เกล็ดเลือด ( Platelet )
Platelet Count (เพลตเล็ท เคานต์) คือ การนับจำนวนเกล็ดเลือด ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการหยุดการไหลของเลือดเมื่อเกิดบาดแผล เพื่อป้องกันการเสียเลือดมากเกินไป เกล็ดเลือด (Platelet) หรือ thrombocyte มีต้นกำเนิดจากไขกระดูกเช่นเดียวกับเซลล์เม็ดเลือดอื่นๆ โดยในระยะแรกจะเรียกว่า megakaryocyte และอยู่ในไขกระดูก ก่อนที่จะพัฒนาและออกสู่หลอดเลือดในลักษณะแผ่นที่ไม่เป็นระเบียบ ขนาดเล็กกว่ามีเลือดแดง
วัตถุประสงค์ในการตรวจ เกล็ดเลือด
คือ เพื่อนับจำนวนของ เกล็ดเลือด หากมีน้อยกว่าระดับปกติก็ย่อมมีผลในการห้ามเลือดให้กระทำการได้ช้าเนิ่นนานกว่าที่ควาจะเป็น แต่หากมีมากกว่าระดับปกติ ก็อาจบ่งชี้ว่าร่างกายกำลังมีโรคสำคัญหรือกำลังมีการอักเสบชนิดรุนแรง
หน้าที่ของเกล็ดเลือดภายในร่างกาย
เกล็ดเลือดเป็นเซลล์เม็ดเลือดที่ทำหน้าที่ในกลไกการห้ามเลือด ดักจับสิ่งแปลกปลอมที่เข้าสู่ร่างกาย และการแข็งตัวของเลือด หากผนังหลอดเลือดได้รับความเสียหายเกล็ดเลือดจะรีบไปที่บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บและสร้างซีโรโทนินทำให้หลอดเลือดหดตัว ปิดรอยฉีกขาด หยุดเลือด และเสริมสร้างความแข็งแรงของเยื่อบุหลอดเลือด หากเกล็ดเลือดต่ำแล้วเกิดได้รับบาดเจ็บจนมีเลือดออกอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการมีเลือดไหลไม่หยุดจนไม่สามารถควบคุมได้หรือตั้งใช้เวลาในการห้ามเลือดนานขึ้น เมื่อมีเกล็ดเลือดในเลือดมากเกินไปเรียกว่า ภาวะเกล็ดเลือดสูง เป็นภาวะผิดปกติของร่างกายในการสร้างเกล็ดเลือด ทำให้ร่างกายสร้างเกล็ดเลือดสูงโดยไม่สามารถควบคุมได้ อาจเป็นอันตรายจากเส้นเลือดอุดตันในสมอง เส้นเลือดอุดตันหลอดเลือดหัวใจ โรคหัวใจ เป็นต้น
เกล็ดเลือดที่ดีต่อสุขภาพควรมีปริมาณเท่าไหร่
จำนวนเกล็ดเลือดปกติอยู่ในช่วง 150,000 ถึง 450,000 เกล็ดเลือดต่อไมโครลิตรของเลือด การมีเกล็ดเลือดมากกว่า 450,000 เป็นภาวะที่เรียกว่า ภาวะเกล็ดเลือดสูง แต่การมีน้อยกว่า 150,000 เรียกว่า ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ การตรวจความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (Complete blood count; CBC) เป็นการตรวจเลือดพื้นฐานที่แพทย์นิยมใช้ตรวจในการตรวจสุขภาพประจำปีเนื่องจากการตรวจนี้ทำได้ค่อนข้างง่าย
ค่าปกติของ เกล็ดเลือด แต่ละช่วงวัย ได้แก่
ทารก = 200,000 – 475,000 เซลล์ / ลบ.มม.
เด็ก = 150,000 – 450,000 เซลล์ / ลบ.มม.
ผู้ใหญ่ = 150,000 – 400,000 เซลล์ / ลบ.มม.
การมีเกล็ดเลือดน้อยเกินไปหมายความว่าอย่างไร
ถ้าศัพท์ทางการแพทย์เรียกการมีเกล็ดเลือดมากเกินไปว่า ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ (leukopenia)
เป็นภาวะที่พบได้บ่อยที่สุดสามารถแบ่งระดับความรุนแรงได้จากระดับเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลหรือ absolute neutrophil count (ANC) สามารถแบ่งออกเป็น 3 ระดับ ดังนี้
ระดับที่ 1 เม็ดเลือดขาวต่ำเล็กน้อย (1000-1500 cell/mm)
ระดับที่ 2 เม็ดเลือดขาวต่ำในระดับปานกลาง (500-1000 cell/mm)
ระดับที่ 3 เม็ดเลือดขาวต่ำระดับรุนแรง (<500 cell/mm)
จากการศึกษาพบว่าผู้ป่วยมีโอกาสติดเชื้อจะมากขึ้นตามระดับความรุนแรงของภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ
โดยทั่วไปแล้วผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัดจะมีระดับเม็ดเลือดขาวต่ำที่สุดภายใน 6-12 วันหลังจากได้รับยาเคมีบำบัด และปริมาณเม็ดเลือดขาวจะกลับเข้าสู่ระดับปกติภายใน 21 วัน
อาการที่บ่งชี้ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ
- เกิดรอยช้ำ หรือเกิดห้อเลือด
- มักมีเลือดออกที่เหงือก จมูก หรือทางเดินอาหาร
- เมื่อเกิดบาดแผล เช่น ของมีคมบาด เลือดหยุดไหลช้ากว่าปกติ
- ผื่นหรือจุดขนาดเล็กกระจายใต้ผิวหนัง
- ประจำเดือนมามากผิดปกติ
สาเหตุที่จำนวนเกล็ดเลือดของคุณลดลง
ยาบางชนิด เช่น ยาแก้ปวดแอสไพริน ยาฆ่าเชื้อ ยาขับปัสสาวะ- โรคมะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งต่อมน้ำเหลือง
- การรักษามะเร็งด้วยเคมีบำบัด หรือรังสีรักษา
- โรคภูมิต้านทานตนเอง หรือโรคออโตอิมมูน
- การติดเชื้อไวรัส เช่น เอสไอวี โรคหัด และโรคไวรัสตับอักเสบ
- การติดเชื้อในไตหรือความผิดปกติ
- โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์
- โรคโลหิตจาง
- โรคตับแข็ง
- การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป
- การสูบบุหรี่มากเกินไป
ค่าผิดปกติของ เกล็ดเลือด
1. ในทางน้อย
1.1 ที่เกิดจากสาเหตุภายนอกที่มาทำลายเม็ดเลือด อาจแสดงว่า
- ถูกไวรัสบางชนิดโจมตีทำลาย เช่น ไวรัสขนาดใหญ่ชนิดโจมตีเซลล์ , เฮิร์พไวรัส , ไวรัส HIV
- การเสียเลือดมาก หรือการได้รับการถ่ายเลือดปริมาณมากผิดปกติ
- เกิดการติดเชื้อที่ไม่ใช่ไวรัสที่ร้ายแรง
1.2 ที่เกิดจากสาเหตุภายที่ทำให้ไขกระดูกลดการผลิต เกล็ดเลือด อาจแสดงว่า
- อาจเกิดโรคที่ส่งผลกระทบต่อไขกระดูก เช่น โรคมะเร็งต่อมน้ำเหลือง โรคมะเร็งเม็ดเลือดขาว โรคพังผืดจับเจาะไขกระดูก
- อาจเกิดจากการถูกรังสีรักษา หรือรังสีบำบัดในการรักษาโรค
- เกิดจากการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ต่อเนื่องเป็นเวลานาน
- มีการติดเชื้อจากไวรัสบางชนิด
- อาจได้รับยารักษาโรคบางชนิด เช่น ยาเสริมฮอร์โมนสำหรับสตรี ยารักษาอาการชัก ยาขับปัสสาวะ
1.3 ที่เกิดจากภายในร่างกาย
- อาจเกิดอาการม้ามโต
- ร่างกายได้รับน้ำมากกว่าปกติ
- อาจเกิดโรคไต
2. ในทางมาก อาจแสดงว่า
- เกิดการอักเสบจากแผลเรื้อรังภายในร่างกาย
- อาจเกิดโรคมะเร็งที่ไขกระดูก
- อาจมีแผลหรือมีการบาดเจ็บขนาดใหญ่ทำให้ร่างกายสร้าง เกล็ดเลือด เพิ่มมากกว่าปกติ
เกล็ดเลือด มีต้นกำเนิดมาจากไขกระดูก ทำหน้าที่สำคัญในการช่วยหยุดยั้งการไหลของเลือดขณะเกิดบาดแผล และป้องกันการเสียเลือดมาก
ชนิดของ เกล็ดเลือด
เอ็มพีวี ( MPV ) Mean Platelet Volume
เกิดมาจากไขกระดูก เป็นค่าเฉลี่ยปานกลางของปริมาตร เกล็ดเลือด โดยมีหน่วยนับเป็น เฟมโตลิตร ( fL )
วัตถุประสงค์ในการตรวจ MPV
เพื่อหาค่าเฉลี่ยปานกลางของปริมาตร เกล็ดเลือด ว่ามีขนาดเล็ก ปกติ หรือใหญ่กว่าปกติ
ค่าปกติของ MPV
ค่าปกติทั่วไป = 6 – 10 fL
ค่าผิดปกติของ MPV
1. ในทางน้อย อาจแสดงว่า
- เกล็ดเลือด นั้นใกล้สิ้นอายุขัยจึงทำให้มีขนาดเล็กลงกว่าปกติ
- อาจเกิดสภาวะไขกระดูกเสื่อม จนทำให้เกิดโรคโลหิตจาง
2. ในทางมาก อาจแสดงว่า
- เกิดเกล็ดเลือดใหม่มากผิดปกติ
- อาจเกิดโรคที่ไขกระดูก จึงทำให้ผลิต เกล็ดเลือด ใหญ่กว่าปกติ
ร่วมตอบคำถามกับเรา
อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
ประสาร เปรมะสกุล, พลเอก. คู่มือแปลผลตรวจเลือด เล่มสอง. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, 2554. 416 หน้า. 1. เลือด – การตรวจ I.ชื่อเรื่อง. 616.07561 ISBN 978-974-9608-49-4.
พวงทอง ไกรพิบูลย์. ถาม – ตอบ มะเร็งร้ายสารพัดชนิด. กรุงเทพฯ ซีเอ็ดยูเคชั่น, 2557. 264 หน้า 1.มะเร็ง I.ชื่อเรื่อง. 616.994 ISBN 978-616-08-1170-0.
