การตรวจของเหลวในไขสันหลังคืออะไร?
การตรวจของเหลวในไขสันหลัง หรือการตรวจน้ำไขสันหลัง (Cerebrospinal Fluid – CSF) เป็นการตรวจวิเคราะห์ของเหลวที่อยู่รอบสมองและไขสันหลัง เพื่อประเมินสุขภาพของระบบประสาทส่วนกลาง
ความสำคัญของการตรวจน้ำไขสันหลัง (Cerebrospinal Fluid – CSF)
น้ำไขสันหลังมีบทบาทสำคัญหลายประการต่อสุขภาพของระบบประสาท การตรวจน้ำไขสันหลังจึงให้ข้อมูลที่มีค่าเกี่ยวกับสุขภาพสมองและไขสันหลัง
น้ำไขสันหลังมีบทบาทอะไรในร่างกาย?
น้ำไขสันหลังทำหน้าที่สำคัญหลายอย่าง ได้แก่:
- ช่วยพยุงสมองและไขสันหลังให้ลอยตัว ลดแรงกดทับ
- ทำหน้าที่เป็นตัวกันกระแทก ป้องกันการบาดเจ็บ
- ขนส่งสารอาหารและกำจัดของเสียจากสมอง
- ควบคุมสมดุลของสารเคมีรอบสมองและไขสันหลัง
ทำไมการตรวจน้ำไขสันหลังจึงสำคัญต่อระบบประสาท?
การตรวจน้ำไขสันหลังช่วยในการวินิจฉัยโรคและภาวะผิดปกติของระบบประสาท เช่น การติดเชื้อ เนื้องอก หรือโรคภูมิคุ้มกัน ซึ่งอาจไม่สามารถตรวจพบได้ด้วยวิธีอื่น
น้ำไขสันหลังช่วยป้องกันสมองและไขสันหลังจากการติดเชื้อได้อย่างไร?
น้ำไขสันหลังมีเซลล์เม็ดเลือดขาวและสารภูมิคุ้มกัน ช่วยต่อต้านเชื้อโรคที่อาจเข้าสู่ระบบประสาท นอกจากนี้ยังช่วยล้างสิ่งแปลกปลอมออกจากสมองและไขสันหลัง
การตรวจน้ำไขสันหลังสามารถช่วยวินิจฉัยโรคอะไรได้บ้าง?
การตรวจน้ำไขสันหลังสามารถช่วยวินิจฉัยโรคและภาวะผิดปกติของระบบประสาทหลายชนิด ดังนี้
โรคติดเชื้อในระบบประสาท
- เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (Meningitis): พบเซลล์เม็ดเลือดขาวและแบคทีเรียในน้ำไขสันหลัง
- สมองอักเสบ (Encephalitis): พบเซลล์เม็ดเลือดขาวและไวรัสในน้ำไขสันหลัง
- ภาวะติดเชื้อราหรือแบคทีเรียในสมอง: พบเชื้อก่อโรคในน้ำไขสันหลัง
โรคเกี่ยวกับภูมิคุ้มกันและปลอกประสาท
- โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็ง (Multiple Sclerosis – MS): พบโปรตีนผิดปกติในน้ำไขสันหลัง
- โรคภูมิคุ้มกันทำลายเส้นประสาท (Guillain-Barré Syndrome – GBS): พบโปรตีนสูงในน้ำไขสันหลัง
โรคเกี่ยวกับการไหลเวียนของน้ำไขสันหลัง
- ภาวะน้ำคั่งในโพรงสมอง (Hydrocephalus): พบแรงดันน้ำไขสันหลังสูง
- ภาวะความดันน้ำไขสันหลังผิดปกติ (Idiopathic Intracranial Hypertension): พบแรงดันน้ำไขสันหลังสูงโดยไม่ทราบสาเหตุ
โรคมะเร็งระบบประสาทและไขสันหลัง
- มะเร็งสมองและไขสันหลัง: พบเซลล์มะเร็งในน้ำไขสันหลัง
- มะเร็งเม็ดเลือดขาวที่แพร่กระจายเข้าสู่ระบบประสาท: พบเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวในน้ำไขสันหลัง
วิธีการตรวจน้ำไขสันหลังทำได้อย่างไร?
