กระจับนก กับสรรพคุณและประโยชน์น่ารู้

กระจับนก

ไม้ยืนกระจับนก เป็นพรรณไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบขนาดเล็ก เป็นยาสมุนไพรไทยพื้นบ้าน พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ บริเวณริมห้วยหรือป่าดิบชื้น ลำธาร ชื่อวิทยาศาสตร์ Euonymus cochinchinensis Pierre (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Euonymus similis Craib.) จัดอยู่ในวงศ์กระทงลาย (CELASTRACEAE)[1],[4] ชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ คือ มะดะ (เชียงราย), กระจับนก (เชียงใหม่), นางใย, อึ่งเปาะ (อุบลราชธานี), ตานขี้ม้า, ตาสีไสว, มะดะ, มะหากาหลัง (ภาคเหนือ), กระดูกไก่ ชะแมง (ภาคใต้), คอแห้ง[1],[3],[4]

ลักษณะของต้นกระจับนก

• ลักษณะของต้น[1],[2],[3],[4]
  – เป็นพรรณไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบ ขนาดเล็ก
  – มีความสูงได้ถึง 10-12 เมตร
  – มีเส้นรอบวงยาวประมาณ 5.5 นิ้ว
  – เปลือกต้นบาง มีสีน้ำตาลครีม
  – มีร่องแตกตามยาวแคบ ๆ
  – แตกกิ่งก้านเล็ก มีสีเขียว
  – สามารถขยายพันธุ์โดยการตอนกิ่งและการเพาะเมล็ด
  – เป็นพรรณไม้กลางแจ้งที่ทนต่อความร้อนได้ดี
  – มีเขตการกระจายพันธุ์ในจีน กัมพูชา และภูมิภาคมาเลเซีย
  – ในประเทศไทยพบได้ทุกภาค
  – สามารถพบได้ขึ้นตามลำธาร ตามป่าดิบแล้งในระดับต่ำจนถึงความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 1,500 เมตร
• ลักษณะของใบ[1],[2],[3],[4]
  – ใบเป็นใบเดี่ยว
  – ออกเรียงตรงข้ามกัน
  – ใบเป็นรูปรีหรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน
  – ปลายใบแหลม
  – โคนใบสอบเข้าหากัน
  – ขอบใบเรียบหรือเป็นหยักตื้นห่าง ๆ ค่อนไปทางปลายใบ
  – ใบมีความกว้าง 2.5-7 เซนติเมตร และยาว 4.5-16 เซนติเมตร
  – ผิวเนื้อใบบาง ไม่มีขน
  – ผิวใบด้านบนเป็นสีเขียวเข้มเป็นมัน
  – เส้นใบเห็นได้ไม่ชัดเจน
  – เส้นใบข้างมี 7-11 คู่ จรดกันที่ขอบใบ
  – ก้านใบยาว 3-8 มิลลิเมตร
  – มีหูใบแคบ ๆ ร่วงง่าย
  – กิ่งก้านเป็นมัน
• ลักษณะของดอก[3]
  – ออกดอกเป็นช่อแบบแยกแขนง
  – จะออกตามง่ามใบ แต่ส่วนมากจะออกตรงโคนกิ่งที่ออกใหม่
  – มีความยาว 3-10.5 เซนติเมตร
  – ก้านช่อดอกยาว 1.3-8 เซนติเมตร
  – ใบประดับมีขนาดเล็กมาก
  – ขอบเป็นครุย
  – ดอกมีขนาดเล็ก
  – กลีบเลี้ยงดอกมี 5 กลีบ มีรูปร่างคล้ายไต
  – ขอบกลีบเป็นครุยสั้น
  – กลีบดอกมี 5 กลีบ
  – สีเหลืองอ่อนหรือสีเหลืองอมเขียว เป็นรูปไข่กลับ ขอบเป็นครุย
  – จานฐานดอกหนา เป็นรูปวงแหวนหรือเป็นห้าเหลี่ยม
  – ดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน อยู่ที่ขอบจานฐานดอก
  – ก้านชูอับเรณูแบน และสั้นมาก
  – อับเรณูเป็นรูปสามเหลี่ยม
  – รังไข่จะอยู่เหนือวงกลีบ
• ลักษณะของผล[1],[2],[3],[4]
  – ผลเป็นรูปไข่กลับหรือค่อนข้างกลม
  – มีรูปร่างคล้ายกับระฆังคว่ำ
  – มีความยาว 1 เซนติเมตร
  – ปลายผลนูน
  – โคนผลจะเล็กกว่าปลายผล
  – ปลายผลหยักเว้าเป็นพู 5 พู
  – ผลอ่อนเป็นสีเขียว
  – ผลแก่จะเป็นสีชมพูหรือสีแดงเข้ม
  – ผลแก่จัดจะแตกออกเป็น 5 ซีก จะแตกตรงกลางพู
  – แต่ละซีกมีเมล็ด 1 เมล็ด
• ลักษณะของเมล็ด[1],[2],[4]
  – เมล็ดเป็นสีดำ
  – มีขนาดเล็กมาก
  – เป็นมัน
  – มีเยื่อสีส้มหรือสีแดงปกคลุมที่ขั้ว
  – เมล็ดเป็นรูปรี
  – ปลายและโคนมน
  – มีความยาวประมาณ 5-6 มิลลิเมตร

สรรพคุณของกระจับนก

• ราก สามารถนำมาฝนกับน้ำกินเป็นยาแก้เมาเห็ดได้[4]
• ราก สามารถนำมาแช่น้ำหรือใช้ฝนกับน้ำกินเป็นยาแก้ผิดสำแดง[4]
• ลำต้น สามารถนำมาต้มกับน้ำดื่มบำรุงเลือดได้[4]
• เปลือก สามารถนำมาดองหรือแช่ในเหล้าโรง และใช้ดื่มกินก่อนอาหาร เป็นยาช่วยเจริญอาหาร ช่วยให้อยากอาหาร[1],[2],[4]

ประโยชน์ของกระจับนก

• สามารถใช้เป็นอาหารสัตว์ได้[5]
• เนื้อไม้ สามารถใช้ทำเครื่องประมงได้[5]

สั่งซื้อ อาหารเสริมสำหรับผู้ป่วย เนสท์เล่ ออรัลอิมแพค คลิ๊ก @amprohealth

เอกสารอ้างอิง
1. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “กระ จับ นก”. หน้า 8-9.
2. หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). “กระ จับ นก”. หน้า 2.
3. ข้อมูลพรรณไม้, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “กระ จับ นก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/. [09 ก.ค. 2015].
4. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “มะหากาหนัง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [09 ก.ค. 2015].
5. วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. “กระ จับ นก”. อ้างอิงใน : หนังสือพรรณไม้ป่าชายหาด หน้า 2 (มัณฑนา นวลเจริญ). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : th.wikipedia.org. [09 ก.ค. 2015].