เข้าใจโรคเบาหวาน: โรคที่ต้องควบคุมตลอดชีวิต

โรคเบาหวานเป็นภาวะที่ร่างกายไม่สามารถนำน้ำตาลกลูโคสไปใช้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีสาเหตุมาจากการขาดฮอร์โมนอินซูลิน หรือร่างกายดื้อต่ออินซูลิน โรคนี้ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่สามารถควบคุมได้หากดูแลอย่างเหมาะสม แม้ในระยะเริ่มแรกผู้ป่วยจะไม่รู้สึกผิดปกติ แต่หากละเลย อาจเกิดโรคแทรกซ้อนรุนแรงในระยะยาว เช่น โรคไต เบาหวานขึ้นตา หรือปลายประสาทเสื่อม

เป้าหมายการรักษาผู้ป่วยเบาหวานคืออะไร?

แพทย์มุ่งควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในช่วงใกล้เคียงค่าปกติ เพื่อชะลอการเกิดโรคแทรกซ้อนและส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย โดยแผนการดูแลประกอบด้วย:

การควบคุมอาหาร

• รับประทานอาหารให้เป็นเวลา
• ลดของหวาน แป้ง น้ำตาล และไขมันอิ่มตัว
• เลือกทานผัก ธัญพืชไม่ขัดสี และโปรตีนไขมันต่ำ
• ปรับพฤติกรรมการกินให้เป็นนิสัยตลอดชีวิต

การออกกำลังกายอย่างเหมาะสม

• อย่างน้อย 150 นาที/สัปดาห์ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน
• ส่งเสริมการเผาผลาญ ช่วยควบคุมน้ำหนัก และลดระดับน้ำตาล

การพบแพทย์และใช้ยาอย่างสม่ำเสมอ

• รับประทานยา/ฉีดอินซูลินตามแพทย์สั่งเท่านั้น
• ห้ามหยุดยาเองแม้จะรู้สึกดีขึ้น
• ติดตามตรวจ HbA1c ทุก 3 เดือนเพื่อตรวจประสิทธิภาพการควบคุมเบาหวาน

จิตใจและอารมณ์: ปัจจัยสำคัญในการดูแลเบาหวาน

อารมณ์และสุขภาพจิตส่งผลต่อความร่วมมือในการรักษาและการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้ป่วยอย่างชัดเจน โดยเฉพาะในช่วงแรกที่เพิ่งได้รับการวินิจฉัย

ปฏิกิริยาทางอารมณ์ 4 รูปแบบที่พบในผู้ป่วยเบาหวาน

1. ต่อต้าน: หงุดหงิด ไม่ยอมรับ ไม่ร่วมมือในการรักษา
2. หลีกหนี: เปลี่ยนสถานพยาบาล หวังการรักษาที่หายขาด
3. ปกปิด: แสร้งว่าไม่มีโรค เบี่ยงเบนพฤติกรรมเพียงเพื่อค่าตรวจในวันพบแพทย์ดูดี
4. ยอมรับ: ผู้ป่วยที่มีสุขภาพจิตดี มีแรงสนับสนุนจากครอบครัวและพร้อมเปลี่ยนแปลง

วิธีช่วยให้ผู้ป่วยยอมรับและร่วมมือในการรักษา

• อธิบายโรคและแผนการดูแลให้เข้าใจง่าย
• สนับสนุนเชิงบวกจากคนในครอบครัว
• แสดงให้เห็นตัวอย่างของผู้ที่ดูแลเบาหวานได้สำเร็จ
• เสริมกำลังใจโดยไม่ใช้อารมณ์บีบบังคับ

การดูแลสุขภาพทั่วไปของผู้ป่วยเบาหวาน

การนอนหลับ ความเครียด และพฤติกรรมประจำวัน

• นอนหลับอย่างน้อยวันละ 7–8 ชั่วโมง
• หลีกเลี่ยงความเครียดโดยฝึกสมาธิ โยคะ หรือกิจกรรมผ่อนคลาย
• หมั่นชั่งน้ำหนัก ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน
• งดสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์ เพราะทำให้ควบคุมโรคยากขึ้น

การพบแพทย์อย่างสม่ำเสมอ แม้ไม่มีอาการ

ผู้ป่วยหลายคนละเลยการตรวจสุขภาพเมื่อไม่มีอาการผิดปกติ ทั้งที่โรคแทรกซ้อนมักเกิดขึ้นแบบไม่รู้ตัว เช่น เบาหวานขึ้นตา จึงควรพบแพทย์อย่างน้อยทุก 3–6 เดือน พร้อมตรวจจอประสาทตา ไต และปลายประสาทประจำปี