การตรวจน้ำไขสันหลังทำโดยการเจาะเก็บตัวอย่างน้ำไขสันหลัง ซึ่งมีขั้นตอนและการเตรียมตัวดังนี้
ขั้นตอนของการเจาะน้ำไขสันหลัง (Lumbar Puncture) เป็นอย่างไร?
- ผู้ป่วยนอนตะแคงหรือนั่งโค้งตัว
- ทำความสะอาดผิวหนังบริเวณที่จะเจาะ
- ฉีดยาชาเฉพาะที่
- แพทย์สอดเข็มเข้าไประหว่างกระดูกสันหลังช่วงเอว
- เก็บตัวอย่างน้ำไขสันหลัง
- ถอนเข็มและปิดแผล
ต้องเตรียมตัวอย่างไรก่อนเข้ารับการตรวจน้ำไขสันหลัง?
- แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้อยู่ โดยเฉพาะยาต้านการแข็งตัวของเลือด
- งดอาหารและน้ำ 4-6 ชั่วโมงก่อนตรวจ
- เตรียมผู้ดูแลพาไป-กลับ เนื่องจากอาจมีอาการปวดศีรษะหลังตรวจ
การตรวจน้ำไขสันหลังใช้เวลานานแค่ไหน และผลตรวจออกเมื่อใด?
การเจาะน้ำไขสันหลังใช้เวลาประมาณ 15-30 นาที ผลตรวจเบื้องต้นอาจทราบภายใน 2-3 ชั่วโมง แต่ผลตรวจบางอย่างอาจใช้เวลา 2-3 วัน
ความเสี่ยงและผลข้างเคียงจากการตรวจน้ำไขสันหลัง
การตรวจน้ำไขสันหลังอาจมีผลข้างเคียงและความเสี่ยงบางประการ ผู้ป่วยควรทราบและเตรียมพร้อมรับมือ
อาการข้างเคียงที่พบบ่อยหลังจากการเจาะน้ำไขสันหลังคืออะไร?
- ปวดศีรษะ โดยเฉพาะเมื่อลุกนั่งหรือยืน
- ปวดหลังบริเวณที่เจาะ
- เวียนศีรษะหรือคลื่นไส้
มีความเสี่ยงของการเกิดภาวะแทรกซ้อนหรือไม่?
ความเสี่ยงมีน้อยมาก แต่อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ เช่น:
- การติดเชื้อ (พบได้น้อยมาก)
- เลือดออกรอบไขสันหลัง
- อาการปวดศีรษะรุนแรงหรือเรื้อรัง
วิธีป้องกันและบรรเทาอาการปวดหลังการเจาะน้ำไขสันหลัง
- นอนพักบนเตียงอย่างน้อย 1-2 ชั่วโมงหลังตรวจ
- ดื่มน้ำมากๆ เพื่อช่วยทดแทนน้ำไขสันหลังที่สูญเสียไป
- รับประทานยาแก้ปวดตามที่แพทย์สั่ง
การแปลผลค่าการตรวจน้ำไขสันหลังบ่งบอกถึงสุขภาพอย่างไร?
การแปลผลการตรวจน้ำไขสันหลังต้องพิจารณาหลายค่าประกอบกัน เพื่อวินิจฉัยโรคหรือภาวะผิดปกติของระบบประสาท
ค่าโปรตีนและเซลล์เม็ดเลือดขาวในน้ำไขสันหลังมีความสำคัญอย่างไร?
- โปรตีนสูง อาจบ่งชี้การอักเสบหรือการทำลายของเนื้อสมอง
- เซลล์เม็ดเลือดขาวสูง อาจบ่งชี้การติดเชื้อหรือการอักเสบ
ค่าแรงดันน้ำไขสันหลังสามารถบ่งบอกถึงโรคอะไรได้บ้าง?
- แรงดันสูง อาจบ่งชี้ภาวะความดันในกะโหลกศีรษะสูง เนื้องอก หรือเลือดออกในสมอง
- แรงดันต่ำ อาจบ่งชี้การรั่วของน้ำไขสันหลัง
น้ำตาลในน้ำไขสันหลังต่ำกว่าปกติเป็นสัญญาณของภาวะใด?
น้ำตาลในน้ำไขสันหลังต่ำกว่าปกติอาจบ่งชี้:
- การติดเชื้อแบคทีเรีย
- การติดเชื้อราบางชนิด
- มะเร็งที่แพร่กระจายเข้าสู่ระบบประสาท
เมื่อไรควรพบแพทย์เกี่ยวกับการตรวจน้ำไขสันหลัง?
