กระทือ ยาสมุนไพรคนโบราณ เป็นยาบำรุงกำลัง ช่วยเจริญอาหาร

กระทือ

กระทือ (Shampoo ginger) เป็นยาสมุนไพรประจำบ้านชนิดหนึ่งสำหรับคนโบราณ เป็นไม้ล้มลุกที่คาดว่ามีถิ่นกำเนิดในอินเดีย พบมากในป่าดงดิบของทางภาคใต้ ริมลำธารหรือชายป่า เป็นไม้ที่ปลูกง่ายและมีสรรพคุณทางยามากมาย สามารถนำมาใช้เป็นอาหารได้เหมือนขิง มีรสขม มักจะนิยมปลูกลงดินหรือปลูกในกระถางเพราะดอกมีความทนทานไม่เหี่ยวง่ายและยังมีสีสดใสอีกด้วย แต่น่าเสียดายที่คนสมัยใหม่ไม่ค่อยรู้จักกันมากนัก เป็นยาสมุนไพรที่ถูกลืมเลือนไป ทุกวันนี้แทบจะไม่เคยได้ยินชื่อผ่านเข้าหู ทั้ง ๆ ที่เป็นพืชมากสรรพคุณชนิดหนึ่งสำหรับคนไทยในอดีต

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Shampoo ginger” “Wild ginger”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “กระทือป่า กะแวน กะแอน แสมดำ เฮียวดำ แฮวดำ” จังหวัดแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เฮียวแดง” มีชื่อเรียกอื่น ๆ ว่า “ทือ กะทือ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)

ลักษณะของกระทือ

ลำต้น : มีลักษณะกลมอยู่เหนือดิน มีเหง้าใต้ดิน ต้นจะโทรมในหน้าแล้งแล้วงอกขึ้นใหม่ในหน้าฝน
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันในระนาบเดียวกันคล้ายรูปหอกแกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมนสอบ ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบ มีสีเขียว ก้านใบเป็นกาบหุ้มลำต้น
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแทงขึ้นมาจากเหง้า ช่อดอกเป็นรูปทรงกระบอก มีใบประดับสีเขียวแกมแดงเรียงซ้อนกันแน่นเป็นระเบียบ ดอกมีสีเหลือง มีโคนดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด ดอกบานไม่พร้อมกัน
ผล : ผลแห้งแตกและมีรูปทรงค่อนข้างกลม ผลเป็นสีแดง
เมล็ด : เมล็ดมีสีดำ

สรรพคุณของกระทือ

• สรรพคุณจากเหง้า เป็นยาบำรุงกำลัง ขับน้ำย่อยและช่วยให้เจริญอาหาร บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวร้อน แก้เลือดกำเดาไหล แก้อาการแน่นหน้าอก แก้เสมหะ มีฤทธิ์ในการขับลม ช่วยขับปัสสาวะ ช่วยแก้ฝี บำรุงและขับน้ำนมของสตรี
  – แก้บิด แก้อาการปวดท้องหรืออาการปวดมวนในท้อง แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อหรือจุกเสียดแน่นท้อง และช่วยขับผายลมในลำไส้ ทำให้อุจจาระในลำไส้เป็นปกติ ด้วยการใช้หัวหรือเหง้าสดประมาณ 20 กรัม มาย่างไฟพอสุก แล้วนำมาตำกับน้ำปูนใสครึ่งแก้ว จากนั้นคั้นเอาแต่น้ำมาดื่ม
  – แก้อาการเคล็ดขัดยอก ด้วยการใช้หัวมาฝนแล้วใช้ทา
• สรรพคุณจากดอก บำรุงธาตุในร่างกาย แก้โรคผอมแห้งและผอมเหลือง แก้ไข้เรื้อรัง แก้ลม
• สรรพคุณจากต้น แก้อาการเบื่ออาหาร ช่วยให้เจริญอาหาร ทำให้รับรู้รสอาหารได้ดีขึ้น แก้ไข้
• สรรพคุณจากใบ ขับประจำเดือน บรรเทาอาการปวดประจำเดือน
• สรรพคุณจากราก แก้ไข้ต่าง ๆ เช่น แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้ตัวเย็นที่รู้สึกร้อนภายใน เป็นต้น
  – แก้อาการเคล็ดขัดยอก ด้วยการใช้หัวมาฝนแล้วใช้ทา

ประโยชน์ของกระทือ

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร คนเมืองกาญจน์นำดอกแห้งและเหง้ามาใช้รับประทานเป็นผักหรือใส่ในน้ำพริก หน่ออ่อนหรือต้นอ่อนสามารถนำมาทำแกงเผ็ด แกงไตปลาหรือนำไปต้มจิ้มกินกับน้ำพริก หัวมีรสขมเล็กน้อย หากนำมาประกอบอาหารต้องนำมาหั่นแล้วขยำกับน้ำเกลือนาน ๆ ก่อนรับประทาน ในแถบอเมริกาใต้นิยมนำเอาใบและลำต้นใส่ไว้ในเตาไฟขณะที่ย่างหมูหรือปลาเพราะกลิ่นหอมจากใบและลำต้นจะทำให้เนื้อหมูหรือปลามีกลิ่นหอมน่ารับประทาน
2. เป็นไม้ปลูกประดับ เป็นไม้ปลูกประดับเพื่อความสวยงามของสถานที่ ดอกสามารถนำไปใช้ปักแจกันเพื่อความสวยงามได้
3. นำมาใช้กำจัดเหา สารสกัดด้วยเมทิลแอลกอฮอล์สามารถนำมาใช้กำจัดเหาได้

กระทือ เป็นไม้ล้มลุกที่มีประโยชน์อย่างมาก สามารถนำทุกส่วนของต้นมาใช้ประโยชน์ได้โดยเฉพาะเหง้าที่มีสรรพคุณเป็นยา เป็นพืชที่มีสีสันทั้งดอกสีเหลืองและผลสีแดง เหมาะสำหรับปลูกประดับในบ้าน มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ เป็นยาบำรุงกำลัง ช่วยให้เจริญอาหาร แก้ไข้ ช่วยบำรุงระบบย่อยอาหารและระบบขับถ่ายได้ดี ถือเป็นหนึ่งในสมุนไพรที่คนไทยไม่ควรมองข้าม

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม