พะยอม
พะยอม (White meranti) เป็นไม้ยืนต้นที่แพร่หลายอย่างมากในประเทศไทย เป็นดอกไม้ประจำจังหวัดกาฬสินธุ์ มีดอกสีเหลืองอ่อนและมีกลิ่นหอม เป็นไม้ต้นที่ชวนให้สบายตาและน่าชมเวลาเดินผ่าน สามารถนำดอกมารับประทานเป็นยาได้ เป็นต้นไม้เก่าแก่ที่มีความมงคลและมีสรรพคุณที่นำมาใช้ประโยชน์ได้มากมาย
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของพะยอม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Shorea roxburghii G.Don
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Shorea” และ “White meranti”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “สุกรม” ภาคเหนือเรียกว่า “ขะยอมดง พะยอมดง” ภาคอีสานเรียกว่า “คะยอม ขะยอม” ภาคใต้เรียกว่า “ยอม” จังหวัดเลยเรียกว่า “แดน” จังหวัดน่านเรียกว่า “ยางหยวก” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “กะยอม เชียง เซียว เซี่ย” จังหวัดปราจีนบุรีและสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “พะยอมทอง” ประเทศลาวเรียกว่า “ขะยอม”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ยางนา (DIPTEROCARPACEAE)
ชื่อพ้อง : Shorea talura Roxb.
ลักษณะของต้นพะยอม
พะยอม เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทยและทวีปเอเชีย สามารถพบได้ตามป่าเบญจพรรณและป่าดงดิบที่มีดินเป็นดินทราย
เปลือกต้น : มีสีน้ำตาลหรือสีเทาเข้ม เปลือกแตกเป็นร่องตามยาวและเป็นสะเก็ดหนา ส่วนเนื้อไม้มีสีเหลืองจนถึงสีน้ำตาล
ต้น : ต้นเป็นทรงพุ่มกลม แตกกิ่งก้านจำนวนมาก
ใบ : ใบเป็นรูปมนรี ผิวใบเกลี้ยงเป็นมัน โคนใบสอบมน ปลายใบแหลม ขอบเรียบเป็นคลื่น ด้านหลังใบจะมีเส้นใบที่มองเห็นชัดเจน
ดอก : ออกดอกเป็นช่อใหญ่ตามส่วนยอดของต้น ดอกมีสีเหลืองอ่อนและมีกลิ่นหอม กลีบดอกเรียบโค้งเล็กน้อย โคนกลีบดอกติดกับก้านดอก มีลักษณะกลม มักจะออกดอกพร้อมกันเกือบทั้งต้น โดยจะออกดอกในช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนกุมภาพันธ์
ผล : เป็นผลแห้งที่มีผนังผลชั้นนอกเจริญยื่นออกมาเป็นปีก มีลักษณะเป็นทรงไข่และกระสวย ซ่อนตัวอยู่ในกระพุ้ง โคนปีกมี 5 ปีก ประกอบด้วยปีกยาวรูปขอบขนาน 3 ปีก และปีกสั้น 2 ปีก ออกผลในช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนมีนาคม
เมล็ด : ในผลมีเมล็ดหนึ่งเมล็ด
สรรพคุณของพะยอม
- สรรพคุณจากดอก ช่วยบำรุงหัวใจ เป็นยาแก้ไข้ เป็นยาหอมไว้แก้ลม
- สรรพคุณจากเปลือกต้น แก้อาการท้องร่วงหรือท้องเดิน นำมากินแทนหมากเพื่อช่วยแก้ลำไส้อักเสบได้ เป็นยา
- ฝาดสมานแผลในลำไส้ ช่วยสมานบาดแผลและชำระบาดแผลต่าง ๆ ด้วยการนำเปลือกต้นมาฝนแล้วทา
ประโยชน์ของพะยอม
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกอ่อนนำมารับประทานได้ด้วยการนำมาลวกจิ้มกับน้ำพริก ใส่ในแกงต่าง ๆ หรือนำมาผัดกับส่วนประกอบอื่น ๆ เปลือกต้นสามารถใช้รับประทานกับใบพลูแทนหมากได้ เปลือกต้นและเนื้อไม้ชิ้นเล็กสามารถนำมารองน้ำตาลสดจากต้นมะพร้าวและน้ำตาลจากต้นตาลโตนดและนำมาใส่ในเครื่องหมักดองเพื่อกันบูดกันเสียได้
2. ใช้ในอุตสาหกรรม ไม้พะยอมสามารถนำมาใช้ในการก่อสร้างอย่างการทำเสาบ้าน ขื่อ รอด ตง พื้น ทำฝา เรือขุด เครื่องบนเสากระโดงเรือ แจว พาย กรรเชียง คราด ครก สาก ลูกหีบ กระเดื่อง ตัวถังรถ ซี่ล่อเกวียน กระเบื้องไม้ หมอนรถไฟ และนำมาใช้แทนไม้ตะเคียนทอง เป็นยาแนวเรือด้วยการนำชันจากต้นมาผสมกับน้ำมันทาไม้ ใช้ในอุตสาหกรรมฟอกหนัง
3. เป็นไม้ประดับ ปลูกได้ดีในที่แล้ง ปลูกไว้เพื่อความสวยงามให้ร่มเงาตามบ้านเรือน มีความเชื่อว่าบ้านใดที่ปลูกต้นพะยอมไว้ประจำบ้านจะช่วยทำให้คนในบ้านมีนิสัยที่อ่อนน้อม ไม่ขัดสนในเรื่องต่าง ๆ ตามความเชื่อควรปลูกไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือและปลูกในวันเสาร์
คุณค่าทางโภชนาการของดอกพะยอม
คุณค่าทางโภชนาการของดอกพะยอมในส่วนที่กินได้ต่อ 100 กรัม
| สารอาหาร | ปริมาณสารอาหารที่ได้รับ |
| คาร์โบไฮเดรต | 7.2 กรัม |
| โปรตีน | 4.4 กรัม |
| ไขมัน | 1.1 กรัม |
| เส้นใย | 2.8 กรัม |
| เหล็ก | 0.3 มิลลิกรัม |
| แคลเซียม | 46 มิลลิกรัม |
เปลือกต้นมีสารแทนนินชนิด Pyrogallol และ Catechol ในปริมาณสูง ช่วยสมานแผลได้
พะยอม เป็นไม้ตระกูลเก่าแก่ที่มีความเชื่อเป็นมงคลและเป็นสัญลักษณ์ประจำสถานที่มากมาย เป็นไม้ที่เป็นพุ่มกลมอย่างสวยงาม สะดุดตาเพียงครั้งแรกที่มอง นอกจากความงามแล้วยังสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายอุตสาหกรรม สรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงหัวใจและสมานบาดแผลได้
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
แหล่งอ้างอิง
เว็บไซต์ฝ่ายปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.), เว็บไซต์สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน), เว็บไซต์กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช (กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม), เว็บไซต์หมอชาวบ้าน (เดชา ศิริภัทร)
