ต้นสายหยุด

ต้นสายหยุด Desmos, Chinese Desmos เป็นพรรณไม้เถาเลื้อยทรงพุ่ม กิ่งก้านและเนื้อกิ่งก้านแข็งแรงสามารถเจริญเติบโตได้สูงถึง 4 เมตร ใบสีเขียวชอุ่มตลอดทั้งปีดอกสีเหลืองอมเขียวลักษณะคล้ายกับดอกกระดังงา จะมีถิ่นกำเนิดที่ทางประเทศจีนตอนใต้ จนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่เป็นแผ่นดินใหญ่ และลงจนถึงแหลมมลายู รวมถึงในประเทศไทยสามารถพบเจอขึ้นกระจายทั่วประเทศ ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Desmos chinensis Lour. อยู่วงศ์กระดังงา (ANNONACEAE) ชื่อในท้องถิ่นอื่น ๆ เช่น เสลาเพชร (จังหวัดสุราษฎร์ธานี), เครือเขาแกลบ (จังหวัดเลย), สาวหยุด (ภาคกลาง, ภาคใต้), กล้วยเครือ (จังหวัดสระบุรี)

ลักษณะของต้นสายหยุด

• ลักษณะของต้น เป็นไม้เถาเลื้อยหรือเป็นไม้พุ่มรอเลื้อย สามารถสูงได้ถึงประมาณ 1-5 เมตร เปลือกเถามีลักษณะเรียบและเป็นสีน้ำตาลเข้มเกือบดำ ที่ตามกิ่งอ่อนจะมีขนเป็นสีน้ำตาลขึ้นหนา จะมีรูระบายอากาศอยู่ ถ้ากิ่งแก่เกลี้ยงจะเป็นสีดำ มีช่องอากาศเยอะ ขยายพันธุ์ด้วยการใช้เมล็ด การตอนกิ่ง สามารถใช้ดินทั่วไปปลูกได้ จะเติบโตได้ดีในดินร่วนที่อุดมสมบูรณ์ เก็บความชื้นดี และน้ำท่วมไม่ถึง ชอบความชื้นปานกลาง แสงแดดเต็มวัน สามารถเจอได้ที่ตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับน้ำทะเลจนถึงประมาณ 600 เมตร[1],[2],[3],[4]
• ลักษณะของใบ เป็นใบเดี่ยว ใบจะออกเรียงสลับกัน ใบเป็นรูปขอบขนานแกมรูปใบหอก รูปขอบขนาน ที่ปลายใบจะเรียวและแหลมหรืออาจเป็นติ่งแหลม ส่วนที่โคนใบจะมนหรือจะเว้านิดหน่อย ขอบใบจะเรียบหรือจะเป็นคลื่นนิดหน่อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3-7 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร หลังใบมีลักษณะเรียบเกลี้ยงและเป็นมัน ท้องใบมีลักษณะเรียบและเป็นสีเขียวนวล เนื้อใบบางเหนียว จะมีขนขึ้นกระจายอยู่ทั้งหลังใบและท้องใบ จะเจอเยอะที่ใบอ่อน แผ่นใบด้านล่าง ใบอ่อนจะเป็นสีแดง มีเส้นแขนงใบอยู่ประมาณ 8-10 คู่ ก้านใบมีความยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร[1],[2]
