ย่านพาโหม
ย่านพาโหม (Paederia scandens) เป็นพืชในวงศ์เข็มที่มีกลิ่นเหม็นฉุน สามารถแบ่งออกได้หลายสายพันธุ์ ได้แก่พันธุ์ Paederia tomentosa var. glabra เป็นแผ่นใบบางและมีกลิ่นฉุน ใช้รับประทานเป็นผักใส่ข้าวยำ ส่วนพันธุ์ Paederia tomentosa จะมีกลิ่นเหม็นเขียว ไม่สามารถนำมารับประทานได้ ในด้านสรรพคุณทางยาก็เป็นส่วนประกอบของตำรับยาพื้นบ้านล้านนาและตำรายาไทย เป็นต้นที่ใช้ให้อาหารโคกระบือได้อีกด้วย
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของย่านพาโหม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Paederia scandens (Lour.) Merr.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “ตดหมา ปานูดู” จังหวัดประจวบคีรีขันธ์เรียกว่า “เถาผ้าห่ม” จังหวัดสงขลาเรียกว่า “มันปู” จังหวัดสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “ย่านพาโหม”
ชื่อวงศ์ : วงศ์เข็ม (RUBIACEAE)
ชื่อพ้อง : Paederia tomentosa var. glabra Kurz
ลักษณะของย่านพาโหม
ย่านพาโหม เป็นไม้พุ่มเลื้อยพันอายุหลายปีที่มักจะพบขึ้นในดินที่มีสภาพดินลูกรัง
ลำต้น : ลำต้นมีลักษณะเรียวยาว ตามกิ่งมีขนละเอียดสีขาวขึ้นปกคลุม
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่หรือรูปใบหอก แผ่นใบมีขนละเอียดทั้งสองด้านตามเส้นกลางใบและปกคลุมหนาแน่นตามขอบใบ หลังใบมีปุยขนสั้นสีขาวเป็นกระจุก มีหูใบอยู่ระหว่างก้านใบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อบริเวณซอกใบและที่ปลายกิ่ง ดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีม่วงแดง
ผล : เป็นผลแห้ง ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม ผลแก่เป็นสีน้ำตาล มีความแข็งและเปราะ
สรรพคุณของย่านพาโหม
- สรรพคุณจากต้น ช่วยทำให้เจริญอาหาร แก้ตานซาง
- สรรพคุณจากราก เป็นยาหยอดตา แก้ตามัว แก้ตาฟางและตาแฉะ เป็นยาขับลม แก้ริดสีดวงทวาร
– รักษาโรคลมที่มีอาการไข้และเลือดลมเดินไม่สะดวก ตำรับยาพื้นบ้านล้านนานำรากมาผสมกับเปลือกต้นเพกา เหง้าไพล กะเม็งทั้งต้นอย่างละเท่ากัน จากนั้นนำมาตากแห้งแล้วบดให้เป็นผง ทำการผสมกับน้ำอุ่นหรือเหล้าเพื่อดื่ม
– แก้อาการปวดฟัน ด้วยการนำรากมาต้มกับน้ำแล้วใช้บ้วนปาก - สรรพคุณจากทั้งต้น
– แก้ท้องเสียและลำไส้พิการ ตำรายาไทยนำทั้งต้นมาเป็นยา - สรรพคุณจากใบ แก้พิษงู
– แก้รำมะนาด ด้วยการนำใบมาตำแล้วพอก
ประโยชน์ของย่านพาโหม
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและดอกอ่อนใช้รับประทานเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริก
2. ใช้ในการเกษตร เป็นอาหารสัตว์ของโคกระบือ
คุณค่าทางโภชนาการของย่านพาโหม
คุณค่าทางโภชนาการของย่านพาโหมอายุราว 45 วัน
| สารอาหาร | ปริมาณสารอาหารที่ได้รับ |
| โปรตีน | 9.7 – 11.6% |
| แคลเซียม | 1.47 – 1.64% |
| ฟอสฟอรัส | 0.28% |
| โพแทสเซียม | 2.23 – 2.46% |
| ADF | 35.8 – 42.3% |
| NDF | 43.0 – 46.9% |
| DMD | 69.9% |
| ลิกนิน | 15.2% |
ย่านพาโหม สามารถนำทั้งต้นมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้ นิยมนำยอดอ่อนและดอกอ่อนมารับประทานในรูปแบบของผักสดจิ้มกับน้ำพริก นอกจากนั้นยังเป็นอาหารของโคกระบือด้วย ย่านพาโหมเป็นต้นที่มีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนโดยเฉพาะส่วนของราก มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้โรคตา แก้ริดสีดวงทวาร แก้พิษงู แก้ท้องเสีย แก้ลำไส้พิการ รักษาโรคลมและเป็นยาขับลม เป็นต้นที่มีสรรพคุณที่ดีต่อร่างกายในหลายด้าน
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “ย่านพาโหม”. หน้า 162.
สำนักพัฒนาอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์. “ย่านพาโหม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : nutrition.dld.go.th. [29 ต.ค. 2014].
คมชัดลึกออนไลน์. (นายสวีสอง). “ย่านพาโหม เป็นยา-อาหาร”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.komchadluek.net. [29 ต.ค. 2014].
