โคลงเคลง

โคลงเคลง (Malabar gooseberry) มีดอกเป็นสีม่วงอมชมพูอย่างสวยงามอยู่บนต้น เป็นไม้ที่ไม่ค่อยคุ้นหูคนไทยมากนัก สามารถนำส่วนของต้นมารับประทานหรือใช้เป็นยาสมุนไพรได้ ทั้งนี้เพราะความสวยงามและโดดเด่นของดอกจึงทำให้ต้นโคลงเคลงเริ่มเป็นที่นิยมในการปลูกเป็นไม้ประดับในปัจจุบัน

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของโคลงเคลง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Melastoma malabathricum L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Malabar gooseberry” “Malabar melastome” “Melastoma” “Indian rhododendron” “Singapore rhododendron” “Straits rhododendron”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “อ้า อ้าหลวง” ภาคใต้เรียกว่า “เบร์ มะเหร มังเคร่ มังเร้ สาเร สำเร” จังหวัดตราดเรียกว่า “โคลงเคลงขี้นก โคลงเคลงขี้หมา” ชองและตราดเรียกว่า “มายะ” ชาวกะเหรี่ยงและกาญจนบุรีเรียกว่า “ซิซะโพ๊ะ” ชาวกะเหรี่ยงและแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “ตาลาเด๊าะ” ชาวมลายูและปัตตานีเรียกว่า “กะดูดุ กาดูโด๊ะ” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “เหม่”
ชื่อวงศ์ : วงศ์โคลงเคลง (MELASTOMATACEAE)
ชื่อพ้อง : Melastoma malabathricum subsp. Malabathricum

ลักษณะของโคลงเคลง

โคลงเคลง เป็นไม้พุ่มที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย มาเลเซียและออสเตรเลีย มักจะพบตามที่ลุ่ม ในพื้นราบที่ชุ่มชื้น ขอบป่าพรุไปจนถึงบนภูเขาสูง ในเมืองไทยมีอยู่ประมาณ 10 กว่าชนิด
ลำต้น : ลำต้นและกิ่งก้านเป็นสีน้ำตาลแดง กิ่งเป็นเหลี่ยม ทุกส่วนของลำต้นมีขนละเอียดสีน้ำตาลอ่อนปกคลุม
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ และสลับตั้งฉาก ใบเป็นรูปใบหอก ปลายใบและโคนใบแหลม แผ่นใบค่อนข้างแข็ง เส้นใบย่อยเรียงแบบขั้นบันไดและไม่มีหูใบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อที่ปลายยอด ดอกเป็นสีม่วงอมสีชมพู มีถ้วยรองดอกปกคลุมด้วยเกล็ดแบนเรียบ ดอกเป็นช่อแบบสมบูรณ์เพศ ออกดอกได้ตลอดทั้งปีแต่จะมีมากในช่วงฤดูฝน
ผล : ผลมีลักษณะคล้ายลูกข่างและมีขนปกคลุม เนื้อในผลเป็นสีแดงอมสีม่วง เมื่อแก่เปลือกผลจะแห้งแล้วแตกออกตามขวาง
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กจำนวนมาก

สรรพคุณของโคลงเคลง

• สรรพคุณจากโคลงเคลง แก้อาการอาเจียนเป็นเลือด แก้คอพอก แก้อาการถ่ายเป็นเลือด
• สรรพคุณจากดอก เป็นยาระงับประสาท เป็นยาห้ามเลือดในคนที่เป็นริดสีดวงทวาร
• สรรพคุณจากราก บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงร่างกาย เป็นยาแก้มะเร็ง ดับพิษไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ บำรุงตับ ไตและดี เป็นยาแก้ปวด เป็นยาบำรุงหลังการคลอดบุตรของสตรี
• สรรพคุณจากใบ แก้ริดสีดวงทวาร รักษาโรคระดูขาวของสตรี รักษาโรคโกโนเรียหรือโรคหนองในแท้ รักษาแผลไฟไหม้
  – กำจัดเชื้อราในช่องปากหรือลำคอ ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำหรือน้ำคั้นจากใบใช้เป็นยาบ้วนปาก
  – รักษาโรคท้องร่วง โรคบิด ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ป้องกันแผลเป็น ด้วยการนำใบมาต้มกับน้ำแล้วใช้ล้างแผล