ควรพบแพทย์เมื่อมีอาการที่อาจเกี่ยวข้องกับโรคของระบบประสาท หรือเมื่อได้รับผลตรวจที่ผิดปกติ
อาการที่บ่งบอกว่าควรเข้ารับการตรวจน้ำไขสันหลัง
- ไข้สูงร่วมกับปวดศีรษะรุนแรง
- คอแข็ง ปวดต้นคอ
- ชักหรือสับสน
- อ่อนแรงหรือชาครึ่งซีก
- ปวดศีรษะรุนแรงผิดปกติ
คำแนะนำสำหรับผู้ที่มีค่าผลตรวจน้ำไขสันหลังผิดปกติ
- ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด
- เข้ารับการตรวจติดตามตามนัด
- สังเกตอาการผิดปกติและแจ้งแพทย์ทันทีหากมีอาการแย่ลง
- ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตตามคำแนะนำของแพทย์ เช่น การพักผ่อนให้เพียงพอ หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่อาจเพิ่มความเสี่ยง
- รับประทานยาตามที่แพทย์สั่งอย่างสม่ำเสมอ
- หากมีข้อสงสัยใดๆ เกี่ยวกับผลตรวจหรืออาการ ควรปรึกษาแพทย์ทันที
การตรวจน้ำไขสันหลังเป็นเครื่องมือสำคัญในการวินิจฉัยและติดตามโรคของระบบประสาท แม้จะเป็นหัตถการที่ค่อนข้างรุกล้ำ แต่ก็มีความปลอดภัยสูงเมื่อทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ การเข้าใจถึงความสำคัญ ขั้นตอน และการแปลผลของการตรวจนี้จะช่วยให้ผู้ป่วยและญาติสามารถร่วมมือกับแพทย์ในการวินิจฉัยและรักษาโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพ
อย่างไรก็ตาม การตรวจน้ำไขสันหลังเป็นเพียงส่วนหนึ่งของการประเมินสุขภาพระบบประสาทโดยรวม และไม่ควรใช้เป็นเกณฑ์เดียวในการวินิจฉัยโรค การพบแพทย์เพื่อรับการตรวจประเมินอย่างครอบคลุม รวมถึงการตรวจทางห้องปฏิบัติการและการตรวจภาพถ่ายทางรังสีอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง จะช่วยให้ได้ข้อมูลที่ครบถ้วนและแม่นยำมากขึ้นในการวินิจฉัยและรักษาโรคทางระบบประสาท
หากมีข้อสงสัยหรือกังวลเกี่ยวกับการตรวจน้ำไขสันหลังหรือผลการตรวจ ควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านระบบประสาทเพื่อรับคำแนะนำที่เหมาะสมกับสภาวะสุขภาพของแต่ละบุคคล การดูแลสุขภาพเชิงป้องกัน การรักษาสมดุลของร่างกาย และการตรวจสุขภาพเป็นประจำจะช่วยให้เราสามารถรักษาสุขภาพของระบบประสาทและคุณภาพชีวิตที่ดีได้ในระยะยาว
ร่วมตอบคำถามกับเรา
อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมตามลิ้งค์ด้านล่าง
เอกสารอ้างอิง
ประสาร เปรมะสกุลม พลเอก. คู่มือแปลผลตรวจเลือดเล่มสอง. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, 2554. 416 หน้า 1.เลือด–การตรวจ. 616.07561 ISBN 978-974-9608-49-4.
Wood, James H. (June 29, 2013). Neurobiology of Cerebrospinal Fluid 2. Springer Science and Business Media. p. 3. ISBN 9781461592693.
Kantor, David (June 1, 2015). “CSF Cell Count”. MedlinePlus. United States National Library of Medicine.
Klarica M, Orešković D (2014). “A new look at cerebrospinal fluid movement”. Fluids Barriers CNS. 11: 16. PMC 4118619 Freely accessible. PMID 25089184.
Chuder, Eric H. “The Ventricular System and CSF (Cerebrospinal Fluid)”. faculty.washington.edu. National Center for Research Resources.
Mostovich, Joseph J.; Hafen, Brent Q.; Karren, Keith J. (October 28, 2009). Prehospital Emergency Care (9th ed.). Prentice Hall. ISBN 9780135028100.