การดูแลอวัยวะสำคัญเฉพาะด้านในผู้ป่วยเบาหวาน

การดูแลสุขภาพตา

• พบจักษุแพทย์ตรวจจอประสาทตาปีละ 1 ครั้ง
• หากมีอาการตามัว เห็นภาพซ้อน ควรรีบพบแพทย์ทันที

การดูแลสุขภาพฟัน

• แปรงฟันวันละ 2 ครั้ง และใช้ไหมขัดฟัน
• พบทันตแพทย์ทุก 6 เดือนเพื่อตรวจเหงือกและฟัน
• หลีกเลี่ยงแผลในช่องปากเพราะติดเชื้อได้ง่าย

การดูแลผิวหนัง

• อาบน้ำและเช็ดให้แห้ง โดยเฉพาะซอกพับ รักแร้ ขาหนีบ
• ใช้ครีมให้ความชุ่มชื้นหากผิวแห้ง
• หากมีผื่น คัน ฝี หรือพุพอง ควรพบแพทย์ทันที

การดูแลสุขภาพเท้าแบบละเอียด

ผู้ป่วยเบาหวานมักมีปัญหาปลายประสาทเสื่อม ทำให้ความรู้สึกลดลง หากเกิดแผลอาจไม่รู้ตัว และแผลจะหายช้าเนื่องจากเลือดมาเลี้ยงไม่เพียงพอ

การดูแลเท้าควรทำดังนี้:

• ล้างเท้าทุกวัน เช็ดให้แห้ง โดยเฉพาะซอกนิ้ว
• ตัดเล็บอย่างระมัดระวัง ไม่ตัดสั้นเกินไป
• ทาครีมหรือโรยแป้งฝุ่นบางๆ หากผิวแห้งหรือชื้นง่าย
• ตรวจเท้าทุกวัน มีแผล รอยแดง รอยแตก ควรพบแพทย์ทันที
• เลือกถุงเท้าผ้าฝ้ายระบายอากาศดี เปลี่ยนทุกวัน
• สวมรองเท้าที่นุ่ม กระชับ ไม่บีบเท้า และป้องกันแรงกระแทก
• ห้ามเดินเท้าเปล่า แม้ในบ้าน เพื่อป้องกันบาดเจ็บโดยไม่รู้ตัว

สิ่งที่ไม่ควรปฏิบัติในผู้ป่วยโรคเบาหวาน

• ไม่ควรเดินเท้าเปล่า หลีกเลี่ยงของมีคมทุกชนิด
• ไม่ควรวางกระเป๋าน้ำร้อนหรือแช่เท้าในน้ำร้อนโดยไม่ทดสอบอุณหภูมิก่อน
• ไม่ควรตัดตาปลาหรือหนังด้านเอง
• ห้ามสูบบุหรี่เด็ดขาด เพราะทำให้หลอดเลือดตีบตันมากขึ้น

สรุป: ครอบครัวและผู้ป่วยต้องเดินไปด้วยกัน

การดูแลผู้ป่วยเบาหวานต้องอาศัยความเข้าใจทั้งจากตัวผู้ป่วยเองและบุคคลรอบข้าง ต้องมีความอดทนในการปรับพฤติกรรม และกำลังใจในการรักษา การดูแลไม่ใช่เพียงการให้ยาหรืออาหารเท่านั้น แต่รวมถึงการดูแลจิตใจ การติดตามอาการ และการใส่ใจในสุขภาพองค์รวมของผู้ป่วยอย่างต่อเนื่อง หากทุกฝ่ายมีส่วนร่วม ผู้ป่วยเบาหวานก็สามารถมีชีวิตที่สมดุล แข็งแรง และมีความสุขได้ในระยะยาว

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการดูแลผู้ป่วยเบาหวาน

Q1: ผู้ป่วยเบาหวานจำเป็นต้องควบคุมอาหารแม้ไม่มีอาการหรือไม่?

A: จำเป็นมาก เพราะแม้ไม่มีอาการ แต่ระดับน้ำตาลอาจสูงโดยไม่รู้ตัว หากไม่ควบคุมอาหารจะเสี่ยงต่อโรคแทรกซ้อนเรื้อรัง เช่น โรคไต เบาหวานขึ้นตา หรือปลายประสาทเสื่อม

Q2: ควรพาผู้ป่วยเบาหวานไปพบแพทย์บ่อยแค่ไหน?

A: ควรพบแพทย์ทุก 3–6 เดือน และตรวจจอประสาทตา ไต และเท้าอย่างน้อยปีละครั้ง แม้จะไม่มีอาการผิดปกติ เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่ตรวจไม่เจอจากอาการเพียงอย่างเดียว

Q3: ผู้ป่วยเบาหวานสามารถออกกำลังกายได้หรือไม่?

A: ได้และควรทำอย่างสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ หรือปั่นจักรยาน อย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์ แต่ควรปรึกษาแพทย์ก่อนเริ่ม หากมีโรคแทรกซ้อน เช่น โรคหัวใจหรือปลายประสาทเสื่อม

Q4: การดูแลเท้าของผู้ป่วยเบาหวานต้องทำอย่างไร?

A: ต้องล้างเท้าทุกวัน เช็ดให้แห้งโดยเฉพาะซอกนิ้ว ห้ามเดินเท้าเปล่า และตรวจดูแผลหรือความผิดปกติทุกวัน ควรสวมรองเท้านุ่ม สบาย และไม่บีบเท้า หลีกเลี่ยงการตัดตาปลาด้วยตนเอง

Q5: ทำไมผู้ป่วยเบาหวานถึงมีปัญหาทางจิตใจได้ง่าย?

A: การรับรู้ว่าเป็นโรคเรื้อรังที่รักษาไม่หายขาด ทำให้เกิดความเครียด วิตกกังวล ซึมเศร้า หรือแม้แต่การปฏิเสธโรค พฤติกรรมเหล่านี้ส่งผลต่อการรักษา หากไม่ได้รับแรงสนับสนุนที่ดีจากครอบครัวและทีมแพทย์

ร่วมตอบคำถามกับเรา

[/vc_column_text]

การจัดการโรคเบาหวานและความดันโลหิต การดูแลที่ไม่ควรมองข้าม

6 กุมภาพันธ์ 2018

วิธีสังเกตสัญญาณเตือนเบาหวาน สิ่งที่ควรรู้

8 มกราคม 2018

แผนควบคุมเบาหวาน สุขภาพดีได้ง่ายๆด้วยตัวเอง

8 มกราคม 2018

ความดันโลหิตสูง ( Hypertension )

1 กุมภาพันธ์ 2018

ทำไมผู้ป่วยเบาหวานต้องดูแลตัวเองเป็นพิเศษ

โรคเบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่เกี่ยวข้องกับการเผาผลาญน้ำตาลกลูโคสในเลือดอย่างผิดปกติ ผู้ป่วยเบาหวานจำเป็นต้องดูแลตนเองอย่างต่อเนื่องเพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ที่ปลอดภัย หากควบคุมไม่ดี อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง เช่น เบาหวานขึ้นตา โรคไต เส้นประสาทเสื่อม หรือภาวะกรดคั่งในเลือดจากคีโทน

ความสัมพันธ์ของอินซูลินกับระดับน้ำตาลในเลือด

อินซูลินเป็นฮอร์โมนสำคัญที่ผลิตจากตับอ่อน มีหน้าที่นำน้ำตาลกลูโคสจากเลือดเข้าสู่เซลล์เพื่อนำไปใช้เป็นพลังงาน หากร่างกายผลิตอินซูลินไม่พอ หรือใช้อินซูลินได้ไม่ดี (ภาวะดื้อต่ออินซูลิน) ระดับน้ำตาลในเลือดจะสูงขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งเป็นอันตรายต่อร่างกาย

การเปลี่ยนแปลงระดับน้ำตาลในภาวะเจ็บป่วย

เมื่อผู้ป่วยเบาหวานมีภาวะเจ็บป่วย ร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนแห่งความเครียด (Stress Hormones) เช่น คอร์ติซอล อะดรีนาลีน ซึ่งมีผลทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดเพิ่มสูงขึ้น ขณะเดียวกัน ร่างกายจะตอบสนองโดยเพิ่มการหลั่งอินซูลิน แต่ผู้ป่วยเบาหวานไม่สามารถปรับตัวเช่นนั้นได้ ทำให้เสี่ยงต่อระดับน้ำตาลที่สูงจนถึงขั้นเป็นอันตราย

ภาวะกรดคั่งในเลือดจากสารคีโทนคืออะไร

ในภาวะที่ไม่มีอินซูลิน ร่างกายจะหันไปใช้ไขมันเป็นพลังงานแทน การเผาผลาญไขมันจะปล่อยสารคีโทนซึ่งมีฤทธิ์เป็นกรด หากสะสมมากเกินไปจะทำให้เกิดภาวะ “กรดคั่งในเลือดจากคีโทน (Diabetic Ketoacidosis, DKA)” โดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 ซึ่งอาจทำให้หมดสติหรือเสียชีวิตได้

ข้อควรปฏิบัติเมื่อผู้ป่วยเบาหวานไม่สบาย

การตรวจระดับน้ำตาลและคีโทนอย่างถูกต้อง

• ควรตรวจระดับน้ำตาลในเลือดทุก 4–6 ชั่วโมง
• ผู้ใช้ยาฉีดอินซูลิน ควรตรวจคีโทนในปัสสาวะทุก 4–6 ชั่วโมง โดยเฉพาะเมื่อระดับน้ำตาล >240 มก./ดล.

ควรหยุดยาหรือไม่เมื่อเจ็บป่วย?

• ไม่ควรหยุดใช้ยาเบาหวานโดยเด็ดขาด เว้นแต่แพทย์สั่งให้หยุด
• อินซูลินควรฉีดตามขนาดเดิม แม้ไม่ได้ทานอาหารตามปกติ

การรับประทานอาหารและน้ำขณะป่วย

• รับประทานอาหารอ่อน ย่อยง่าย เช่น โจ๊ก น้ำซุป
• จิบน้ำบ่อย ๆ เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ
• หากอาเจียนหรือท้องเสียมาก อาจต้องใช้ ORS หรือน้ำเกลือแร่

แนวทางการฉีดอินซูลินระหว่างเจ็บป่วย

วิธีเพิ่มปริมาณอินซูลินชั่วคราว

ผู้ที่ฉีดอินซูลินประจำ อาจต้องเพิ่มขนาดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์เร็ว (Rapid-acting Insulin) ชั่วคราวในช่วงเจ็บป่วย โดยพิจารณาจากระดับน้ำตาลและคีโทนในปัสสาวะ

ควรฉีดอินซูลินเพิ่มเมื่อไรและเท่าไร?

• หากน้ำตาล >240 มก./ดล. หรือมีคีโทนในปัสสาวะมากกว่า 1 ระดับ
• เพิ่มอินซูลิน 20% จากปริมาณรวมปกติ ตัวอย่าง:
  • ปกติฉีดรวมวันละ 40 ยูนิต → เพิ่ม 8 ยูนิต
• ฉีดทุก 4–6 ชั่วโมง จนกว่าระดับน้ำตาลจะอยู่ในช่วง 100–240 มก./ดล. และไม่พบคีโทนในปัสสาวะ

เมื่อไรควรไปโรงพยาบาลทันที

ควรรีบพบแพทย์หากมีอาการต่อไปนี้:

• เจ็บป่วยนานเกิน 2–3 วันโดยไม่ดีขึ้น
• อาเจียนหรือท้องเสียมากทุก 4–6 ชั่วโมง
• รับประทานหรือดื่มได้น้อยมาก
• มีอาการอ่อนเพลียผิดปกติหรือหมดสติ
• เพิ่มขนาดอินซูลินแล้วยังควบคุมระดับน้ำตาลไม่ได้ใน 1–2 วัน

เคล็ดลับการดูแลระยะยาวสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน

การจัดอาหารและเลือกชนิดอาหาร

• กินอาหารที่มีค่าดัชนีน้ำตาล (GI) ต่ำ เช่น ข้าวกล้อง ธัญพืชไม่ขัดสี
• หลีกเลี่ยงของหวาน น้ำอัดลม ขนมอบ
• เน้นผักสด โปรตีนไขมันต่ำ และไขมันดีจากปลาและถั่ว
• ควบคุมปริมาณคาร์โบไฮเดรตแต่ละมื้อให้พอเหมาะ

การพักผ่อน การออกกำลังกาย และลดความเครียด

• นอนหลับให้ได้ 7–8 ชั่วโมงต่อคืน
• ออกกำลังกายระดับปานกลาง เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ โยคะ อย่างน้อย 150 นาที/สัปดาห์
• หลีกเลี่ยงความเครียด และฝึกเทคนิคการผ่อนคลาย เช่น หายใจลึก สมาธิ

การตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ

• ตรวจ HbA1c ทุก 3 เดือน (เป้าหมาย <7%)
• ตรวจตา (จอตา) ทุกปีเพื่อป้องกันเบาหวานขึ้นตา
• ตรวจเท้า ไต และระดับไขมันในเลือดประจำปี

สรุป: ผู้ป่วยเบาหวานสามารถใช้ชีวิตอย่างปลอดภัยได้

การดูแลตนเองเป็นหัวใจของการควบคุมโรคเบาหวานอย่างยั่งยืน ไม่ว่าจะเป็นช่วงที่มีสุขภาพดีหรือเจ็บป่วย ผู้ป่วยเบาหวานควรรู้จักสังเกตอาการ รู้วิธีปรับขนาดยาอย่างปลอดภัย รักษาระดับน้ำตาลให้อยู่ในช่วงที่เหมาะสม และขอคำปรึกษาแพทย์หากไม่แน่ใจ การมีวินัยในการดูแลตนเองไม่เพียงแต่ป้องกันภาวะแทรกซ้อน แต่ยังช่วยให้คุณภาพชีวิตดีขึ้น และมีความสุขได้ไม่ต่างจากคนทั่วไป

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการดูแลตนเองเมื่อเป็นเบาหวาน

Q1: เมื่อติดเชื้อหรือเจ็บป่วย ผู้ป่วยเบาหวานควรหยุดใช้ยาไหม?

A: ไม่ควรหยุดใช้ยาเบาหวานโดยพลการ แม้จะเจ็บป่วย หากไม่สามารถทานอาหารได้ ควรปรึกษาแพทย์เรื่องการปรับขนาดยา โดยเฉพาะผู้ที่ใช้ยาฉีดอินซูลิน จำเป็นต้องฉีดต่อเนื่องเพื่อป้องกันระดับน้ำตาลสูงผิดปกติ

Q2: ทำไมผู้ป่วยเบาหวานถึงเสี่ยงภาวะกรดคั่งในเลือดเวลาไม่สบาย?

A: เมื่อร่างกายเจ็บป่วย จะหลั่งฮอร์โมนความเครียด (stress hormones) ซึ่งกระตุ้นตับให้สร้างน้ำตาลเพิ่มขึ้น ในผู้ป่วยเบาหวานที่มีอินซูลินไม่เพียงพอ ร่างกายจะใช้ไขมันเป็นพลังงานแทนน้ำตาล ทำให้เกิดคีโทนสะสมและเสี่ยงต่อภาวะกรดคั่งในเลือด (Diabetic Ketoacidosis)

Q3: เจาะเลือดตรวจน้ำตาลบ่อยแค่ไหนในช่วงป่วย?

A: ควรเจาะเลือดตรวจระดับน้ำตาลทุก 4–6 ชั่วโมง และในผู้ที่ใช้ยาฉีดอินซูลินควรตรวจคีโทนในปัสสาวะทุก 4–6 ชั่วโมงเช่นกัน เพื่อประเมินความเสี่ยงและปรับการดูแลได้ทันเวลา

Q4: ถ้าระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกิน 240 mg/dL ควรทำอย่างไร?

A: ควรฉีดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์เร็วเพิ่มเติมประมาณ 20% จากขนาดยาปกติ และตรวจซ้ำทุก 4–6 ชั่วโมง หากยังไม่ดีขึ้นภายใน 1–2 วัน ควรไปโรงพยาบาลทันที

Q5: ออกกำลังกายได้หรือไม่เมื่อระดับน้ำตาลไม่คงที่?

A: ไม่ควรออกกำลังกายหากระดับน้ำตาล >250 mg/dL หรือมีคีโทนในปัสสาวะ เพราะเสี่ยงภาวะน้ำตาลสูงรุนแรง ควรรอให้ระดับน้ำตาลอยู่ในช่วงปลอดภัยก่อนเริ่มกิจกรรมทางกาย

อ่านบทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม[/vc_column_text]

ความดันโลหิตสูง ( Hypertension )

1 กุมภาพันธ์ 2018

อาหารมังสวิรัติสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน

8 พฤศจิกายน 2017

วิธีสังเกตสัญญาณเตือนเบาหวาน สิ่งที่ควรรู้

8 มกราคม 2018

โภชนาการเสริมสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน ผลิตภัณฑ์คุณภาพทางการแพทย์

4 มิถุนายน 2018