เท้ายายม่อม

เท้ายายม่อม (East Indian arrow root) เป็นไม้ล้มลุกที่มีหัวใต้ดินใช้ทำแป้ง เป็นแป้งที่ได้รับคำยกย่องจากโภชนบําบัดว่า มีคุณสมบัติที่เหมาะกับระบบทางเดินอาหารของมนุษย์เรามากที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับแป้งชนิดอื่น นอกจากนั้นยังนิยมนำมาผสมกับแป้งชนิดอื่นเพื่อให้ได้อาหารที่มีความเข้มเหนียวและเป็นมันวาว ซึ่งส่วนมากจะใช้ในการทำขนม และมีประโยชน์ในการนำมาพอกหน้ารักษาสิวและทำให้หน้าขาวได้อีกด้วย ทว่าแป้งเท้ายายม่อมแท้ในปัจจุบันนั้นค่อนข้างที่จะหายากพอสมควร

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของเท้ายายม่อม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “East Indian arrow root”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “ไม้เท้าฤาษี” จังหวัดตราดเรียกว่า “บุกรอ” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “สิงโตดำ” จังหวัดระยองเรียกว่า “นางนวล” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ท้าวยายม่อม ว่านพญาหอกหลอก”
ชื่อวงศ์ : วงศ์กลอย (DIOSCOREACEAE)

ลักษณะของเท้ายายม่อม

เท้ายายม่อม เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี ในประเทศไทยพบขึ้นกระจายและพบขึ้นหนาแน่นในบางพื้นที่ ยกเว้นทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มักจะขึ้นใต้ร่มเงาในป่าดิบแล้งระดับต่ำ ป่าผลัดใบ ดินเป็นดินทรายและตามป่าชายหาด ต้นเท้ายายม่อมจะยุบตัวเมื่อเข้าสู่ฤดูหนาวและใบจะเหลือง
หัวใต้ดิน : มีหัวใต้ดินสะสมอาหาร ลักษณะของหัวเป็นรูปกลม กลมแบนหรือรูปวงรี ผิวด้านนอกบางเป็นสีน้ำตาล เนื้อในหัวเป็นสีขาวใส
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับเวียนเป็นแนวรัศมี ใบมีขนาดใหญ่และเว้าลึก เป็นรูปฝ่ามือ ปลายแยกออกเป็นแฉก 3 แฉก แต่ละแฉกขอบมีลักษณะเว้าลึก ปลายใบแหลม ก้านใบเป็นสีดำแกมเขียว
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบบซี่ร่ม แทงช่อสูงออกมาจากหัวที่อยู่ใต้ดิน ดอกจะออกที่ปลายยอด ก้านดอกเป็นสีม่วงอมเขียวมีลาย ช่อดอกจะมีประมาณ 1 – 2 ช่อ แต่ละช่อจะมีดอกประมาณ 20 – 40 ดอก กลีบรวมเป็นสีเขียวอมเหลืองหรือสีเขียวอมม่วงเข้ม มักจะออกดอกในช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนมกราคม
ผล : เป็นผลสดแบบมีเนื้อ ลักษณะของผลเป็นรูปเกือบกลมหรือเป็นรูปทรงวงรี ปลายแหลมเรียว ผลห้อยลงและเป็นสีเขียว ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก ที่ผิวเมล็ดจะมีลาย

สรรพคุณของเท้ายายม่อม

• สรรพคุณจากเหง้า
  – บำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง ด้วยการนำเหง้ามาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
• สรรพคุณจากหัว ทำให้เจริญอาหาร บำรุงร่างกาย ช่วยทำให้จิตใจชุ่มชื่น แก้อาการอ่อนเพลีย แก้ร้อนใน ช่วยสมานแผลในกระเพาะอาหาร ดีต่อระบบทางเดินอาหาร
  – แก้ร่างกายอ่อนเพลียจากไข้ แก้อาการเบื่ออาหารหลังฟื้นไข้ บำรุงกำลัง ช่วยให้ชุ่มชื่นหัวใจ บำรุงร่างกายให้ฟื้นฟู ด้วยการนำแป้งจากหัวมาละลายกับน้ำดิบ ใส่น้ำตาลกรวดแล้วตั้งไฟกวนจนสุกให้คนไข้รับประทาน
  – แก้อาการท้องเสียและบิด หยุดเลือดในกระเพาะและลำไส้ โดยชาวฮาวายนำหัวมาผสมกับน้ำและดินเคาลินสีแดงใช้กินเป็นยา
  – ช่วยห้ามเลือด ด้วยการนำแป้งที่ได้จากหัวโรยบริเวณแผล
  – แก้ผดผื่นคัน ด้วยการนำแป้งจากหัวละลายกับน้ำแล้วนำมาใช้ทาบริเวณที่มีอาการ
  – รักษาฝีแผล แก้ช้ำ ถอนพิษ ด้วยการนำแป้งมานวดกับน้ำอุ่นให้พอเป็นยางเหนียวแล้วใช้เป็นยาพอกบริเวณที่มีอาการ
  – ป้องกันเชื้อราที่เท้า ด้วยการนำแป้งโรยในถุงเท้า
• สรรพคุณจากราก เป็นยาขับเสมหะ
  – แก้ไข้ โดยตำรายาพื้นบ้านอีสานนำรากเป็นยา
  – แก้ไส้เลื่อน ด้วยการนำรากผสมกับสมุนไพรอื่นแล้วต้มกับน้ำกินเป็นยาเย็นหรือเผาให้ร้อนเอาผ้าห่อแล้วนั่งทับ
• สรรพคุณจากหัวและราก
  – แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย เช่น พิษผึ้ง พิษจากแมงกะพรุนไฟ เป็นต้น ด้วยการนำหัวหรือรากมาฝนกับน้ำมะนาวใช้ทาเป็นยา

ประโยชน์ของเท้ายายม่อม

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร แป้งที่สกัดได้จากหัวนำมาใช้ประกอบอาหารและทำขนมได้หลายชนิด นิยมผสมกับแป้งชนิดอื่นเพื่อให้ได้อาหารที่มีความเข้มเหนียวและเป็นมันวาวใช้ทำขนมได้มากมาย สำหรับอาหารคาวจะนำมาใช้เป็นส่วนผสมในซุปเห็ดเจ ราดหน้า กระเพาะปลา หอยทอด เป็นต้น ดอกและยอดอ่อนนำมาต้มแล้วจิ้มกับน้ำพริกหรือนำยอดอ่อนมาผัดกับน้ำกะทิสดได้
2. ใช้บำรุงผิว ช่วยลดสิวฝ้า ทำให้หน้าขาว ด้วยการนำแป้งผสมกับน้ำผึ้งแล้วนำมาพอกหน้าทิ้งไว้สักครู่แล้วค่อยล้างออก หรือใช้ผัดหน้าแทนแป้งฝุ่นได้

เท้ายายม่อม มีส่วนหัวที่ใช้ทำแป้งซึ่งถือเป็นส่วนสำคัญในการนำมาใช้ประโยชน์ในหลายด้าน นอกจากจะเป็นแป้งที่ใช้ทำขนมและอาหารแล้วยังเป็นยาพอกหน้าเพื่อบำรุงผิวได้ เท้ายายม่อมมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของหัว มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงกำลัง แก้ไข้ แก้อาการท้องเสียและบิด ช่วยสมานแผลในกระเพาะอาหาร เป็นส่วนที่มีแป้งเหมาะสมต่อระบบทางเดินอาหารเป็นอย่างมาก ซึ่งเป็นระบบที่สำคัญในการดำรงชีวิตของมนุษย์

เท้ายายม่อม หรือ แป้งเท้ายายม่อม ดีต่อระบบทางเดินอาหารในร่างกาย
เท้ายายม่อม หรือ แป้งเท้ายายม่อม เป็นไม้ล้มลุกมีหัวใต้ดินใช้ทำแป้ง
เท้ายายม่อม,แป้งเท้ายายม่อม,ไม้เท้าฤาษี,บุกรอ,สิงโตดำ,นางนวล,ว่านพญาหอกหลอก

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ท้าวยายม่อม (หัว)”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/herbs/. [10 ธ.ค. 2014].
หนังสือสารานุกรมสมุนไพร เล่ม 4 กกยาอีสาน. (มูลนิธิมหาวิทยาลัยมหิดล). “เท้ายายม่อม”. หน้า 212.
จดหมายข่าวราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๑ ฉบับที่ ๙, กันยายน ๒๕๓๒.
กลุ่มรักษ์เขาใหญ่. “เท้ายายม่อม… แป้งแท้แต่โบราณ อาหารฟื้นไข้”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rakkhaoyai.com. [10 ธ.ค. 2014].
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “สิงโตดำ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [10 ธ.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

ฝิ่นต้น

ฝิ่นต้น (Coral bush) เป็นไม้ยืนต้นที่มีลำต้นคล้ายกับต้นมะละกอ มีดอกสีแดงสดและเจริญเติบโตได้ดีในดินทุกประเภททำให้นิยมปลูกเป็นไม้ประดับได้ ส่วนของรากมีรสเฝื่อนแต่สามารถนำมารับประทานได้ ส่วนของเปลือกต้นมีรสฝาดเมาร้อน ใบมีรสเมา เมล็ดมีรสเมาเบื่อ ทว่าสามารถนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้ นอกจากจะเป็นยาแล้วนั้นฝิ่นต้นถือเป็นต้นที่มีพิษชนิดหนึ่ง ส่วนที่มีพิษคือส่วนของเมล็ดและยาง มีสารที่เป็นพิษคือ สาร Clacium Oxalate
รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของฝิ่นต้น

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Jatropha multifida L.

ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Coral bush” “Coral plant” “Physic Nut”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “มะหุ่งแดง” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “มะละกอฝรั่ง” คนเมืองเรียกว่า “ทิงเจอร์ต้น ว่านนพเก้า”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ยางพารา (EUPHORBIACEAE)

ลักษณะของฝิ่นต้น

ฝิ่นต้น เป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก
ลำต้น : ลำต้นคล้ายกับต้นมะละกอแต่มีขนาดเล็กและเป็นแกนแข็งกว่า ค่อนข้างอวบน้ำ เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีเทา มีกระและจุดเล็ก ๆ มียางเป็นสีขาว
ราก : รากมีลักษณะเป็นหัว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปกลม ขอบใบลึกเป็นแฉกเว้าลึกลักษณะคล้ายฝ่ามือ ประมาณ 9 – 11 แฉก ในขอบใบที่เป็นแฉกจะหยักเป็นซี่ฟันช่วงกลางขอบใบ ปลายเป็นติ่งแหลมถึงยาวคล้ายหาง ปลายใบแหลม แผ่นใบเกลี้ยงทั้งสองด้าน หลังใบเรียบ ก้านใบยาวกลม หูใบแยกเป็นง่ามรูปขนแข็ง
ดอก : ออกดอกเป็นช่อแบนแน่นติดกันแบบช่อเชิงหลั่น โดยจะออกที่ปลายกิ่ง ดอกย่อยมีขนาดเล็กติดกันแน่น ดอกมีสีแดงสดเป็นแบบแยกเพศ ลักษณะของดอกคล้ายกับดอกเถาคันหรือดอกกะตังบาย กลีบเลี้ยงในดอกเพศผู้เป็นรูปไข่กลับกว้าง กลีบดอกแยกจากกันเป็นสีแดงสด เกสรเพศผู้มี 8 อัน ก้านเกสรแยกกัน ส่วนกลีบดอกในดอกเพศเมียมียอดเกสรเพศเมียเป็นรูปกระจุก เป็นพู 2 พู
ผล : ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม มีพู 3 พู คล้ายผลสลอดหรือผลปัตตาเวียแต่จะมีขนาดใหญ่กว่า แต่ละพูจะมีลักษณะเป็นสัน ผิวผลเรียบ ผลอ่อนเป็นสีเขียว พอแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีออกเหลืองหม่น มีลายสีน้ำตาล มีจุกขั้วขนาดเล็ก แต่ละพูมีเมล็ด 1 เมล็ด

