สมุนไพรฟ้าทะลายโจรต้านไข้หวัด

ฟ้าทะลายโจร

ฟ้าทะลายโจร ( Kariyat ) คือ สมุนไพรอีกตัวหนึ่งที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มไม้ล้มลุก โดยมีอายุสั้นๆ เพียงช่วงฤดูเดียวเท่านั้น ลักษณะของลำต้นเป็นสีเขียวสดตั้งตรง แผ่กิ่งก้านแบบสันสี่เหลี่ยม ใบเดี่ยวสีเขียวเข้มรูปคล้ายหอก ผิวใบมันเงาเรียบลื่น ออกดอกสีขาวเป็นช่อเล็กๆ แทรกตามซอกใบและปลายกิ่ง ฟ้าทะลายโจรถูกเรียกในอีกหลายชื่อ ได้แก่ ฟ้าทะลาย หญ้ากันงู น้ำลายพังพอน เป็นต้น ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ได้จะเป็นส่วนของใบเป็นหลัก รองลงมาเป็นส่วนของต้นที่อยู่ใต้ดิน มักนิยมปลูกไว้ตามบ้านคู่กับพืชผักกินใบอื่นๆ เมื่อไรที่ต้องการใช้ทำยาก็เด็ดมาใช้ได้สดๆ ฟ้าทะลายโจรปลูกขึ้นได้ดีในพื้นที่แถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ทั้งหมด ความโด่งดังของพืชสมุนไพรชนิดนี้เริ่มจากการระบาดของโรคหวัดในช่วงหนึ่ง และฟ้าทะลายโจรก็เป็นตัวเอกที่ช่วยให้อาการหวัดต่างๆ บรรเทาลงอย่างรวดเร็ว ซึ่งมีทั้งแบบแคปซูล แบบผง และแบบอัดเม็ด

มีชื่อวิทยาศาสตร์ : Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees จัดอยู่ในวงศ์ Acanthaceae)
ชื่ออื่น ๆ ชื่อเรียกตามท้องถิ่นอื่น ๆ : ฟ้าสะท้าน ฟ้าทะลาย หญ้ากันงู น้ำลายพังพอน เมฆทะลาย

องค์ประกอบทางเคมีของฟ้าทะลายโจร

สมุนไพรฟ้าทะลายโจร เป็นพืชที่มีฤทธิ์เย็น มีสารเคมีที่สำคัญอยู่หลายชนิด ซึ่งกระจายอยู่ในทุกส่วน ทั้งต้น ราก ใบ กลุ่มที่เด่นที่สุดคือ สารกลุ่มแลคโตน ( Lactone ) ได้แก่ สารแอนโดรกราโฟไลด์ ( andrographolide ) สารนีโอแอนโดรกราโฟไลด์ ( neo-andrographolide ) 14-ดีอ๊อกซี่แอนโดรกราโฟไลด์ ( 14-deoxy-andrographolide ) มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ ต่อต้านอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ลดปวด ฤทธิ์ลดไข้แก้ไอ และฤทธิ์กระตุ้นภูมิคุ้มกัน ซึ่งแต่ละตัวก็จะออกฤทธิ์ในทางเภสัชวิทยาแตกต่างกันไป ได้แก่

• ลดการบีบหรือหดเกร็งตัวของทางเดินอาหาร จึงส่งผลให้อาการบิด ปวดบริเวณช่องท้องลดน้อยลง
• ลดอาการท้องเสีย โดยทำให้การสูญเสียน้ำทางลำไส้ที่เกิดจากสารพิษต่างๆ ของแบคทีเรียลดลง
• กระตุ้นภูมิคุ้มกัน
• ลดไข้และต้านการอักเสบ
• ต้านอนุมูลอิสระ
• ลดน้ำตาลในเลือด
• ส่งเสริมการไหลเวียนของโลหิตให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
  แม้ว่า ฟ้าทะลายโจร จะสามารถเก็บเอาไว้ได้นานด้วยการตากแห้ง อบแห้ง บดผงหรือด้วยวิธีปรุงสมุนไพรแบบอื่นๆ แต่สารออกฤทธิ์ที่สำคัญทั้งหมดจะลดลงเรื่อยๆ ตามระยะเวลาที่เก็บเอาไว้ โดยเฉลี่ยอยู่ที่ 25 เปอร์เซ็นต์ต่อปี