• ลักษณะของดอก เป็นดอกเดี่ยว ดอกจะออกที่ด้านล่างตรงข้ามใบ ตอนที่เริ่มเป็นสีเขียวต่อดอกจะเป็นสีเหลืองถึงส้มอ่อน มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-8 เซนติเมตร มีกลีบดอกอยู่ 6 กลีบ แบ่งเป็นชั้น 2 ชั้น กลีบดอกชั้นนอกจะแยกกันเป็น 3 กลีบ เป็นรูปขอบขนานแกมรูปรี รูปขอบขนาน กว้างประมาณ 1.3-1.8 เซนติเมตร มีความยาวประมาณ 5-13 เซนติเมตร กลีบจะบิดและงอ ที่โคนกลีบดอกจะมีรอยคอดใกล้ฐานดอก ที่ปลายจะแหลม ส่วนที่โคนจะตัด ที่ขอบเรียบหรือเป็นคลื่น จะมีขนนุ่มขึ้นกระจายทั้งสองด้าน มีกลีบดอกด้านในอยู่ 3 กลีบ จะเรียงจรดและแยกกัน กลีบดอกด้านในเล็กและสั้นกว่าชั้นนอก เป็นรูปหอก รูปขอบขนาน กว้างประมาณ 0.5-1.3 เซนติเมตร มีความยาวประมาณ 2-7 เซนติเมตร ที่ปลายจะแหลม ส่วนที่โคนจะตัด ที่เหนือโคนกลีบนิดนึงมักจะคอดเว้า ขอบเรียบ จะมีขนสั้นนุ่มขึ้นอยู่ทั้งสองด้าน มีเกสรเพศผู้ประมาณ 150-240 อัน เกสรเพศผู้เป็นรูปคล้ายกับทรงกระบอก มีความยาวประมาณ 1-1.5 มิลลิเมตร อับเรณูมีลักษณะเกลี้ยงและเป็นสีเหลือง อาจจะมีขนขึ้นที่โคนนิดหน่อย เกสรเพศเมียจะแยกกันมีประมาณ 30-50 อัน แต่ละอันจะมี 5-7 ออวุล เป็นรูปทรงกระบอก กว้างประมาณ 0.5 มิลลิเมตร มีความยาวประมาณ 2-3 มิลลิเมตร จะเป็นสีน้ำตาลหรือเหลือง มีขนขึ้นหนาที่ตามก้านเกสรเพศเมีย มีกลีบเลี้ยงเล็กเป็นสีเขียวมีลักษณะเรียงห่างกันนิดหน่อย มีอยู่ 3 กลีบ เป็นรูปค่อนข้างสามเหลี่ยม มีขนาดกว้างประมาณ 5 มิลลิเมตร มีความยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ที่ปลายกลีบกระดกขึ้น ที่ปลายจะแหลม ส่วนที่โคนจะตัด ขอบเรียบ มีขนขึ้นกระจายอยู่สองด้าน ดอกมีกลิ่นหอม บานนาน ก้านดอกมีความยาวประมาณ 2-8 เซนติเมตร จะมีขนกระจายขึ้นอยู่ทั่วไป ออกดอกเยอะช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนสิงหาคม[1],[2]
• ลักษณะของผล ออกผลเป็นกลุ่ม มีผลย่อยอยู่ประมาณ 5-35 ผล ผลย่อยคล้ายกับลูกปัดคอด จะคอดเป็นข้อระหว่างช่วงเมล็ด ได้ 7 ข้อ ผลกว้างประมาณ 5 เซนติเมตร มีความยาวประมาณ 2-4 เซนติเมตร ผิวผลมีลักษณะเรียบและเป็นมัน ผลสดจะเป็นสีเขียว ผลสุกแล้วเป็นสีดำและเป็นมัน จะห้อยลง ก้านผลย่อยมีความยาวประมาณ 8 มิลลิเมตร ก้านช่อผลมีความยาวประมาณ 2-3.5 เซนติเมตร จะมีขนกระจายที่ตามก้านผล ก้านผลย่อย มีเมล็ดอยู่ในผลย่อย 1 ผล ประมาณ 2-5 เมล็ด จะมีรอยคอดที่ระหว่างเมล็ดชัด เมล็ดเป็นรูปรี รูปทรงกลม ผิวเมล็ดมีลักษณะเกลี้ยง เป็นสีน้ำตาล กว้างประมาณ 0.4-0.5 เซนติเมตร มีความยาวประมาณ 0.6-0.8 เซนติเมตร ติดผลช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม[1],[2]