ประโยชน์ของโคลงเคลง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนนำมารับประทานเป็นผักสดทั่วไป ใบนำมาใช้รูดปลาไหลและช่วยขัดเมือกได้ดี ผลสุกใช้รับประทาน
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ

โคลงเคลง เป็นยาพื้นบ้านในหลายพื้นที่ของโลก ไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทยที่นำโคลงเคลงมารับประทาน นอกจากนั้นยังมีดอกสีม่วงชมพูสวยงามเหมาะแก่การปลูกประดับไว้ชมในสวนได้ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ เป็นยาระงับประสาท บำรุงร่างกาย แก้ริดสีดวงทวาร แก้คอพอก และแก้อาการอาเจียนหรือถ่ายเป็นเลือด เป็นต้นที่มีสรรพคุณในหลายส่วนเหมาะสำหรับนำมาดื่มเป็นยาบำรุงได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. “โคลงเคลง”. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). หน้า 106.
สวนพฤกษศาสตร์คลองไผ่, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “โคลงเคลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th/plants_data/kp_bot_garden/kpb.htm. [20 ก.พ. 2014].
สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง. “โคลงเคลงขี้นก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.kmitl.ac.th. [20 ก.พ. 2014].
ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “เหม่ หรือ โคลงเคลง”. (อนงค์นาฏ ศรีบุญแก้ว). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [20 ก.พ. 2014].
ท่องไทยแลนด์ดอทคอม. “โคลงเคลง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thongthailand.com. [20 ก.พ. 2014].
โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย นนทบุรี. “โคลงเคลงขี้นก”. อ้างอิงใน : หนังสือไม้ดอกและไม้ประดับ. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.skn.ac.th. [20 ก.พ. 2014].

มะอึก

มะอึก (Solanum) เป็นมะเขือป่าชนิดหนึ่งที่คนส่วนมากไม่ค่อยรู้จัก เป็นพืชผลที่นิยมทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ส่วนคนเมืองหรือภาคอื่น ๆ อาจจะไม่เคยได้ยินชื่อและไม่รู้ว่ามะอึกคืออะไร เป็นผลที่มีรสเปรี้ยวเป็นหลัก ซึ่งรสและกลิ่นจะมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว มะอึกไม่ใช่พืชตลาดที่คนนิยมแต่มีสรรพคุณแก้อาการต่าง ๆ ได้อย่างน่าทึ่ง

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของมะอึก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Solanum stramoniifolium Jacq.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Solanum” และ “Bolo Maka”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “มะอึก” ภาคเหนือเรียกว่า “มะเขือปู่ มะปู่ มะเขือขน หมากขน” ภาคอีสานเรียกว่า “หมากอึก หมักอึก บักเอิก” ภาคใต้เรียกว่า “อึก ลูกอึก” ชาวกะเหรี่ยงเรียกว่า “ยั่งคุยดี”
ชื่อวงศ์ : วงศ์มะเขือ (SOLANACEAE)

ลักษณะของมะอึก

มะอึก เป็นไม้พุ่มในกลุ่มมะเขือที่มีถิ่นกำเนิดในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มักจะพบอยู่ทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย
ลำต้น : ทุกส่วนของต้นจะมีขนละเอียดสีน้ำตาลอ่อนปกคลุมอยู่ ลำต้นมีหนามและมีขนอ่อนปกคลุม
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กว้าง โคนใบเว้าหรือตัด ขอบใบหยักเว้าเป็นพู แผ่นใบสีเขียว มีขนอ่อนปกคลุมผิวใบทั้งด้านบนและด้านล่าง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจุกที่ซอกใบ ดอกมีสีขาว ปลายแหลม มีเกสรตัวผู้สีเหลืองเป็นเส้นรวมกันเป็นยอดแหลม
ผล : เป็นรูปทรงกลม ที่ผิวมีขนยาวหนา ผลอ่อนมีสีเขียว ผลสุกมีสีเหลืองแกมน้ำตาล
เมล็ด : มีเมล็ดแบนจำนวนมากเรียงเป็นแถวอยู่ภายในผล