สรรพคุณของฟ้าทะลายโจร

ฟ้าทะลายโจร เป็นสมุนไพรที่ได้รับบรรจุชื่อลงในบัญชียาหลักแห่งชาติของประเทศไทยปี 2549 โดยกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งมีการระบุข้อบ่งใช้เอาไว้แบบเฉพาะเจาะจงว่า ใช้สำหรับบรรเทาอาการท้องเสียแบบไม่ติดเชื้อ บรรเทาอาการเจ็บคอและสัญญาณต่างๆ ของโรคหวัด แต่แน่นอนว่าสรรพคุณทั้งหมดของฟ้าทะลายโจรไม่ได้มีเพียงเท่านี้ เพราะนี่เป็นหนึ่งในส่วนประกอบของตัวยาเก่าแก่มากมาย ทั้งตามแผนตำรายาของไทยและของจีน และต่อไปนี้ก็เป็นเพียงบางส่วนที่สำคัญๆ เท่านั้น

รักษาอาการไข้หวัดและเจ็บคอ : ประเด็นนี้จะไม่พูดถึงเลยก็คงไม่ได้ เพราะเป็นเหตุการณ์การรักษาโรคที่สร้างชื่อเสียงให้กับสมุนไพรไทยอย่างฟ้าทะลายโจรเลยทีเดียว ในปี 2009 ที่มีปัญหาโรคไข้หวัดใหญ่ระบาด ฟ้าทะลายโจร กลายเป็นพระเอกที่ช่วยให้ผู้ป่วยหลายคนผ่านพ้นวิกฤติครั้งนั้นไปได้ด้วยดี โดยออกฤทธิ์ด้วยการบรรเทาอาการหวัดไปพร้อมกับสร้างภูมิต้านทานให้กับร่างกาย จากงานวิจัยพบว่าองค์ประกอบสำคัญในฟ้าทะลายโจรจะทำหน้าที่ป้องกันเชื้อไวรัสไม่ให้ไปเกาะตามผนังเซลล์จนเกิดการอักเสบ อาการเจ็บคอและคัดจมูกต่างๆ จึงบรรเทาลง ในโรงพยาบาลชุมชนหลายแห่งก็ใช้ยาสมุนไพรฟ้าทะลายโจรเป็นตัวเลือกสำหรับการรักษาอาการไข้เจ็บคอด้วย

บรรเทาอาการโรคอุจจาระร่วงและโรคบิดจากแบคทีเรีย : มีการศึกษาวิจัยถึงรูปแบบการออกฤทธิ์สารสกัดจาก ฟ้าทะลายโจร กับโรคอุจจาระร่วงและโรคบิด โดยให้ผู้ป่วยรับประทานยาสมุนไพรที่ทำจากฟ้าทะลายโจรอย่างต่อเนื่องในช่วงที่มีอาการป่วย ผลคืออาการอุจจาระร่วงลดลงอย่างเห็นได้ชัด และยังลดการสูญเสียน้ำของร่างกายได้อย่างดีเยี่ยมอีกด้วย

บรรเทาริดสีดวงทวาร : โรคริดสีดวงเป็นอีกโรคหนึ่งที่สร้างความทรมานให้ผู้ป่วยไม่น้อย และมีอุปสรรคต่อการใช้ชีวิตประจำวันค่อนข้างมาก ลักษณะคือมีก้อนเนื้อปลิ้นออกมาจากภายในขณะที่เบ่งถ่ายอุจจาระ ซึ่งสร้างความเจ็บปวดมาก มักมีเลือดออกเสมอแต่ปริมาณไม่มากนัก ฟ้าทะลายโจร จะช่วยแก้อาการปวดถ่วงและลดการมีเลือดออกได้ จึงส่งผลให้ขับถ่ายได้ตามปกติ เพียงแค่ทานยาเม็ดสมุนไพรวันละ 2-3 ครั้งจนกว่าอาการจะดีขึ้น

บรรเทาอาการกระเพาะอาหารอักเสบจากเชื้อไวรัส : จุดเด่นอย่างหนึ่งของ ฟ้าทะลายโจร ก็คือมีฤทธิ์ต้านไวรัสที่มีประสิทธิภาพสูงมาก ดังนั้น จึงใช้ได้ผลดีกับอาการกระเพาะอาหารอักเสบที่เกิดมาจากการได้รับเชื้อไวรัสเข้าไป วิธีใช้คือให้ผู้ป่วยทานยาสมุนไพรครั้งละ 3 เม็ดก่อนอาหาร 3 เวลา

ไข้ไทฟอยด์ : หากเป็นไข้หวัดธรรมดาก็คงไม่เท่าไร บางคนที่มีพื้นฐานสุขภาพร่างกายที่ดี อาจจะต้องการเพียงแค่นอนพักให้มากกว่าปกติ 3-4 วันก็จะหายได้เอง แต่มันต่างออกไปถ้าเป็นไข้ไทฟอยด์ เพราะนี่เป็นการติดเชื้อแบคทีเรีย Salmonella Typhi ซึ่งรุนแรงอย่างมากในเด็ก และแพร่กระจายได้ด้วยการปนเปื้อนในน้ำและอาหาร ลักษณะอาการคือมีไข้สูง ร่วมกับปวดศีรษะ ปวดท้อง ท้องผูกและท้องเสีย ฤทธิ์ของฟ้าทะลายโจรก็คือพุ่งเป้าไปที่การทำลายเชื้อไทฟอยด์ที่ฝังตัวอยู่ในเนื้อเยื่อของต่อมน้ำเหลืองและผนังลำไส้เล็ก ตลอดจนช่วยเร่งการสร้างน้ำดีในตับเพื่อเสริมสร้างประสิทธิภาพของการย่อยอาหารด้วย เมื่อเริ่มรู้ตัวว่าเป็นไข้ไทฟอยด์ก็สามารถเริ่มทานสมุนไพร ฟ้าทะลายโจร ได้ในทันที โดยทานครั้งละ 2-3 เม็ด ก่อนอาหารทั้ง 3 มื้อ