สรรพคุณของฝิ่นต้น

• สรรพคุณจากเปลือกต้น เป็นยาแก้ลมและโลหิต เป็นยาคุมธาตุ เป็นยาแก้อาการลงแดง เป็นยาแก้อาเจียน เป็นยาแก้บิดปวดเบ่ง แก้ท้องเสีย แก้ท้องร่วง แก้อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้ปวดเมื่อยตามข้อ แก้ปวดเส้นเอ็น เป็นยาบำรุงกำลัง ทำให้ตัวเย็น แก้อาการคลื่นเหียนอาเจียน
• สรรพคุณจากเมล็ด ทำให้อาเจียน เป็นยาถ่ายอย่างแรง
  – ทำให้แท้งบุตร ด้วยการนำเมล็ดมาบีบเอาน้ำมันใช้ทั้งภายในและภายนอก
• สรรพคุณจากราก
  – แก้โรคลำไส้ ช่วยย่อยอาหาร ด้วยการนำรากมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
• สรรพคุณจากใบ เป็นยาฆ่าหิด กำจัดพยาธิผิวหนัง ใช้สระผมแก้เหา
  – เป็นยาถ่าย ด้วยการนำมาต้มกินเป็นยา
• สรรพคุณจากน้ำยาง
  – ช่วยสมานแผล ใช้ทาแผลปากเปื่อย แก้แผลมีดบาด แก้แผลอักเสบเรื้อรัง ทำให้แผลหายเร็วขึ้น ด้วยการนำน้ำยางใส่แผลสดเป็นยา

ประโยชน์ของฝิ่นต้น

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร รากมีรสเฝื่อนแต่สามารถนำมาเผาแล้วกินได้
2. เป็นยาเบื่อ เมล็ดใช้เป็นยาเบื่อ อาจใช้เป็นยาเบื่อปลา ต้นมีสารจำพวกซาโปนินก็สามารถนำมาใช้เบื่อปลาได้
3. ใช้ในอุตสาหกรรมย้อมผ้า ใบใช้ในการย้อมสีเส้นไหมโดยใช้ใบสด 15 กิโลกรัม ย้อมสีเส้นไหมได้ 1 กิโลกรัม โดยให้สีน้ำตาลเขียว
4. ปลูกเป็นไม้ประดับ
5. เป็นส่วนประกอบของตำรับยา อยู่ในตำรับพิกัดตรีเกสรมาศ ตำรับพิกัดตรีเกสรเพศ

พิษของฝิ่นต้น

ส่วนที่มีพิษในฝิ่นต้น เมล็ดและน้ำยางมีพิษ ซึ่งเมล็ดจะมีฤทธิ์ระคายเคืองต่อระบบทางเดินอาหาร โดยสารที่เป็นพิษคือสาร Clacium Oxalate

อาการของพิษที่ได้รับ

• เมล็ด เมื่อรับประทานจะทำให้เกิดอาการคัน รู้สึกปวดแสบปวดร้อน ปากบวมพอง เยื่อบุแกม ลิ้นเพดานและหนาบวม น้ำลายไหล บริเวณที่บวมพองอาจมีเม็ดตุ่มเกิดขึ้น ลิ้นเคลื่อนไหวลำบาก กลืนอาหารยาก พูดไม่ถนัด มีอาการคลื่นไส้อาเจียน ทำให้กระเพาะอักเสบ ปวดท้อง อาจมีอาการชา แขนขาอาจเป็นอัมพาตได้ถึง 24 ชั่วโมงและอาการจะดีขึ้นภายใน 7 วัน หายใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตต่ำ แม้ว่าจะรับประทานเพียง 3 เมล็ด ก็อาจทำให้เสียชีวิตได้
• น้ำยาง เมื่อถูกผิวหนังจะทำให้เกิดอาการระคายเคือง บวมแดงแสบร้อน
  การรักษาอาการเบื้องต้นเมื่อได้รับสารพิษ :
• หากทานเมล็ด ก่อนนำส่งโรงพยาบาลให้ดื่มนมหรือผงถ่าน (Activated charcoal) เพื่อช่วยลดการดูดซึมของสารพิษ แล้วรีบนำส่งโรงพยาบาลเพื่อล้างท้องทันที ให้น้ำเกลือทางเส้นเลือดเพื่อป้องกันการหมดสติและอาการช็อกที่เกิดจากการสูญเสียน้ำและเกลือแร่
• หากมีอาการคล้ายสาร atropine เช่น ในกลุ่มสารพิษ curcin ให้สารแก้พิษ (atropine antagonists) เช่น physostigmine salicylate ทางเส้นเลือด
• น้ำยาง หากถูกผิวหนังให้ล้างน้ำยางออกโดยใช้สบู่และน้ำ และใช้ยาทาสเตียรอยด์ แต่หากรับประทานเข้าไปให้เอาส่วนที่ไม่ถูกดูดซึมออกโดยใช้ผงถ่าน ทำให้อาเจียนหรือล้างท้องและรักษาตามอาการ
• กรณีอื่น รักษาไปตามอาการ เช่น การให้ morphine sulfate เพื่อลดอาการปวด เป็นต้น