สรรพคุณของมะอึก

• สรรพคุณจากราก ช่วยดับพิษร้อนในร่างกาย ช่วยแก้ไข้ต่าง ๆ อย่างแก้ไข้เพื่อดีและแก้ไข้สันนิบาต แก้น้ำลายเหนียว แก้ปวด แก้น้ำดีพิการ แก้อาการดีฝ่อ แก้อาการดีกระตุก แก้อาการนอนสะดุ้ง ผวาหรือเพ้อ ช่วยกระทุ้งพิษไข้หัวทุกชนิดหรืออาการของไข้ที่มีตุ่มออกเป็นผื่นตามผิวหนังอย่างเหือด หิด หัด และอีสุกอีใส
• สรรพคุณจากผล ขับเสมหะในลำคอ แก้อาการไอ แก้น้ำดีพิการ เพิ่มพลังงานให้กับร่างกาย
• สรรพคุณจากใบ แก้ปอดบวม ใช้เป็นยาพอกแก้อาการคันหรือผดผื่นคัน ใช้ตำแก้พิษฝี
• สรรพคุณจากเมล็ด แก้อาการปวดฟันด้วยการใช้เมล็ดมาเผาแล้วสูดดมควันเข้าไป
• สรรพคุณจากขน ช่วยขับพยาธิ

ประโยชน์ของมะอึก

เป็นส่วนประกอบของอาหาร ผลอ่อนหรือผลสุกนำมารับประทานได้หรือเป็นส่วนประกอบในเมนูน้ำพริกมะอึก ใส่ในแกงส้มกับหมูย่างหรือใส่ในส้มตำ ช่วยเพิ่มรสชาติเปรี้ยวให้อาหาร ผลมะอึกใช้เป็นอาหารของนกได้

คุณค่าทางโภชนาการของผลมะอึก

คุณค่าทางโภชนาการของผลมะอึก ต่อ 100 กรัม ให้พลังงาน 53 กิโลแคลอรี

มะอึก เป็นผลที่มีลักษณะโดดเด่น มีขนขึ้นอยู่ทุกส่วนของต้น และมีรสเปรี้ยวเฉพาะตัวที่ไม่เหมือนมะนาวหรือผลที่ให้ความเปรี้ยวอื่น ๆ มีการนำมะอึกมาใช้ประโยชน์ในด้านอาหารและยามานานแล้ว ตำรายาสมุนไพรได้บันทึกสรรพคุณของมะอึกไว้หลากหลาย สรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้อาการไข้ แก้น้ำดีพิการ ขับเสมหะและแก้อาการไอ เป็นพืชสมุนไพรที่ช่วยบรรเทาพิษไข้ได้มาก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

แหล่งอ้างอิง
เว็บไซต์สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, หนังสือเภสัชกรรมไทย (วุฒิ วุฒิธรรมเวช), ศูนย์ส่งเสริมการเกษตรที่สูง จังหวัดกาญจนบุรี, หนังสือคุณค่าทางโภชนาการของอาหารไทย (กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข), เว็บไซต์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, เว็บไซต์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์), กรมวิชาการเกษตร, มูลนิธิหมอชาวบ้าน (เดชา ศิริภัทร)

คันทรง

คันทรง (Colubrina asiatica) หรือเรียกกันว่า “ผักก้านตรง” เป็นผักที่ไม่ค่อยได้ยินบ่อยแต่มีสรรพคุณมากมายและเป็นต้นที่นิยมนำมารับประทานเป็นยาอย่างกว้างขวาง ไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทย ทั้งนี้ถือเป็นต้นที่มีโทษเช่นกัน นอกจากจะเป็นยาแล้วยังสามารถนำมารับประทานหรือเป็นส่วนประกอบของอาหารในเมนูต่าง ๆ ได้อีกด้วย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของคันทรง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Colubrina asiatica (L.) Brongn.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “คันซง คันซุง คันชุง คันทรง” ภาคเหนือเรียกว่า “ก้านถึง ก้านเถิ่ง ก้านเถิง ผักก้านเถิง” ภาคใต้เรียกว่า “กะทรง ทรง” ชาวกะเหรี่ยงและแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เพลโพเด๊าะ” จังหวัดสุรินทร์เรียกว่า “ก้านตรง” ลั้วะเรียกว่า “ผักหวานต้น” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ก้านเถง ผักก้านตรง ผักก้านถึง ผักคันทรง”
ชื่อวงศ์ : วงศ์พุทรา (RHAMNACEAE)