รักษาโรคงูสวัด : อีกโรคหนึ่งที่เกิดจากการติดเชื้อไวรัส สมัยนี้อาจไม่ค่อยได้เห็นกันมากเท่าไรแล้ว แต่เมื่อก่อนนั้นมีผู้เจ็บป่วยกันเป็นจำนวนมาก และเมื่อเป็นแล้วก็ยังหาทางรักษากันลำบากอีก เพราะองค์ความรู้ทางการแพทย์ยังมีไม่เพียงพอ ต้นเหตุของโรคงูสวัดเป็นเชื้อไวรัสตัวเดียวกับโรคอีสุกอีใส จึงไม่น่าแปลกใจที่อาการเกือบจะคล้ายคลึงกัน การออกฤทธิ์ของฟ้าทะลายโจรก็คือการทำลายเชื้อไวรัสโดยตรง ขนาดที่ต้องทานก็คือก่อนอาหาร 2-3 เม็ดในทุกมื้ออาหาร และมีข้อกำหนดว่าต้องทานต่อเนื่องเป็นเวลา 3 สัปดาห์ แม้อาการเจ็บปวดต่างๆ จะหายไปแล้วก็ตาม เพื่อไม่ให้กลับมาเป็นโรคงูสวัดซ้ำได้อีกนั่นเอง

บรรเทาอาการแผลอักเสบ : ในเมื่อสรรพคุณที่เด่นๆ อย่างหนึ่งของ ฟ้าทะลายโจร ก็คือต้านอาการอักเสบต่างๆ ดังนั้นจึงใช้เพื่อสมานแผลและลดอักเสบลงได้อย่างไม่ต้องสงสัย วิธีคือใช้ฟ้าทะลายโจรบดละเอียดเป็นผงแล้วพอกที่แผล อาจใช้วิธีทานร่วมด้วยก็ได้

ช่วยรักษาระดับน้ำตาลในเลือด : ข้อนี้เป็นประโยชน์ต่อผู้ป่วยโรคเบาหวานมาก แต่ก็ต้องอยู่ในการควบคุมดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเสมอ เพราะฤทธิ์ของฟ้าทะลายโจรคือช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดให้ต่ำลง ผู้ป่วยเบาหวานที่มีค่าน้ำตาลสูงจึงสามารถเลือกใช้ได้และให้ผลลัพธ์ที่ดี ในขณะที่ผู้ป่วยเบาหวานอีกกลุ่มซึ่งมีค่าน้ำตาลต่ำอยู่แล้ว ก็ควรหลีกเลี่ยงที่จะทานฟ้าทะลายโจรไปก่อน

กระบวนการนำฟ้าทะลายโจรมาใช้เพื่อประโยชน์ทางยา

คุณสมบัติอย่างหนึ่งของ ฟ้าทะลายโจร คือมีรสชาติขมมาก แม้จะตรงตามตำราที่ว่า “หวานเป็นลม ขมเป็นยา” แต่นั่นก็ทำให้หลายคนทานฟ้าทะลายโจรได้ยากจริงๆ จึงต้องมีการแปรรูปเพื่อให้ทานได้ง่ายมากขึ้น ดังนี้

ปั้นเป็นยาลูกกลอน : ส่วนประกอบที่ใช้จะเป็นกิ่งและใบสดๆ นำมาล้างให้สะอาดแล้วตากแดดจนแห้งสนิทดี ก่อนนำมาบดเป็นผง ปั้นผสมกับน้ำผึ้งให้ได้เม็ดเล็กเท่าปลายนิ้วก้อย จากนั้นนำไปผึ่งให้แห้งอีกครั้งแล้วค่อยเก็บใส่โหลหรือภาชนะบรรจุอื่นๆ ข้อควรระวังคือ อย่าใส่น้ำผึ้งมากเกินไปนัก จุดประสงค์หลักเราใส่เพื่อให้ช่วยลดความขมโดดของ ฟ้าทะลายโจร เท่านั้น

บรรจุใส่แคปซูล : รูปแบบนี้รับรองว่าทานง่ายแน่นอน เพราะจะไม่มีรสชมเลย และกลิ่นเจือจางมาก กระบวนการคือนำส่วนของใบและลำต้นมาบดให้เป็นผลละเอียด หลังจากล้างทำความสะอาดพร้อมตากแห้งเป็นที่เรียบร้อยแล้ว

ทำเป็นยาอัดเม็ด : จริงๆ อันนี้คล้ายกับการทำยาลูกกลอน เพียงแต่ใช้เครื่องจักรสมัยใหม่เท่านั้น ส่วนผสมที่ใช้ก็เลือกได้หลากหลาย จะเป็นลำต้น ใบหรือรากก็ได้ ตามแต่สรรพคุณที่ต้องการ ขั้นตอนคร่าวๆ ก็คือ ทำความสะอาด อบ บดผงและอัดเม็ด

ต้มกับน้ำสะอาดเพื่อดื่ม : วิธีนี้เป็นการเตรียมยาสมุนไพรที่ง่ายและรวดเร็วที่สุด เพราะเราสามารถใช้ส่วนของวัตถุดิบที่ยังสดอยู่ได้เลย ไม่ต้องตากแห้งให้เสียเวลา แต่ก็จะมีรสขมมากอยู่ อาจเติมน้ำผึ้งช่วยได้บ้าง ที่สำคัญยาต้มนี้ต้องดื่มต่อเนื่องหลายเวลาในวันเดียว จึงควรต้มทิ้งไว้เป็นหม้อใหญ่สักหน่อยจะได้ไม่ต้องเทียวต้มทุกครั้งที่จะใช้

บดเป็นผงเพื่อใช้พอก : ใช้ส่วนของใบแก่จัด นำมาบดให้ละเอียดทั้งๆ ที่ยังสดนั่นเอง ผสมเกลือเล็กน้อย น้ำเปล่าอีกนิดหน่อย คนจนเข้ากันเป็นเนื้อเดียวก็ใช้ได้ ตักเอาแต่เนื้อสมุนไพร ฟ้าทะลายโจร ไปพอกแผลแล้วพันทับด้วยผ้าขาวบาง จากนั้นจึงแกะเปลี่ยนตามช่วงเวลาที่เหมาะสม

บดเป็นผงเพื่อใช้สูดดม : วิธีการใช้จะคล้ายคลึงกับยานัตถุ์มากกว่ายาดม คือเป็นการสูดเอาควันฟุ้งให้ตรงเข้าไปในคอเลย การเตรียมสมุนไพรก็ใช้ใบตากแห้งมาบดละเอียดแล้วบรรจุใส่ขวดเก็บไว้ เวลาที่เอามาใช้ถ้าผงยาไปติดอยู่บริเวณคอก็จะช่วยเรื่องลดเสมหะและแก้อาการเจ็บคอ แต่ถ้าผงยาติดอยู่ในช่องจมูกก็จะช่วยลดน้ำมูกได้

อาการแพ์ทางพิษวิทยาของฟ้าทะลายโจร

สำหรับคนไข้บางคนที่รับประทานฟ้าทะลายแล้วมีอาการแพ้ เช่น ปวดท้อง ท้องเสีย ปวดเอว เวียนศีรษะ อาการผื่นคัน หรือลมพิษ จนถึงอาการแพ้ขั้นรุนแรงให้หยุดใช้ยาทันที

ข้อควรระวังในการใช้สมุนไพรฟ้าทะลายโจร

สำหรับคนที่ใช้ฟ้าทะลายโจรเป็นประจำติดต่อกันเป็นเวลานาน อาจทำให้กล้ามเนื้อเปลี้ย มือเท้าชาได้ เนื่องจากฟ้าทะลายโจรเป็นยาเย็น จึงควรหยุดใช้ยาหรือไม่ใช้ติดต่อกันนานเกินไป

1. ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีความดันต่ำและมีอาการท้องอืด แน่นท้อง อาหารไม่ย่อย หรือทานฟ้าทะลายโจรแล้วมีอาการแพ้
2. ไม่ควรทานติดต่อกันเป็นระยะเวลานานๆ
3. ห้ามใช้ในสตรีมีครรภ์และอยู่ในช่วงให้นมบุตร
4. ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บคอและอักเสบเนื่องจากเหตุเฉพาะเจาะจงอื่นๆ ที่ต้องควบคุมโดยแพทย์

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติมตามลิ้งค์ด้านล่าง

เอกสารอ้างอิง

ฟ้าทะลายโจร สรรพคุณและประโยชน์ เป็นสมุนไพรต้านหวัด (ออนไลน์).สืบค้นจาก : http://sukkapab.com [17 มีนาคม 2561].

The Flower Power of the Kariyat Plant (ออนไลน์).สืบค้นจาก : http://lustroushenna.typepad.com [17 มีนาคม 2561].