ฝิ่นต้น เป็นต้นที่ค่อนข้างเป็นพิษสูงในส่วนของเมล็ดและน้ำยาง ทว่าส่วนของใบและเปลือกต้นถือเป็นส่วนที่อุดมไปด้วยสรรพคุณทางยา เป็นส่วนที่นำมาใช้เป็นส่วนประกอบของตำรับยา เป็นต้นที่สามารถนำมาใช้ในอุตสาหกรรมย้อมผ้า เป็นยาเบื่อและนำมารับประทานได้ ฝิ่นต้นมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเปลือกต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้บิด แก้ปวดเมื่อย แก้โรคลำไส้และช่วยสมานแผล เป็นต้นที่ค่อนข้างดีต่อระบบขับถ่ายและลำไส้ต่าง ๆ ทว่าฝิ่นต้นนั้นก็เป็นพืชที่ควรระวังเป็นอย่างมากเพราะมีสารพิษสูงและอาจอันตรายต่อชีวิตได้ ดังนั้นก่อนที่จะนำมารับประทานไม่ว่าจะรูปแบบใดควรศึกษาให้ดีก่อนใช้ด้วย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). “ฝิ่นต้น (Fin Ton)”. หน้า 187.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ฝิ่นต้น”. หน้า 520-521.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “มะละกอฝรั่ง, ฝิ่นต้น”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์)., หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 6 (วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม)., หนังสือสมุนไพรใกล้ตัว เล่ม 6 : สมุนไพรที่เป็นพิษ (สมพร ภูติยานันต์)., หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 6 (ลีนา ผู้พัฒนพงศ์)., ทรัพยากรพืชในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ลำดับที่ 12(1) : พืชสมุนไพรและพืชพิษเล่ม 1 (สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [13 พ.ย. 2014].
ระบบวินิจฉัยและการรักษาอาการอันเนื่องจากพืชพิษในประเทศไทย, สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. “ฝิ่นต้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.medplant.mahidol.ac.th/tpex/. [13 พ.ย. 2014].
สวนพฤกษศาสตร์คลองไผ่, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ฝิ่นต้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/kp_bot_garden/kpb.htm. [13 พ.ย. 2014].
สวนพฤกษศาสตร์สายยาไทย. “ฝิ่นต้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.saiyathai.com. [13 พ.ย. 2014].
พันธุ์ไม้ย้อมสีธรรมชาติ, กรมหม่อนไหม. “ฝิ่นต้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : qsds.go.th/webtreecolor/. [13 พ.ย. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

โมกมัน

โมกมัน (Lanete) เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กที่มักจะพบตามป่าเบญจพรรณชนิดหนึ่ง คนไทยส่วนมากอาจจะรู้จักต้นไม้ต้นนี้เพราะเป็นต้นไม้ประจำจังหวัดราชบุรี เป็นต้นที่มีดอกสีขาวอมเหลืองและมีกลิ่นหอมชวนให้น่าปลูกในสวนป่าและเพื่อความร่มเงาได้ นอกจากนั้นยังเป็นต้นที่สามารถนำส่วนของยอดอ่อนมาใช้รับประทานในรูปแบบของผักได้ ทว่าส่วนที่สำคัญเลยก็คือ ส่วนต่าง ๆ ของต้นสามารถนำมาใช้ทำเป็นยาสมุนไพรได้

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของโมกมัน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Ivory” “Darabela” “Karingi” “Lanete”
ชื่อท้องถิ่น : จังหวัดน่านเรียกว่า “มูกน้อย มูกมัน” จังหวัดสระบุรีเรียกว่า “โมกมันเหลือง” จังหวัดสุราษฎร์ธานีเรียกว่า “มักมัน” คนทั่วไปเรียกว่า “โมกน้อย” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “เส่ทือ แนแก แหน่แก”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ตีนเป็ด (APOCYNACEAE)
ชื่อพ้อง : Wrightia tomentosa Roem. & Schult.

ลักษณะของโมกมัน

โมกมัน เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กผลัดใบที่มักจะพบตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าผลัดใบและป่าโปร่งทั่วไป
เปลือกต้น : เปลือกลำต้นมีสีขาวหรือสีเทาอ่อน เปลือกต้นแตกเป็นร่องตื้นตามยาวและมีขนสีขาวตามกิ่งอ่อนและยอดอ่อน ที่เปลือกมีรูอากาศมากและด้านในมีน้ำยางสีขาว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกันเป็นรูปวงรีหรือรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรียบและที่พื้นผิวบางเหมือนกับกระดาษ ใบมีเส้นแขนงใบข้างละ 8 – 12 เส้น
ดอก : ออกดอกเป็นช่อกระจุกตามปลายกิ่ง ดอกมีสีขาวอมเหลืองและมีกลิ่นหอม มีกลีบดอก 5 กลีบเป็นรูปวงรีและมักจะออกดอกในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนสิงหาคม
ผล : ออกผลเป็นฝักยาวห้อยลง ลักษณะของฝักเป็นรูปทรงกระบอก เมื่อฝักแก่และแห้งจะสามารถแตกออกได้
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปวงรีหรือรูปแถบ ปลายด้านหนึ่งจะมีขนปุยสีขาวอยู่เป็นกระจุกซึ่งเป็นส่วนที่ทำให้ปลิวไปตามลมได้

สรรพคุณของโมกมัน

• สรรพคุณจากเปลือกต้น บำรุงธาตุในร่างกาย ช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยทำให้ประจำเดือนมาปกติ รักษาโรคไต แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย ช่วยฆ่าเชื้อโรคคุดทะราดและรำมะนาด
• สรรพคุณจากผล ช่วยแก้ฟันผุ ช่วยฆ่าเชื้อรำมะนาด
• สรรพคุณจากใบ ช่วยขับเหงื่อ แก้ท้องมาน ช่วยแก้ตับพิการ ช่วยขับน้ำเหลืองเสีย
• สรรพคุณจากราก แก้ลม แก้ลมที่เกิดเรื้อรัง แก้ลมสันดาน รักษางูกัด
• สรรพคุณจากดอก เป็นยาระบาย แก้อาการท้องผูก
• สรรพคุณจากยางของต้น แก้ท้องร่วง แก้พิษงู แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย
• สรรพคุณจากแก่น บำรุงถุงน้ำดี แก้ดีพิการ
• สรรพคุณจากรากและใบ รักษาวัณโรคแรกเริ่มที่ต่อมน้ำเหลืองบริเวณคอ แก้อาการปวดข้อจากโรคข้อรูมาติก
• สรรพคุณจากรากและเนื้อไม้
  – แก้บิดและแก้อาการถ่ายเป็นมูกเลือด โดยหมอยาพื้นบ้านจังหวัดอุบลราชธานีนำรากและเนื้อไม้มาต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
• สรรพคุณจากเนื้อไม้และแก่น ช่วยขับเลือดเสียออกจากร่างกาย