ลักษณะของคันทรง

คันทรง เป็นไม้พุ่มขนาดกลางกึ่งไม้เลื้อยที่คาดว่ามีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชีย มักจะพบได้มากทางภาคเหนือตามป่าราบ ป่าดงดิบ ป่าละเมาะ หรือที่รกร้างข้างทางทั่วไป
ลำต้น : ตั้งตรงและแตกกิ่งก้านมากตั้งแต่โคนต้น กิ่งก้านมีขนาดเล็กและกลม มีสีเขียวเข้มเป็นมัน
เปลือกต้น : เป็นสีเทา มีรอยแตกเป็นร่องตื้น ๆ ถี่ ๆ และตามลำต้นจะมีตาที่ทิ้งใบเป็นตุ่มห่าง ๆ
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปวงรี รูปไข่ รูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือแหลม ขอบใบหยักมนแกมจักเป็นฟันเลื่อยละเอียด แผ่นใบบาง หลังใบเรียบเป็นมันและมีสีเขียวเข้มกว่าท้องใบ ท้องใบเรียบมีขนที่เส้นใบ ผิวใบทั้งสองด้านมันเงา
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจุกเล็ก ๆ ตามซอกใบและตามกิ่ง ก้านเรียงเป็นแถวช่อเล็ก ๆ ดอกย่อยมีขนาดเล็กและมีสีเหลืองอ่อนปนเขียว มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ ลักษณะของดอกเป็นรูปจาน ออกดอกช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนธันวาคม
ผล : เป็นผลเดี่ยวรูปทรงกลมหรือกลมแป้น ที่ขั้วผลมีวงกลีบเลี้ยงสีเขียวติดอยู่ เรียงห้อยลงเป็นแถว ๆ ตามกิ่ง ปลายผลเว้าเข้า แบ่งออกเป็นพู 3 พู ผลอ่อนเป็นสีเขียวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเมื่อผลแก่ ผิวเรียบเป็นมัน
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กจำนวน 3 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะแบนและเป็นสีดำหรือเป็นสีน้ำตาลเทา

สรรพคุณของคันทรง

• สรรพคุณจากใบ ทำให้เจริญอาหาร มีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
  – บรรเทาอาการระคายเคืองที่ผิว อาการแพ้ ผื่นคัน โรคผิวหนังอักเสบ ฝี และช่วยรักษาโรคผิวหนังได้บางชนิด ด้วยการนำใบมาต้มแล้วทา
• สรรพคุณน้ำมันจากเมล็ด แก้อาการปวดศีรษะ เป็นยาแก้ไข้ แก้อาการชา ช่วยบรรเทาอาการปวด แก้อาการปวดตามร่างกาย รักษาโรคข้อรูมาติก
• สรรพคุณจากราก แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
  – เป็นยาเย็น ช่วยแก้พิษร้อนถอนพิษไข้ โดยนิยมใช้รากคันทรงร่วมกับรากย่านางและรากผักหวานบ้าน เพื่อใช้เป็นยาหลักในตำรับยาแก้ไข้ แก้ไข้พิษ ไข้ออกตุ่มต่าง ๆ
  – แก้ตานขโมยในเด็ก เป็นยาแก้บวม ด้วยการนำรากมาฝนกับน้ำมะพร้าวแล้วรับประทาน
• สรรพคุณจากผล มีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน
• สรรพคุณจากต้น
  – บรรเทาอาการของโรคกระเพาะอาหาร ด้วยการนำต้นมาต้มรับประทาน
• สรรพคุณจากเปลือกต้น แก้อาการบวมน้ำ แก้น้ำเหลืองเสีย
• สรรพคุณจากเปลือกต้นและใบ
  – แก้อาการบวมทั้งตัวเนื่องจากไตและหัวใจพิการ แก้เม็ดผื่นคันตามตัว แก้อาการเหน็บชา ด้วยการนำเปลือกต้นและใบใช้ต้มอาบ

ประโยชน์ของคันทรง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบอ่อนและยอดอ่อนนำมานึ่งหรือต้มใช้รับประทานเป็นผักจิ้มร่วมกับน้ำพริก เป็นผักรองห่อหมก นำมาผัดกับน้ำมันและยังนำมาใส่ในแกงแคร่วมกับผักอื่น ๆ
2. ใช้ในอุตสาหกรรม เป็นยาเบื่อปลา ชาวฮาวายจะใช้ใบแทนสบู่

ข้อควรระวังของคันทรง

1. ใบและผลมีสารซาโปนินซึ่งมีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน บริโภคมากเกินไปอาจทำให้เกิดอันตรายได้
2. ผลทำให้แท้งบุตร สำหรับสตรีมีครรภ์ไม่ควรรับประทานทั้งผลและใบ

คันทรง เป็นผักที่มีทั้งประโยชน์และโทษหากรับประทานมากจนเกินควร ถือเป็นยาสมุนไพรที่ช่วยแก้อาการได้หลากหลาย มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ แก้อาการปวด ช่วยให้นอนหลับและแก้อาการบวมน้ำ เป็นต้นที่ไม่มีลักษณะโดดเด่นเมื่อเห็นแต่มีสรรพคุณมากมายที่ไม่ควรมองข้าม

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “คันทรง (Khan Song)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 78.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “คัดเค้า”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 179.
อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “คันทรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/. [17 ก.พ. 2014].
หนังสือผักพื้นบ้านภาคเหนือ. “ผักคันทรง”. (สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข, 2542)
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “คันทรง, ก้านเถง, ผักก้านถึง”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [17 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “คันทรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [17 ก.พ. 2014].
วิทยาลัยอาชีวศึกษาสุราษฎร์ธานี. “ผักก้านตรง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: rspg.svc.ac.th. [17 ก.พ. 2014].

ย่านางแดง

ย่านางแดง หรือเรียกกันว่า “เครือขยัน” มีดอกสีแดงสดชวนให้สะดุดตาอยู่บนต้น เป็นสมุนไพรฤทธิ์เย็นที่ขึ้นชื่อในเรื่องของยาอายุวัฒนะและแก้กรดไหลย้อน ในปัจจุบันพบย่านางแดงได้ในรูปแบบของชาทีมินและสมุนไพรอภัยภูเบศร เป็นต้นที่หาได้ง่ายและเป็นที่รู้จักกันดีในแวดวงยาสมุนไพร

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของย่านางแดง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bauhinia strychnifolia Craib.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “เครือขยัน” ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกว่า “หญ้านางแดง” จังหวัดตากและลำปางเรียกว่า “สยาน” มีชื่ออื่น ๆ เรียกว่า “ขยัน เถาขยัน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE)

ลักษณะของย่านางแดง

ย่านางแดง เป็นไม้เถาเลื้อยที่มักจะพบตามป่าเบญจพรรณที่แห้งแล้ง ป่าเต็งรัง ป่าแดง ป่าดิบเขาและตามที่โล่งแจ้ง
เถา : เปลือกเถาเรียบ เถามีขนาดกลางและแบน มีร่องตรงกลาง เปลือกเถาเป็นสีเทาน้ำตาล เถาแก่มีลักษณะกลมและเป็นสีน้ำตาลแดง มีมือสำหรับการยึดเกาะออกเป็นคู่ ๆ ปลายม้วนงอ
ราก : มีผิวขรุขระสีน้ำตาลเข้มไปจนถึงสีดำ มีรอยบากตามขวางเล็ก ๆ ทั่วไป ลักษณะของเนื้อไม้ภายในรากเป็นสีน้ำตาลแดง
ใบ : มีใบดกและหนาทึบ เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกันเป็นรูปวงรีแกมรูปขอบขนาน หรือรูปไข่แกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้าตื้น ๆ หรือมีลักษณะกลมไปจนถึงรูปหัวใจตื้น ขอบใบเรียบ ผิวใบมันเป็นสีเขียวเข้ม ท้องใบและหลังใบเรียบ
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจะตามปลายกิ่ง เป็นรูปทรงกระบอกแคบและโค้งเล็กน้อย ปลายบานและห้อยลง ช่อดอกมีดอกย่อยจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีแดงสด 5 กลีบ ลักษณะเป็นรูปไข่กลับ มีขนสีขาวขึ้นปกคลุม ปลายกลีบดอกมีลักษณะมนแหลม ฐานรองดอกมีลักษณะเป็นรูประฆัง กลีบเลี้ยงเป็นสีแดง 5 กลีบ ปลายแยกเป็นแฉก 5 แฉกรูปถ้วย มีขนสั้นขึ้นปกคลุม มีสีชมพูอ่อนหรือสีแดง มักจะออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนสิงหาคม
ผล : ออกผลเป็นฝักแบนรูปขอบขนาน ปลายฝักแหลม โคนฝักเป็นรูปหอก เปลือกฝักแข็ง เมื่อแก่จะแตกอ้า
เมล็ด : ภายในฝักมีเมล็ดอยู่ประมาณ 8 – 9 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปขอบขนาน

สรรพคุณของย่านางแดง

• สรรพคุณจากเถา บำรุงธาตุในร่างกาย บำรุงหัวใจและแก้โรคหัวใจบวม ดับพิษร้อนภายในร่างกาย เป็นยาแก้ไข้พิษ แก้ไข้หมากไม้ ไข้กาฬ ไข้หัว ไข้สุกใส ไข้เซื่องซึม ไข้ป่าเรื้อรัง ไข้ทับระดูและไข้กลับไข้ซ้ำ ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง
  – แก้อาการท้องผูก ด้วยการนำเถามาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษหรือสารตกค้างจากยาฆ่าแมลงในร่างกาย หรือเกิดอาการแพ้ต่าง ๆ ด้วยการใช้เถามาต้มแล้วดื่มเป็นประจำ
  – ล้างสารพิษจากยาเสพติด ด้วยการนำเถามาฝนให้ผู้ป่วยที่กำลังเลิกยาเสพติดดื่ม
• สรรพคุณจากราก ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง เป็นยาบำรุงโลหิตสำหรับสตรีหลังการคลอดบุตร
  – แก้อาการท้องผูก เป็นยาแก้ไข้ ใช้กระทุ้งพิษไข้ ถอนพิษไข้และแก้ไข้ทั้งปวง ด้วยการนำรากมาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษจากยาเสพติด ด้วยการนำรากมาฝนให้ผู้ป่วยที่กำลังเลิกยาเสพติดดื่ม
• สรรพคุณจากใบ ขับพิษโลหิตและน้ำเหลือง
  – แก้อาการท้องผูก ด้วยการนำใบมาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – ล้างสารพิษหรือสารตกค้างจากยาฆ่าแมลงในร่างกาย หรือเกิดอาการแพ้ต่าง ๆ ด้วยการใช้ใบมาต้มแล้วดื่มเป็นประจำ
• สรรพคุณจากเหง้า
  – เป็นยาแก้พิษทั้งปวง แก้พิษเบื่อเมา พิษเบื่อเมาของเห็ด ถอนพิษยาเมา แก้เมาสุรา แก้ยาเบื่อ ยาสั่ง ถอนพิษผิดสำแดง ด้วยการนำเหง้ามาฝนกับน้ำหรือน้ำซาวข้าว หรือนำมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากลำต้น เป็นยาบำรุงโลหิตสำหรับสตรีหลังการคลอดบุตร
• สรรพคุณจากใบย่านางแดงแคปซูล เป็นยาฆ่าเชื้อรา

ประโยชน์ของย่านางแดง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อน ใบอ่อน ใช้รับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริกและลาบ
2. ปลูกเป็นไม้ประดับ

ย่านางแดง เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณเหมือนกับย่านางเขียวหรือย่านางขาวทุกประการ แต่จะมีฤทธิ์ที่แรงกว่าและดีกว่าเนื่องจากย่านางแดงมีสีเข้มกว่า มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ต่าง ๆ ดับพิษร้อนในร่างกาย ล้างสารพิษในร่างกาย เป็นยาอายุวัฒนะและแก้กรดไหลย้อน เป็นยาที่ช่วยดีท็อกซ์หรือทำความสะอาดภายในร่างกายได้เป็นอย่างดี

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “ขยัน (Khayan)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 58.
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [10 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaicrudedrug.com. [10 ก.พ. 2014].
สถาบันวิจัยการแพทย์แผนไทย. “ย่านางแดง”. [ ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: tmri.dtam.moph.go.th. [10 ก.พ. 2014].
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย, กรมส่งเสริมการเกษตร, สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง. “ย่านางแดง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: area-based.lpru.ac.th/veg/. [10 ก.พ. 2014].
ไทยโพสต์. “เถาขยัน แก้ไข้ ล้างพิษ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaipost.net. [10 ก.พ. 2014].
Pendulum. “ใบย่านางแดง ฆ่าเชื้อรา และ ยากษัยเส้น ล้างกรดยูริค”. (lee). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pendulumthai.comt. [10 ก.พ. 2014].

