จิกสวน ต้นไม้ในพระพุทธประวัติ ดอกสีชมพูสวยงามและสรรพคุณทางยาหลากหลาย

จิกสวน

จิกสวน (Powderpuff tree) หรือเรียกอีกอย่างว่า “จิกบ้าน” มีดอกสีชมพูและเกสรเพศผู้เป็นเส้นเล็กสีชมพูเข้มจำนวนมาก เป็นดอกที่สวยงามมากและมีลักษณะเด่นเหมาะสำหรับปลูกเป็นไม้ประดับ สามารถพบได้ที่วัดวาอารามเนื่องจากเป็นต้นไม้ในพระพุทธประวัติ นอกจากนั้นยังสามารถนำส่วนของต้นมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของจิกสวน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Barringtonia racemosa (L.) Spreng.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Powderpuff tree” และ “Bottle brush oak”
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “จิกบ้าน” ชาวมลายูและจังหวัดนราธิวาสเรียกว่า “ปูตะ”
ชื่อวงศ์ : วงศ์จิก (LECYTHIDACEAE หรือ BARRINGTONIACEAE)

ลักษณะของจิกสวน

จิกสวน เป็นไม้พุ่มหรือยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทยและเพื่อนบ้านใกล้เคียงตั้งแต่ประเทศอินเดียไปจนถึงเกาะชวาของอินโดนีเซีย มักพบตามขอบป่าพรุหรือในที่ลุ่ม ที่ชื้นแฉะหรือบริเวณที่มีน้ำท่วมขัง
เปลือกลำต้น : มีลักษณะขรุขระเป็นสีน้ำตาลปนเทา เปลือกชั้นในเป็นสีน้ำตาลเรื่อถึงสีชมพู มีเส้นใยเหนียว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับเรียงเวียนรอบกิ่งเป็นกระจุกหนาแน่นที่ปลายกิ่ง ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กลับ รูปไข่กลีบแกมรูปขอบขนานหรือรูปหอก ปลายใบเป็นติ่งแหลม โคนใบสอบแคบ ขอบใบหยักตื้นมนและละเอียดหรือเป็นจักเล็กน้อยคล้ายกับฟันเลื่อย แผ่นใบสีเขียว หลังใบและท้องใบเรียบ เนื้อใบบางคล้ายกระดาษ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อห้อยลงโดยจะออกที่ปลายยอด ก้านช่อดอกเป็นสีชมพูและเขียว ลักษณะของช่อดอกคล้ายกับแปรงล้างขวด ดอกย่อยเป็นสีชมพู กลีบดอกเป็นสีชมพู 4 กลีบ ปลายกลีบมนและโค้ง ดอกมีใบประดับเป็นรูปสามเหลี่ยม กลีบเลี้ยงมีประมาณ 2 – 4 กลีบ ติดกันเป็นเนื้อเดียวและมีขนาดเท่ากันหรือไม่เท่ากัน ดอกมีเกสรเพศผู้เป็นเส้นเล็กสีชมพูเข้มและมีจำนวนมาก
ผล : ผลเป็นรูปไข่ มีกลีบเลี้ยงติดอยู่ โคนแคบเกือบเป็นรูปสามเหลี่ยม มักจะออกผลในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนกรกฎาคม
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดเดี่ยวเป็นรูปไข่ ผิวเมล็ดเป็นร่อง

สรรพคุณของจิกสวน

• สรรพคุณจากเมล็ด แก้อาการตาเจ็บหรือเยื่อตาอักเสบ แก้ไข้ตัวร้อน แก้อาการไอ แก้อาเจียน แก้อาการจุกเสียดแน่นหรือปวดท้อง เป็นยาขับพยาธิ
  – แก้โรคดีซ่านและโรคเกี่ยวกับน้ำดี ด้วยการนำเมล็ดผสมกับน้ำนม
• สรรพคุณจากต้น แก้อาการปวดศีรษะ แก้เสมหะพิการ รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน
• สรรพคุณจากใบ แก้ชัก แก้อุจจาระพิการ แก้บิดมูกเลือด เป็นยาสมานบาดแผล
  – แก้ไข้ทรพิษ แก้อาการคัน ด้วยการนำใบมาตำพอกหรือจะใช้ใบตำรวมกับรากและเปลือก
  – แก้อาการท้องร่วง ด้วยการนำใบมาต้ม
• สรรพคุณจากราก เป็นยาเย็น เป็นยาแก้ไข้มาลาเรีย เป็นยาระบาย
• สรรพคุณจากผล
  – แก้อาการไอ แก้หืด แก้อาการเจ็บคอ แก้อาการท้องเสีย ด้วยการนำผลมาตำเอาแต่น้ำใช้ดื่ม
  – แก้อาการท้องร่วง ด้วยการนำผลมาต้ม
  – แก้ผิวหนังพุพอง แก้เจ็บคอ ด้วยการนำผลมาตำแล้วพอก
• สรรพคุณจากเปลือก เป็นยาขับพยาธิ แก้โรคปวดข้อ
• สรรพคุณจากเนื้อไม้ ขับระดูขาวของสตรี

ประโยชน์ของจิกสวน

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนนำมาใช้รับประทานเป็นผักสด ยอดอ่อนและดอกใช้รับประทานเป็นผักสดหรือรับประทานเป็นผักจิ้มกับลาบ แจ่ว น้ำตกหรือขนมจีน
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมปลูกในวัดวาอารามเนื่องจากเป็นต้นไม้ในพระพุทธประวัติ
3. ใช้ในอุตสาหกรรม เนื้อไม้นำมาใช้ในงานก่อสร้างในร่มหรือนำมาใช้ในการทำเครื่องมือเครื่องใช้พวกครก สาก เครื่องเรือนหรือใช้ทำเรือ พาย ทำเกวียน เป็นต้น
4. ใช้ในการเกษตร เมล็ดหรือเปลือกใช้เป็นยาสำหรับเบื่อปลาและเป็นยาฆ่าแมลง

จิกสวน เป็นต้นไม้ที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทยและเป็นไม้ประดับที่เป็นต้นไม้ในพระพุทธประวัติ สามารถนำทุกส่วนของต้นมาใช้เป็นยาได้ ทั้งนี้ควรระวังไม่ให้ละอองเกสรของดอกจิกเข้าตาเพราะอาจทำให้ตาอักเสบและแดงได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้อาการไอเสมหะ แก้ชัก เป็นยาขับพยาธิ แก้อาการท้องเสียหรือท้องร่วง เป็นต้นไม้ไทยที่มีความเชื่อและมีประโยชน์หลากหลายด้าน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “จิกสวน (Chil Suan)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 95.
ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “จิกสวน จิกบ้าน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaibiodiversity.org. [1 มี.ค. 2014].
มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 188 คอลัมน์: ต้นไม้ใบหญ้า. “จิก ผักพื้นบ้านดอกงามจากป่าหิมพานต์”. (เดชา ศิริภัทร). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [1 มี.ค. 2014].
PlantZAfrica. “Barringtonia racemosa”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.plantzafrica.com. [1 มี.ค. 2014].
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ, สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “จิกสวน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: biodiversity.forest.go.th. [03 ก.พ. 2014].
หนังสือคู่มือคนรักต้นไม้ ไม้ดอกหอมสีชมพู. (วชิรพงศ์ หวลบุตตา).
พืชสมุนไพรโตนงาช้าง. “จิกสวน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: paro6.dnp.go.th/web_km/พืชสมุนไพรโตนงาช้าง/. [1 มี.ค. 2014].
ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ. “จิกสวน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.nectec.or.th. [1 มี.ค. 2014].
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “จิกสวน”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 228-230.