ประโยชน์ของโมกมัน

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ยอดอ่อนนำมาลวกจิ้มทานร่วมกับน้ำพริกหรือนำมาใช้ทำแกงได้
2. ใช้ในอุตสาหกรรมย้อมผ้า เปลือกของต้นมีเส้นที่สามารถนำมาใช้ทำกระดาษและใช้แทนเส้นใยจากฝ้ายได้ ส่วนเปลือกของต้นสามารถนำมาใช้เป็นสีย้อมเส้นไหมซึ่งจะให้สีเขียวอ่อน
3. ใช้ในอุตสาหกรรม เนื้อไม้ของต้นมีความเหนียวและละเอียดจึงสามารถนำมาใช้ทำในงานแกะสลัก เครื่องเล่นดนตรีไทย เครื่องเล่นสำหรับเด็ก เครื่องเขียนและใช้สร้างบ้านได้
4. ปลูกเป็นไม้ประดับในสวนป่า

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของโมกมัน

สารที่พบในโมกมัน พบสาร benzoic acid, 2 – hydroxy – 6 – methyoxy, benzoic acid, 4 – hydroxy, conessidine, conessine, conkurchin, ferulic acid, gentisic acid, hexaconsane – 3, 6 – diol, 12 – oic acid, hexacosan – 3, 6 – diol – 12 – oic acid, quercetin, kaempferol, kurchicine, kurchine, n – tritriacontane – 16 – one, sinapic acid, syringic acid, vanillic acid, wrightiadione

โมกมัน เป็นต้นที่มีดอกสีขาวอมเหลืองและกลิ่นหอมจึงเหมาะอย่างมากที่จะนำมาปลูกเอาไว้ในสวนป่า อีกทั้งส่วนต่าง ๆ ของต้นยังเป็นยาสมุนไพรอีกด้วย นอกจากนั้นยังสามารถนำเปลือกต้นมาใช้ประโยชน์ในด้านอุตสาหกรรมต่าง ๆ เพื่อทดแทนวัตถุดิบชนิดอื่นได้ โมกมันมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของเปลือกต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้บิด ขับเลือดเสีย รักษาโรคไตและแก้ลม ถือเป็นต้นที่มีประโยชน์มากกว่าที่เห็นในภายนอกทั้งการนำมาใช้เป็นยาและการนำมาใช้ประโยชน์ในด้านอุตสาหกรรมโดยเฉพาะอุตสาหกรรมย้อมผ้า

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ. “โมกมัน”. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ). หน้า 165.
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “โมกมัน (Mok Mun)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 248.
หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “โมกมัน”. หน้า 209.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “โมกมัน”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 650-651.
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “โมกมัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [20 พ.ค. 2014].
สวนพฤกษศาสตร์คลองไผ่, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “โมก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th/plants_data/kp_bot_garden/kpb.htm. [20 พ.ค. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ที่ใช้ในงานภูมิสถาปัตยกรรม ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “โมกมัน” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th. [20 พ.ค. 2014].
ผักพื้นบ้าน ในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร, สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง. “โมกมัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: area-based.lpru.ac.th/veg/. [20 พ.ค. 2014].
พันธุ์ไม้ย้อมสีธรรมชาติ กรมหม่อนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. “โมกมัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: qsds.go.th. [20 พ.ค. 2014].
ศูนย์ปฏิบัติการโครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. “โมกมัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.goldenjubilee-king50.com. [20 พ.ค. 2014].
ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “โมกมัน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [20 พ.ค. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

ขวง

ขวง (Glinus oppositifolius) เป็นไม้ล้มลุกที่เลื้อยไปตามพื้นดินซึ่งสามารถพบได้ทั่วทุกภาคในประเทศไทยแต่จะพบได้มากทางภาคเหนือ ดอกมีสีขาวอมเขียวขนาดเล็ก เป็นผักที่มีรสขมคล้ายกับสะเดาทำให้บางพื้นที่เรียกผักชนิดนี้ว่า “สะเดาดิน” นิยมนำมาทานในรูปแบบของผักสดจิ้มกับน้ำพริกหรือทานร่วมกับลาบได้ จากภายนอกขวงเหมือนเป็นพืชบนดินทั่วไปที่ไม่มีอะไรและไม่ค่อยมีใครสนใจ แต่ขวงเป็นพืชที่มีคุณค่าทางโภชนาการและยังเป็นส่วนประกอบของตำรับยามากกว่า 7 ตำรับด้วยกัน

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของขวง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Glinus oppositifolius (L.) Aug.DC.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคกลางเรียกว่า “สะเดาดิน ผักขวง” ภาคเหนือและตะวันตกเฉียงเหนือเรียกว่า “ผักขี้ขวง” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ขี้ก๋วง”
ชื่อวงศ์ : วงศ์สะเดาดิน (MOLLUGINACEAE)

ลักษณะของผักขวง

ผักขวง เป็นพรรณไม้ล้มลุกที่มีลำต้นเตี้ยหรือทอดเลื้อยแตกแขนงแผ่ราบไปกับพื้นดิน มักจะพบมากในภาคเหนือ ขึ้นตามบริเวณที่ชื้นแฉะ ตามไร่นาและตามสนามหญ้าทั่วไป
ต้น : แตกกิ่งก้านสาขาแผ่กระจายออกไปรอบต้น
ใบ : เป็นใบเดี่ยวขนาดเล็ก มีการแตกใบออกตามข้อต้น ซึ่งในแต่ละข้อจะมีใบอยู่ประมาณ 4 – 5 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปยาววงรี ปลายใบแหลมหรือมน โคนใบสอบ ขอบใบเรียบ แผ่นใบเป็นสีเขียว ก้านใบสั้น
ดอก : ออกดอกเดี่ยวรวมกันอยู่ตามข้อของลำต้นใกล้กับใบ ในข้อหนึ่งจะมีดอกประมาณ 4 – 6 ดอก ดอกเป็นสีขาวอมเขียว มีกลีบดอก 5 กลีบ
ผล : ลักษณะของผลเป็นรูปยาววงรี เมื่อแก่จะแตกออกเป็น 3 แฉก ทำให้เห็นเมล็ดที่อยู่ภายในผลได้ชัดเจน
เมล็ด : เมล็ดมีจำนวนมาก เป็นสีน้ำตาลแดงและมีขนาดเท่ากับเม็ดทราย

สรรพคุณของผักขวง

สรรพคุณจากทั้งต้น เป็นยาบำรุงธาตุ เป็นยาแก้ไข้หรือแก้ไข้ทั้งปวง เป็นยาแก้หวัด แก้ไอ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ระงับความร้อน เป็นยาระบาย ช่วยบำรุงน้ำดี เป็นยาแก้คัน เป็นยาทาแก้โรคผิวหนัง เป็นยาฆ่าเชื้อ แก้อาการฟกช้ำบวมอักเสบ
– แก้อาการปวดศีรษะ แก้หวัดคัดจมูก ด้วยการนำต้นสดมาตำผสมกับขิงใช้เป็นยาสุมกระหม่อมเด็ก
– แก้อาการปวดหู ด้วยการนำทั้งต้นผสมกับน้ำมันละหุ่งแล้วนำไปอุ่นใช้เป็นยาหยอดหู
สรรพคุณจากผักขวง
– แก้ไข้ที่เกิดจากดีพิการซึ่งมีอาการปวดศีรษะและไข้สูง โดยตำรับยาในพระคัมภีร์ธาตุวิวรณ์นำผักขวง เครือเขาด้วย รากขี้กา รากขัดมอน ต้นผีเสื้อ หญ้าเกล็ดหอยและน้ำผึ้งมาผสมเข้าด้วยกัน
– แก้อาการปวดศีรษะและจมูกตึง โดยตำรับยาในพระคัมภีร์โรคนิทานนำผักขวง ใบหญ้าน้ำดับไฟ ใบหางนกยูง ฆ้องสามย่าน เทียนดำ ไพล หัวหอม ดอกพิกุลและดินประสิวขาวมาบดสุมกระหม่อม

ประโยชน์ของผักขวง

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ชาวบ้านนำมาทานเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริกและรับประทานร่วมกับลาบ หรือนำมาลวกจิ้มกับน้ำพริกหรือนำมาแกงรวมกับผักอื่นอย่างแกงแค แกงเมืองหรือแกงกับปลาทูนึ่ง
2. เป็นส่วนประกอบของยา เป็นส่วนประกอบในตำรับพระคัมภีร์ธาตุวิวรณ์ พระคัมภีร์โรคนิทานและพระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ เป็นต้น

คุณค่าทางโภชนาการของผักขวง 100 กรัม

คุณค่าทางโภชนาการของผักขวง 100 กรัม ให้พลังงาน 30 กิโลแคลอรี

ผักขวง ถือเป็นผักที่นิยมอย่างมากในการเป็นส่วนประกอบของยาพื้นบ้านหรือตำรับยาของคนในอดีต ถือเป็นผักที่คนไทยในยุคใหม่ไม่ค่อยสนใจกันแต่กลับมีประโยชน์ทางโภชนาการและเป็นยาแก้อาการได้ดี ผักขวงมีสรรพคุณทางยาจากส่วนของทั้งต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้ไข้ทั้งปวง เป็นยาระบาย บำรุงน้ำดี แก้โรคผิวหนังและอาการปวดหูได้ ถือเป็นต้นที่น่าสนใจชนิดหนึ่งในการนำมาปรุงเป็นยาสมุนไพรแก้อาการทั้งหลาย

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ผักขวง”. หน้า 469-470.
วัชพืช, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “ขี้ก๋วง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.rspg.or.th/plants_data/use/crop_2.htm. [22 พ.ย. 2014].
หนังสือพิมพ์มติชนบทเทคโนโลยีชาวบ้าน ฉบับที่ 545, วันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2556. (ไพบูลย์ แพงเงิน). “ผักขวง…สมุนไพรบำรุงน้ำดี”.
ผักพื้นบ้านในประเทศไทย กรมส่งเสริมการเกษตร. “ผักขวง”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [22 พ.ย. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

สันพร้าหอม

สันพร้าหอม (Eupatorium fortunei) เป็นต้นที่มีรสเผ็ดและมีกลิ่นหอม เป็นยาสุขุมที่หมออีสานนิยมใช้เพราะปลูกมากทางภาคเหนือและภาคอีสาน มีดอกสีแดงหรือสีขาวขนาดเล็กดูสวยงามจึงทำให้นิยมนำมาปลูกลงกระถางขาย นอกจากนั้นยังนำมารับประทานหรือเป็นส่วนผสมของแป้งหอม ทว่าสันพร้าหอมก็มีเรื่องที่ควรระวังเพราะผู้ที่มีอาการกระเพาะหรือลำไส้หย่อนไม่มีกำลังห้ามทานเด็ดขาดและมีผลต่อตับและไตได้