สรรพคุณสายหยุด

1. ในตำรายาพื้นบ้านทางภาคอีสานนำรากมาต้มกับน้ำ ใช้ดื่มเป็นยาแก้ปวดเมื่อยได้ (ราก)[2]
2. รากมีสรรพคุณที่เป็นยาแก้ท้องเดิน (ราก)[2]
3. มีการใช้ดอกสดเข้ายาหอม บำรุงหัวใจ (ดอก)[1],[2],[3]
4. ราก ดอก มีสรรพคุณที่เป็นยาแก้ไข้ (ราก,ดอก)[3]
5. มีการใช้ต้น ราก เข้ายาหอม หรือเข้ายาอาบอบ สามารถรักษาอาการติดยาเสพติดได้ (ต้นและราก)[1],[2]
6. รากสามารถใช้เป็นยาแก้บิดได้ (ราก)[3]
7. ในตำรายาไทยจะนำราก มาใช้เป็นยาแก้ท้องร่วง (ราก)[2]
8. ดอก สามารถช่วยแก้ลมวิงเวียนได้ (ดอก)[3]

ประโยชน์สายหยุด

• ปลูกเป็นไม้ประดับ เหมาะกับการมาปลูกไว้ในสวนดอกไม้ ปลูกเป็นต้นเดี่ยวแต่งทรงพุ่ม ปลูกที่ริมทางเดิน ปลูกเป็นซุ้มบริเวณบ้าน หรือจะทำนั่งร้านให้ต้นเลื้อยไปปกคลุมด้านบน ปลูกง่ายและยังบำรุงง่ายอีกด้วย โตเร็ว เพาะกล้าโดยการตอนกิ่ง การใช้เมล็ด และการปักชำ ออกได้ตลอดปี ขึ้นอยู่ที่ดินฟ้าอากาศ ความสมบูรณ์ของต้น มักจะออกดอกเยอะช่วงฤดูฝน ต้นฤดูหนาว ดอกจะเริ่มส่งกลิ่นหอมแรงขึ้นยามพลบค่ำ มีกลิ่นหอมมากที่สุดช่วงเช้ามืด แล้วกลิ่นของดอกก็จะจะค่อย ๆ จางลงตอนกลางวัน เป็นที่มาของชื่อ [5]
• สามารถใช้ดอกมาสกัดน้ำมันหอมระเหยได้[2] ด้วยการนำดอกสดมากลั่นเอาน้ำมันหอมระเหย โดยการต้มกลั่นจะทำให้ได้น้ำมันหอมระเหยร้อยละ 0.005[3] อาจใช้น้ำมันหอมระเหยในทางสุคนธบำบัด (Aromatherapy) และสามารถใช้ทำเป็นน้ำหอมสำหรับเครื่องสำอางได้ [5]

ข้อมูลทางเภสัชวิทยา

• ในน้ำมันที่ได้จากดอกจะมีสาร Linalool เป็นสารหลัก โดยจะมีฤทธิ์ที่สามารถสงบประสาท ฆ่าแมลง ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ฆ่าเชื้อราได้[3]
• สารที่สกัดด้วยแอลกอฮอล์จากใบ จะมีฤทธิ์ที่สามารถต้านการชักในสัตว์ทดลองได้ดี และสามารถต้านเชื้อไวรัสเอดส์ได้อยู่บ้าง สารสกัดนี้จะมีพิษเฉียบพลันระดับปานกลาง (LD50 = 500 มก./กก.)[2]

สั่งซื้อ อาหารเสริม เนสท์เล่ ออรัลอิมแพค สำหรับผู้ป่วย คลิ๊ก @amprohealth

เอกสารอ้างอิง
1. ฐานข้อมูลน้ำมันหอมระเหยไทย สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.). “สายหยุด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.tistr.or.th/essentialoils/. [12 มิ.ย. 2014].
2. มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 266 คอลัมน์: ต้นไม้ใบหญ้า. (เดชา ศิริภัทร). “สายหยุด เสน่ห์ยามเช้าของความหอม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [12 มิ.ย. 2014].
3. หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). “สายหยุด (Sai Yud)”. หน้า 300.
4. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “สายหยุด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [12 มิ.ย. 2014].
5. ความเหมือนที่แตกต่างแห่งพรรณไม้, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ส า ย ห ยุ ด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th. [12 มิ.ย. 2014].

อ้างอิงรูปจาก
1.https://www.flickr.com/
2.https://www.picturethisai.com/

ต้นเสี้ยวป่า

ต้นเสี้ยวป่า เป็นพืชที่สามารถขึ้นได้ในทุกสภาพดิน โดยต้นจะมีเขตการกระจายพันธุ์ในภูมิภาคแถบอินโดจีนประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วไปในพื้นที่โล่งแจ้ง ป่าเบญจพรรณ ป่าทุ่งหญ้า ป่าเต็งรัง และตามป่าผลัดใบผสมเกือบทุกภาคของประเทศ ยกเว้นภาคใต้ โดยต้นจะเจริญเติบโตที่ระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลจนถึง 800 เมตร[2],[4] ชื่อสามัญ Orchid Tree, Purple Bauhinia[4] ชื่อวิทยาศาสตร์ Bauhinia saccocalyx Pierre จัดอยู่ในวงศ์: วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE) และอยู่ในวงศ์ย่อยราชพฤกษ์ (CAESALPINIOIDEAE หรือ CAESALPINIACEAE)[1] ชื่ออื่น ๆ ชงโค (จังหวัดนครราชสีมา, สุพรรณบุรี, อุทัยธานี, จันทบุรี), ส้มเสี้ยว (จังหวัดนครสวรรค์, อุดรธานี), ส้มเสี้ยวโพะ เสี้ยวดอกขาว (จังหวัดเลย), คิงโค (จังหวัดนครราชสีมา), ชงโคป่า เป็นต้น[1],[2]

ลักษณะของต้นเสี้ยวป่า

• ลำต้น
  – เป็นพันธุ์ไม้ประเภทยืนต้นที่มีขนาดเล็ก
  – ต้นมีความสูง ประมาณ 10 เมตร
  – ลำต้นจะแตกกิ่งก้านเป็นพุ่มเตี้ย ผิวลำต้นขรุขระ เปลือกลำต้นมีสีเป็นสีเทาปนสีน้ำตาล มีรอยแตกเป็นร่องยาวตื้นและลึกตามลำต้น บางครั้งก็พบว่าร่อนเป็นแผ่นบาง[1]
  – กิ่งก้านจะมีลักษณะคดงอ โดยกิ่งก้านจะแตกออกจากลำต้นในรูปแบบที่ไม่เป็นระเบียบมากนัก เนื้อไม้มีความเปราะบางและสามารถทำการหักได้ง่าย ลายไม้ไม่เป็นระเบียบ
  – ขยายพันธุ์ด้วยวิธีงอกต้นใหม่ขึ้นจากรากที่กระจายไปตามบริเวณพื้นดินรอบ ๆ ต้นมากกว่าการงอกจากเมล็ด โดยมีรากแก้วหยั่งลึกลงไปใต้ดินและมีรากแขนงแตกออกไปโดยรอบแผ่กว้างออกไปตามพื้นดิน จึงมักขึ้นอยู่เป็นกลุ่ม ๆ มากกว่าพบเห็นเป็นต้นเดี่ยว ๆ
• ใบ
  – ใบ เป็นใบเดี่ยว โดยใบจะออกเรียงสลับกัน
  – ลักษณะรูปร่างของใบเป็นรูปไข่กว้าง ปลายใบเว้าลึกถึงครึ่งใบ เป็นพู 2 พู ตรงปลายแตกเป็นแฉกแหลม ส่วนโคนใบตัดหรือเป็นรูปหัวใจ
  – แผ่นใบมีผิวใบบางคล้ายกระดาษ ด้านหลังของใบเกลี้ยงไม่มีขน แต่บริเวณท้องใบจะมีขนและต่อมน้ำมันสีน้ำตาลขึ้นอยู่เป็นประปราย เส้นแขนงใบจะออกมาจากกลางโคนใบ 9-11 เส้น และใบมีหูใบขนาดเล็กที่หลุดร่วงได้ง่าย[1],[2]
  – ใบมีขนาดความกว้างอยู่ที่ประมาณ 5-9 เซนติเมตร และมีความยาวอยู่ที่ประมาณ 6-10 เซนติเมตร
  – ก้านใบมีความยาวอยู่ที่ประมาณ 2-3.5 เซนติเมตร
• ดอก
  – ดอก เป็นช่อแบบกระจะ โดยจะออกดอกบริเวณตามซอกใบใกล้กับปลายกิ่ง
  – ออกดอกในช่วงเดือนเมษายนถึงช่วงเดือนพฤษภาคม[1],[2]
  – ดอกเป็นดอกแบบแยกเพศอยู่กันคนละต้นกัน มีดอกย่อยกระจุกตัวอยู่อย่างหนาแน่นเป็นพวง มีความยาวอยู่ที่ประมาณ 7 เซนติเมตร เมื่อดอกย่อยบานเต็มที่จะมีขนาดกว้างอยู่ที่ประมาณ 1-1.4 เซนติเมตร
  – ดอก สีเป็นสีขาว สีขาวแกมชมพู หรือสีชมพูอ่อน มีกลีบดอกอยู่ทั้งหมด 5 กลีบ กลีบดอกลักษณะรูปร่างเป็นรูปไข่กลับ หรือรูปขอบขนาน ปลายใบมน
  – กลีบเลี้ยงมีลักษณะคล้ายกาบ ตรงปลายแยกออกเป็น 2 แฉก
  – ดอกเพศผู้ที่ไม่เป็นหมันจะมีเกสรเพศผู้อยู่ 10 อัน ยื่นออกมาจากภายนอกของดอก 5 อัน และอีก 5 อันที่เหลือนั้นจะอยู่ภายในดอก ดอกไม่มีเกสรเพศเมีย และดอกเพศเมียจะมีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันมีลักษณะคล้ายเส้นด้าย 10 อัน และมีเกสรเพศเมียอยู่ 1 อัน อยู่บริเวณเหนือวงกลีบ ส่วนรังไข่มีขนขึ้นปกคลุม
• ผล
  – ผลมีลักษณะเป็นฝักรูปดาบ ผิวผลเรียบไม่มีขน ตรงบริเวณช่วงปลายจะกว้างและโค้งงอ ปลายผลแหลม ฝักมีขนาดความกว้างอยู่ที่ประมาณ 2-2.5 เซนติเมตร และมีความยาวอยู่ที่ประมาณ 7-14 เซนติเมตร เมื่อฝักแก่เต็มที่แล้วฝักจะแตกออก
  – ติดผลในช่วงเดือนมิถุนายนถึงช่วงเดือนกรกฎาคม[1],[2]
• เมล็ด
  – ภายในฝักจะมีเมล็ดอยู่ประมาณ 3-5 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะรูปร่างที่แบน