ปีบทอง

ปีบทอง (Tree jasmine) หรือเรียกกันว่า “กาสะลอง” เป็นไม้ยืนต้นที่พบได้ทั่วไป มีดอกสีเหลืองหรือส้มที่มองไกล ๆ แล้วต้องสะดุดตา ส่วนมากมักจะได้ยินคำว่ากาสะลองมากกว่าปีบทอง เป็นต้นไม้ประจำจังหวัดเชียงรายและยังถูกคัดเลือกให้เป็นพรรณไม้ประจำมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารีและมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย อีกทั้งยังเป็นพืชที่ใช้ปลูกประดับสถานที่และยังมีสรรพคุณทางยาที่ต่อร่างกาย

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของปีบทอง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mayodendron igneum (Kurz) Kurz
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Tree jasmine”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ปีบทอง” ภาคเหนือเรียกว่า “สะเภา สำเภา หลามต้น อ้อยช้าง” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “จางจืด” จังหวัดเชียงรายเรียกว่า “กาซะลองคำ กาสะลองคำ แคชาญชัย” จังหวัดลำปางเรียกว่า “แคะเป๊าะ สำเภาหลามต้น” จังหวัดสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “กากี” ม้งเรียกว่า “ปั้งอ๊ะมี” เมี่ยนเรียกว่า “เดี้ยงด่งเบี้ยง” คนทั่วไปเรียกว่า “กาสะลองคำ”
ชื่อภาษาจีน : huo shao hua
ชื่อวงศ์ : วงศ์แคหางค่าง (BIGNONIACEAE)
ชื่อพ้อง : Radermachera ignea (Kurz) Steenis

ลักษณะของปีบทอง

ปีบทอง เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางที่มีเขตการกระจายพันธุ์กว้างตั้งแต่ในประเทศจีนตอนใต้ พม่า ลาว และเวียดนาม ในประเทศไทยพบได้ตั้งแต่ทางภาคใต้ในแถบจังหวัดสุราษฎร์ธานี เพชรบุรี อุทัยธานี ขึ้นไปถึงทางภาคเหนือของประเทศ
ลำต้น : มีลักษณะเป็นเปลาตรง ตามกิ่งก้านและตามลำต้นจะมีรูระบายอากาศกระจายอยู่ทั่ว ต้นมีเรือนยอดเป็นรูปใบหอกหรือไข่ ทรงพุ่มแน่นทึบ กิ่งก้านแผ่ออกเป็นชั้น ๆ
เปลือกต้น : เป็นสีน้ำตาลอ่อน แตกเป็นลายประสานกันคล้ายตาข่าย เปลือกต้นขรุขระเป็นเม็ดเล็ก ๆ กระจายอยู่ทั่วไป
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกสามชั้นเรียงตรงข้ามกัน ใบเป็นรูปไข่แกมรูปหอก รูปขอบขนานแกมใบหอกหรือรูปวงรีแกมใบหอก ปลายใบแหลมแต่บางครั้งก็ยาวคล้ายหางหรือเป็นติ่งแหลม โคนใบแหลมสอบ ขอบใบเรียบบิดเป็นคลื่นเล็กน้อยและมักจะมีต่อมอยู่ที่โคนด้านหลังของใบ แผ่นใบมีลักษณะเป็นมัน ท้องใบมีต่อมเล็ก ๆ อยู่ประปรายทั่วไป
ดอก : เป็นทรงกระบอกที่มีด้านหนึ่งเปิดออกคล้ายกับระฆัง กลีบดอกยาวและเชื่อมติดกัน มีสีส้มผสมเหลืองเล็กน้อย ก้านดอกสั้นและมีขนอ่อนปกคลุม ดอกจะออกรวมกันเป็นช่อเล็กและกระจายตัวอยู่ตลอดแนวของกิ่งก้านและลำต้น
ผล : มีผลเป็นฝักแห้งเรียวยาวคล้ายดาบ ผลอ่อนฝักจะเหยียดตรงแต่เมื่อแก่จะเริ่มบิดเป็นเกลียวแล้วแตกออก
เมล็ด : เมล็ดด้านในผลนั้นแห้งและบางจนสามารถปลิวไปตามลม