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของสันพร้าหอม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Eupatorium fortunei Turcz.
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “เกี๋ยงพาใย” จังหวัดกรุงเทพมหานครเรียกว่า “สันพร้าหอม” จังหวัดราชบุรี สุพรรณบุรีและกาญจนบุรีเรียกว่า “หญ้าเสือมอบ” ชาวเงี้ยวแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “ซะเป มอกพา หญ้าลั่งพั้ง” ชาวกะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกว่า “พอกี่” จีนกลางเรียกว่า “หลานเฉ่า เพ่ยหลาน”มีชื่ออื่น ๆ ว่า “ผักเพี้ยฟาน”
ชื่อวงศ์ : วงศ์ทานตะวัน (ASTERACEAE หรือ COMPOSITAE)
ชื่อพ้อง : Eupatorium stoechadosmum Hance

ลักษณะของสันพร้าหอม

สันพร้าหอม เป็นพรรณไม้ล้มลุกเนื้ออ่อนอายุหลายปี มักจะขึ้นบริเวณตามหุบเขาหรือลำธาร ปลูกมากทางภาคเหนือและภาคอีสาน
ลำต้น : ลำต้นตั้งตรง โคนต้นเรียบเป็นมันและเกลี้ยง ตามลำต้นเป็นร่องแต่จะค่อนข้างเกลี้ยงเล็กน้อย
ราก : รากแก้วใต้ดินแตกแขนงมาก
ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงกันเป็นคู่ตามข้อของลำต้น ลักษณะของใบเป็นรูปมนวงรีหรือรูปหอก ปลายใบแหลม โคนใบสอบแคบ ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย ผิวใบเกลี้ยงเป็นสีเขียว หลังใบมีขนปกคลุม เส้นใบคล้ายรูปขนนก เมื่อขยี้ดมจะมีกลิ่นหอม ใบบริเวณโคนต้นจะมีขนาดใหญ่กว่าและแห้งง่าย
ดอก : ออกดอกเป็นช่อตรงส่วนยอดของลำต้นลักษณะคล้ายซี่ร่ม ก้านช่อดอกมีขนขึ้นปกคลุมอย่างหนาแน่น ในช่อหนึ่งจะมีดอกประมาณ 4 – 6 ดอก ลักษณะของดอกเป็นรูปทรงกระบอก ดอกมีสีแดงหรือสีขาวขนาดเล็ก ปลายแยกออกเป็นแฉก 5 แฉก มีกลีบเลี้ยงสีม่วงแดง ดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน อยู่ใจกลางดอก
ผล : ลักษณะของผลเป็นรูปขอบขนานแคบหรือรูปทรงกระบอก ผลเป็นสีดำและมีสัน 5 สัน เมื่อสุกผลจะแห้งเป็นสีน้ำตาลอมดำ

สรรพคุณของสันพร้าหอม

• สรรพคุณจากทั้งต้น ออกฤทธิ์ต่อม้ามและกระเพาะอาหาร เป็นยาขับน้ำชื้นในร่างกาย เป็นยาบำรุง ช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยบำรุงโลหิต ช่วยแก้อาการปวดศีรษะ เป็นยาแก้ไข้ แก้ไข้ตัวร้อนจัด แก้ไข้แดด ช่วยขับเหงื่อ แก้อาการร้อนใน แก้กระหายน้ำ แก้ปากแห้ง แก้น้ำลายเหนียว แก้ลมหายใจมีกลิ่นเหม็น ช่วยแก้ลมขึ้นจุกเสียด แก้ลมขึ้นเบื้องสูง แก้อาการแน่นหน้าอก แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยแก้อาการปวดท้อง แก้ปวดกระเพาะ แก้กระเพาะลำไส้อักเสบเฉียบพลัน เป็นยาช่วยขับปัสสาวะ เป็นยากระตุ้นความกำหนัด
  – บำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง ทำให้เลือดไหลเวียนดี ช่วยแก้อาการวิงเวียน ด้วยการนำทั้งต้นมาบดให้เป็นผงแล้วชงเป็นชาดื่ม
  – แก้หวัด ด้วยการนำทั้งต้นประมาณ 1 กำมือ ใส่ในน้ำ 1 ลิตร แล้วต้มให้เดือด พอเดือดหรี่ไฟลงแล้วต้มต่ออีกประมาณ 15 นาที ใช้ดื่มครั้งละครึ่งแก้วประมาณ 125 มิลลิลิตร วันละ 3 เวลา หรือนำมาบดเป็นผงทำเป็นชาชงดื่ม
  – แก้ไอ บรรเทาอาการหอบหืดในเด็กและผู้ใหญ่ ด้วยการนำทั้งต้นมาบดกับน้ำแล้วเติมน้ำผึ้งเล็กน้อยกินเป็นยา
  – แก้ลมชัก แก้ลมมะเฮ็ดคุด ทำให้สดชื่นรู้สึกปลอดโปร่ง ช่วยกระจายเลือดลมไปเลี้ยงสมอง ช่วยเพิ่มเลือดไปเลี้ยงสมอง ทำให้อาการวิงเวียนและอาการปวดศีรษะลดลง ด้วยการนำทั้งต้นมาขยี้ดม
  – บำรุงเลือด บำรุงกำลัง ขับน้ำออกจากร่างกาย ลดอาการบวมน้ำ ช่วยทำให้เหงื่อออก เป็นยาขับประจำเดือนในหญิงที่ประจำเดือนผิดปกติ โดยหมอยาอีสานนำทั้งต้นมาใช้กับแม่หลังคลอดในการทำเป็นยาอบต้มกิน
• สรรพคุณจากใบ แก้พิษเบื่ออาหาร เป็นยาบำรุงหัวใจ
  – แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้แดด ด้วยการนำใบสันพร้าหอม 5 กรัม ใบสะระแหน่ 5 กรัม ใบบัวหลวง 5 กรัม พิมเสนต้น 5 กรัม ปี่แปะเอี๊ยะ 30 กรัม โหล่วกิง 30 กรัมและเปลือกฟัก 60 กรัม มารวมกันต้มกับน้ำทาน
  – เป็นยาปรับธาตุ เป็นยาระบาย แก้อาการท้องร่วง ด้วยการนำใบทานเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริก
• สรรพคุณจากราก
  – เป็นยาแก้สตรีประจำเดือนมาไม่ปกติ ทำให้ประจำเดือนมาตามปกติ ใช้จับเลือดเสียหลังการคลอดบุตรของสตรี ด้วยการนำราก 1 กำมือ ใส่ในน้ำ 1 ลิตร แล้วต้มให้เดือด พอเดือดหรี่ไฟลงต้มต่ออีก 15 นาที ใช้ดื่มครั้งละครึ่งแก้วประมาณ 125 มิลลิลิตร วันละ 3 เวลา
  – แก้พิษ ด้วยการนำรากต้มกับน้ำดื่มเป็นยา
• สรรพคุณจากน้ำมันหอมระเหย ยับยั้งเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดไข้หวัดใหญ่