สรรพคุณ และประโยชน์ของต้นเสี้ยวป่า

• ใบ นำมาผสมกับลำต้นของต้นกำแพงเจ็ดชั้น จากนั้นนำมาต้มกับน้ำใช้สำหรับดื่มเป็นยาฟอกโลหิต ดื่มวันละ 3 ครั้ง (ใบ)[1]
• ลำต้นหรือกิ่งของต้น นำมาใช้ทำเป็นเสาค้ำยันให้แก่บางส่วนของบ้านได้ แต่ก็ไม่ค่อยเป็นที่นิยมมากนัก หรืออาจจะนำมาใช้ทำเป็นเสาสำหรับพืชผักที่เป็นไม้รอเลื้อย หรือจะนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิงก็ได้เช่นกัน[3],[4]
• ปลูกเป็นไม้ประดับตามริมทางได้ โดยจะออกดอกได้ดกดีมาก ดอกมีสีขาวดูสวยงามและดอกมีกลิ่นหอมอ่อน ๆ อีกด้วย สามารถนำต้นมาตัดแต่งหรือให้เลื้อยขึ้นค้างได้ แต่ยังไม่ค่อยนิยมนำมาปลูกเป็นไม้ประดับตามบ้านมากเท่าไรนัก[2]

เอกสารอ้างอิง
1. หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). “เสี้ยว ป่า”. หน้า 184.
2. หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ เล่ม 7. “เสี้ยว ป่า”.
3. ศูนย์ปฏิบัติการโครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “เสี้ยวป่า, ชงโคป่า”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.goldenjubilee-king50.com. [07 ต.ค. 2014].
4. งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน โรงเรียนน้ำดิบวิทยาคม. “เสี้ยวป่า”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.ndk.ac.th. [07 ต.ค. 2014].

อ้างอิงรูปจาก
1.https://www.flickr.com/
2.https://commons.wikimedia.org/