สรรพคุณของปีบทอง

• สรรพคุณจากปีบทอง สกัดด้วยแอลกอฮอล์จะมีฤทธิ์ในการยับยั้งเอนไซม์ HIV-1 reverse transcriptase
• สรรพคุณจากลำต้น แก้ซางในเด็กที่มักจะมีเม็ดขึ้นในปากและลำคอ แก้ลิ้นเป็นฝ้า แก้อาการตัวร้อน แก้อาเจียน เป็นยาแก้ท้องขึ้นและท้องเดิน
  – แก้โรคซาง ด้วยการใช้ผสมกับสมุนไพรชนิดอื่นมาฝนกับน้ำแล้วดื่ม
• สรรพคุณจากเปลือกต้น รักษาอาการปวดฟัน เป็นยาใส่แผล รักษาโรคผิวหนังและโรคเรื้อน
  – เป็นยาลดไข้ เป็นยาแก้ท้องเสีย ด้วยการนำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำแล้วดื่ม
  – แก้อาการเมายา ด้วยการนำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำแล้วอม
• สรรพคุณจากใบ
  – รักษาแผลสด แผลถลอกและช่วยห้ามเลือด ด้วยการนำใบมาคั้นแล้วนำน้ำมาทาหรือพอกแก้อาการ

ประโยชน์ของปีบทอง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ดอกนำมารับประทานโดยการทอดหรือใช้ลวกเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก
2. ใช้ในอุตสาหกรรม ดอกสามารถนำมาใช้ทำสีย้อมผ้าได้
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมนำใช้ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไปตามที่สาธารณะ
4. เป็นความเชื่อและเป็นไม้มงคล มีความเชื่อว่า “ช่วยให้ผู้อยู่อาศัยได้รับชื่อเสียงในทางที่ดี มีเกียรติจากหน้าที่การงาน และยังส่งเสริมให้เก็บเงินเก็บทอง” สื่อถึง “ความแข็งแกร่ง ความก้าวหน้าและความร่มรื่น ช่วยให้เกิดความปรองดองในครอบครัวได้ดี”

ปีบทอง เป็นไม้มงคลที่สวยงามและมีสรรพคุณที่ดีต่อร่างกาย มีชื่อเสียงในเรื่องของการเป็นตัวช่วยเลิกเหล้าและบุหรี่ ปีบทองอยู่ในสูตรตำรับยาพื้นบ้านของทางภาคเหนือที่ถูกใช้กันมาแต่โบราณ เป็นการบรรเทาอาการเมาเหล้าและสารเสพติดบางชนิดได้อย่างน่าทึ่ง แม้ว่าจะไม่มีการรองรับจากทางแพทย์แต่เป็นสมุนไพรพื้นบ้านของชาวชนบทมานาน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. “กาซะลองคำ”. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). หน้า 181.
อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “กาสะลองคำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/. [04 ก.พ. 2014].
สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “กาซะลองคำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.dnp.go.th/botany/. [04 ก.พ. 2014].
หนังสือพิมพ์มติชนบทเทคโนโลยีชาวบ้าน ฉบับที่ 543, วันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2556. “กาซะลองคำ พันธุ์ไม้พระราชทาน เพื่อปลูกเป็นมงคล จังหวัดเชียงราย”. (ผศ. วรรณา กัลยาณะวงศ์ ณ อยุธยา).
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “Radermachera ignea (Kurz) Steenis”. อ้างอิงใน: หนังสือไม้ดอกไม้ประดับ หน้า 61, หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา หน้า 181. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [04 ก.พ. 2014].
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “กาสะลองคํา”. อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [04 ก.พ. 2014].
ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย, สำนักงานเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “Radermachera ignea (Kurz) Steenis”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaibiodiversity.org. [04 ก.พ. 2014].
ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ, สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. “กาสะลอง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: biodiversity.forest.go.th. [04 ก.พ. 2014].