บัวเผื่อน
บัวเผื่อน (Water lily) เป็นไม้น้ำที่มีดอกคล้ายดอกบัวสาย มักจะพบขึ้นตามหนอง บึงและริมแม่น้ำ คนโบราณเรียกพืชชนิดนี้ว่า “บัวเผื่อน” เพราะว่ากลีบดอกจะมีสีเผื่อนระหว่างสีขาวครามและสีชมพูอ่อน เป็นชื่อที่คนเมืองและคนสมัยใหม่ไม่ค่อยรู้จักแต่อาจจะเคยเห็นตามบึงน้ำต่าง ๆ หรือในคลองทั่วไป
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของบัวเผื่อน
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nymphaea nouchali Burm.f.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Water lily”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “บัวผัน บัวขาบ” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “นิโลบล” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ป้านสังก่อน” ชาวมลายูและจังหวัดนราธิวาสเรียกว่า “ปาลีโป๊ะ” มีชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “บัวแบ้”
ชื่อวงศ์ : วงศ์บัวสาย (NYMPHAEACEAE)
ชื่อพ้อง : Nymphaea stellata Willd.
ลักษณะของบัวเผื่อน
บัวเผื่อน เป็นพันธุ์ไม้น้ำคล้ายบัวสาย เป็นบัวพันธุ์พื้นเมืองของไทยและพบกระจายอยู่ทั่วทุกภาค
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นกลุ่ม แผ่นใบลอยอยู่บนผิวน้ำ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กว้าง ปลายใบทู่หรือกลมมน ส่วนโคนเว้าลึก แผ่นใบมีสีเขียว ท้องใบสีเขียวอ่อนจนถึงสีม่วงจาง ผิวใบเกลี้ยง
ดอก : เป็นดอกเดี่ยวขึ้นอยู่เหนือน้ำ ดอกมีสีขาวแกมชมพูไปจนถึงสีอ่อนคราม มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ ถ้าดอกมีสีขาวแกมเหลืองปลายกลีบดอกจะเป็นสีครามอ่อน แล้วเผื่อนเป็นสีขาวหรือปลายกลีบเป็นสีชมพูเมื่อใกล้โรย ปลายกลีบแหลม มีเกสรเพศผู้สีเหลืองจำนวนมาก รังไข่มีช่องฝังตัวแน่นอยู่ใต้แผ่นรองรับ ส่วนเกสรเพศเมียเป็นรูปถ้วย สามารถออกดอกได้เกือบตลอดทั้งปี ดอกจะบานช่วงสายและจะหุบช่วงบ่าย
ผล : จมอยู่ใต้น้ำหลังจากการผสมเกสรแล้ว
สรรพคุณของบัวเผื่อน
- สรรพคุณจากเมล็ด บำรุงกำลัง เมล็ดใช้คั่วบำรุงร่างกาย บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงหัวใจ
- สรรพคุณจากหัว บำรุงกำลัง เมล็ดใช้คั่วบำรุงร่างกาย บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงหัวใจ บำรุงครรภ์
- สรรพคุณจากดอก บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้ตัวร้อน บำรุงครรภ์ ช่วยขับเสมหะ แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ แก้ลม ช่วยบำรุงโลหิต ช่วยแก้อาการหน้ามืดตาลาย แก้อาการใจหวิว ใจสั่น วิงเวียน คลื่นไส้และตาพร่าจะเป็นลม ช่วยคลายเครียดและทำให้มีอารมณ์แจ่มใส ลดระดับน้ำตาลในเลือดและช่วยเพิ่มระดับอินซูลินในหนูทดลองได้ มีฤทธิ์ช่วยปกป้องตับหนูจากการถูกทำลายด้วยสารคาร์บอนเตตระคลอไรด์
สารออกฤทธิ์จากดอกบัวเผื่อน
- สาร Nymphagol จากดอกบัวเผื่อน ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด
- ตำราสมุนไพรไทย ในตำรา “พิกัดบัวพิเศษ” ประกอบไปด้วย บัวเผื่อน บัวขม บัวหลวงแดง บัวหลวงขาว บัวสัตตบงกชแดงและบัวสัตตบงกชขาว มีสรรพคุณช่วยแก้ไข้เพื่อบำรุงธาตุทั้ง 4
- บัญชียาหลักแห่งชาติหรือตำรับยา “ยาหอมเทพจิตร” โดยดอกบัวเผื่อนเป็นส่วนประกอบร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ
ประโยชน์ของบัวเผื่อน
1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ก้านดอกสามารถใช้รับประทานเป็นผักหรือใช้จิ้มกินกับน้ำพริกได้และนำมาประกอบอาหารอย่างผัดสายบัวหรือต้มกะทิสายบัวกับปลาทูได้
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกไว้ตัดดอกเพื่อขาย ปลูกเป็นไม้ประดับไว้ในอ่างหรือสระน้ำเพื่อความสวยงามเพราะเลี้ยงง่ายและทนทาน
บัวเผื่อน เป็นบัวที่มีสีขาวแกมชมพูสวยงามมาก นิยมนำมาปลูกประดับไว้ริมคลองหรือไว้ในอ่างสระน้ำในบ้าน ทั้งนี้ถือเป็นยาสมุนไพรของคนไทยมาแต่โบราณ อยู่ในตำราสมุนไพรและบัญชียาหลักแห่งชาติ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงกำลังและร่างกาย บำรุงหัวใจ แก้ไข้และบำรุงโลหิต เป็นดอกบัวที่น่าสนใจในการนำมารับประทานเป็นยาบำรุงชนิดหนึ่ง
บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม
