ผักกะโฉม
ผักกะโฉม (Marsh weed) เป็นไม้ล้มลุกอายุสั้นวงศ์ว่านเทียนเกล็ดหอยที่มักจะขึ้นในที่ชื้นแฉะ มีดอกเล็ก ๆ เป็นสีน้ำเงินอมม่วงแล้วกลางดอกแต้มไปด้วยสีเหลืองทำให้ดูน่ารักและน่ามอง แต่ต้นที่ขึ้นเตี้ยทั่วไปและมีดอกเล็กนั้นสามารถนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้หลากหลายกว่าที่คิด ทั้งต้นที่รสหอมเย็นของผักกะโฉมคือยาชั้นดีแบบที่คาดไม่ถึง ส่วนของใบมีกลิ่นคล้ายกับใบโหระพาซึ่งสามารถนำมาใช้แต่งกลิ่นอาหารหรือทำเป็นน้ำหอมได้อีกด้วย
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของผักกะโฉม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Limnophila rugosa (Roth) Merr.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Marsh weed”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ผักกะโสม” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “อ้มกบ” จีนแต้จิ๋วเรียกว่า “จุ้ยห่วยเฮียง” จีนกลางเรียกว่า “สุ่ยหุยเซียง” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ผักแมงดา โหระพาน้ำ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์เทียนเกล็ดหอย (PLANTAGINACEAE)
ชื่อพ้อง : Herpestis rugosa Roth, Limnophila roxburghii G.Don
ลักษณะของผักกะโฉม
ผักกะโฉม เป็นพรรณไม้ล้มลุกอายุหนึ่งปีที่มักจะพบตามริมคูและดินชื้นแฉะ
ลำต้น : ลำต้นแตกแขนงออกไป ต้นที่ยังเล็กอยู่จะมีขนขึ้นปกคลุม เมื่อโตแล้วหรือแก่ขนจะหลุดร่วงไป ลำต้นมีกลิ่นหอม
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเป็นคู่ตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ไปจนถึงรูปไข่แกมขอบขนาน ปลายใบมนหรือแหลม ขอบใบหนา แผ่นใบเป็นสีเขียวสด หลังใบมีขนปกคลุมและมีรอยย่น ก้านใบสั้น
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจุกบริเวณส่วนยอดของลำต้นและตามซอกใบ กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก ดอกมีขนและเป็นสีน้ำเงินอมม่วง กลางดอกแต้มไปด้วยสีเหลือง ลักษณะของดอกเป็นรูปคล้ายปาก กลีบดอกเชื่อมติดกันที่ปลายแยกเป็น 2 ปาก ปากล่างมี 3 กลีบ ส่วนปากบนมี 2 กลีบ มีเกสรเพศผู้และเกสรเพศเมีย 1 อัน ไม่มีก้านดอก
ผล : เป็นผลแห้งรูปไข่และแบน สามารถแตกได้
เมล็ด : เมล็ดมีลักษณะกลมขนาดเล็กและมีสีน้ำตาล
สรรพคุณของผักกะโฉม
- สรรพคุณจากใบ เป็นยาธาตุช่วยเจริญอาหาร เป็นยาขับปัสสาวะ
– รักษาอาการผิดปกติในทางเดินอาหารหรือเป็นโรคเกี่ยวกับทางเดินอาหาร ด้วยการนำใบแห้ง 6 – 15 กรัม มาต้มกับน้ำแล้วรับประทาน - สรรพคุณจากต้น เป็นยาแก้ไอและขับเสมหะ ช่วยแก้อาการแน่นท้องและแน่นหน้าอก เป็นยาแก้ปวดท้องโรคกระเพาะอาหาร ช่วยลดอาการบวมน้ำ
– รักษาแผลพุพอง ด้วยการนำต้นสดปริมาณพอควรมาต้มกับน้ำใช้ล้างแผลหรือนำมาตำแล้วพอกบริเวณที่เป็นแผล - สรรพคุณจากต้นและใบ ช่วยระงับความร้อน ปรุงเป็นยาเขียวกระทุ้งพิษเหือด หัด สุกใส ดำแดงและฝีดาษ
– รักษาบาดแผล ด้วยการนำต้นและใบมาตำแล้วพอก
ประโยชน์ของผักกะโฉม
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนและใบอ่อนใช้ทานเป็นผักสดร่วมกับลาบก้อยหรือน้ำพริกได้ ใบซึ่งมีกลิ่นคล้ายกับใบโหระพานั้นสามารถนำมาใช้แต่งกลิ่นอาหารได้
2. ใช้ทำน้ำหอม ใบซึ่งมีกลิ่นคล้ายกับใบโหระพานั้นสามารถทำเป็นน้ำหอมได้
ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของผักกะโฉม
ผักกะโฉมมีน้ำมันหอมระเหย ซึ่งน้ำมันนี้จะเป็นสารประกอบของ phenylpropane และ sesquiterpene
ผักกะโฉม เป็นผักที่ไม่ควรมองข้ามแม้ว่าจะมีอายุสั้น เป็นพืชเตี้ยและมักจะพบตามที่ชื้นแฉะแต่เป็นต้นที่มีประโยชน์ได้มากมาย แถมยังมีน้ำมันหอมระเหยที่สามารถนำมาใช้ทำน้ำหอมได้อีกด้วย ผักกะโฉมมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของใบและต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ ช่วยเจริญอาหาร รักษาโรคเกี่ยวกับทางเดินอาหาร แก้ไอและขับเสมหะ แก้ปวดท้องโรคกระเพาะอาหารและช่วยลดอาการบวมน้ำได้ เป็นต้นที่ดีต่อระบบย่อยอาหารในร่างกาย
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ผักกะโฉม”. หน้า 461-462.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ผักกะโฉม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [23 พ.ย. 2014].
