนพฤษภาคม 2557, วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีราชบุรี. “ชัยพฤกษ์ ดอกไม้ประจำวิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีราชบุรี”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rbcat.ac.th. [17 มิ.ย. 2015].
อ้างอิงรูปจาก
1.https://www.flickr.com/photos/36517976@N06/33278115878
2.https://eol.org/pages/704202