ประโยชน์ของสันพร้าหอม

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร ใบใช้กินกับลาบ น้ำพริกหรืออาหารอื่น ๆ
2. เป็นส่วนผสมในการใช้ความหอม ใช้เป็นส่วนผสมของแป้งหอม ยาสระผมหอมบำรุงผม ธูปหรือเครื่องหอมอื่น ๆ คนปกาเกอะยอนำมาห่อด้วยใบตองที่ทาด้วยน้ำมันมะพร้าวไว้แล้วนำมาย่างไฟจะทำให้กลิ่นหอมมาก จากนั้นจะนิยมนำมาทัดหูหรือนำมาห้อยกับสายสร้อยคล้องคอ
3. เป็นความเชื่อ ปลูกไว้ในบริเวณบ้านเพื่อดึงดูดผีบ้านผีเรือนให้คอยปกป้องรักษาบ้านที่อยู่อาศัยและผู้อาศัยหรือนำมาใช้ห้อยคอเพื่อความเป็นสิริมงคลป้องกันสิ่งชั่วร้ายต่าง ๆ
4. ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไป พ่อค้านิยมนำมาปลูกไว้ในกระถางเพื่อขายเป็นการค้า

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของสันพร้าหอม

สารที่พบในสันพร้าหอม ทั้งต้นพบน้ำมันระเหยประมาณ 1.5 – 2% ในน้ำมันพบสารหลายชนิด เช่น P – cymene, Neryl acetate, 5 – Methylthymol ether, Nerylacetate และยังพบสาร Coumarin, O – Coumaric acid, Thymohydroquinone ส่วนใบพบสาร Euparin, Eupatolin gxH เป็นต้น
การทดสอบทางพิษของสันพร้าหอม เมื่อนำสันพร้าหอมทั้งต้นมาให้แพะหรือวัวกินติดต่อกันเป็นเวลานาน พบว่าจะเกิดการกระทบที่ตับและไต ทำให้แพะหรือวัวเป็นเบาหวาน หรือถ้าใช้สารที่สกัดได้จากทั้งต้นด้วยแอลกอฮอล์ มาฉีดเข้าที่หนูทดลอง จะทำให้หนูทดลองมีการหายใจช้าลง การเต้นของหัวใจช้าลง อุณหภูมิในร่างกายของหนูลดลง น้ำตาลในเลือดสูงขึ้นและมีอาการแสดงคล้ายกับเป็นโรคเบาหวาน

ข้อควรระวังของสันพร้าหอม

1. ผู้ที่มีอาการกระเพาะหรือลำไส้หย่อนไม่มีกำลัง ห้ามรับประทาน
2. ไม่ควรทานติดต่อกันเป็นเวลานาน เพราะอาจทำให้เกิดผลกระทบที่ตับ ไต หัวใจและน้ำตาลในเลือดได้

สันพร้าหอม เป็นต้นที่ใบมีวิตามินซีสูงและมีสรรพคุณทางยาได้จากทั้งต้น เป็นต้นที่มีจุดเด่นอยู่ที่ความหอมและเป็นไม้ประดับสวยงาม สามารถนำใบมารับประทานในรูปแบบของผักสดได้ สันพร้าหอมมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของทั้งต้น มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ บำรุงร่างกาย บำรุงเลือด บำรุงหัวใจ แก้ไข้และแก้ลมได้ นอกจากนั้นยังมีสรรพคุณแก้อาการต่าง ๆ ได้อีกเยอะ ทั้งนี้ถือเป็นต้นที่นิยมนำมาใช้เป็นส่วนประกอบที่ให้ความหอมได้ดีมาก

สันพร้าหอม ต้นกลิ่นหอมละมุน ช่วยบำรุงร่างกาย บำรุงเลือดและบำรุงหัวใจ
สันพร้าหอม เป็นต้นที่มีรสเผ็ดและมีกลิ่นหอม มีดอกสีแดงหรือสีขาวขนาดเล็ก ผลสุกจะแห้งเป็นสีน้ำตาลอมดำ
เกี๋ยงพาใย,สันพร้าหอม,หญ้าเสือมอบ,ซะเป,มอกพา,หญ้าลั่งพั้ง,พอกี่,หลานเฉ่า,เพ่ยหลาน,ผักเพี้ยฟาน

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม 

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “สันพร้าหอม”. หน้า 774-775.
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. (วิทยา บุญวรพัฒน์). “สันพร้าหอม”. หน้า 550.
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “สันพร้าหอม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [11 ต.ค. 2014].
ฐานข้อมูลพันธุกรรมพืช กรมวิชาการเกษตร. (สัจจะ ประสงค์ทรัพย์ นักวิชาการเกษตรชำนาญการ). “สันพร้าหอม”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : th.apoc12.com. [11 ต.ค. 2014].
ศูนย์ข้อมูลสมุนไพร โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร. “ต้นสันพร้าหอม”.
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/

จอก

จอก ( Water lettuec ) เป็นพืชน้ำขนาดเล็กที่ลอยอยู่บนน้ำ สามารถพบได้ตามลำคลองหรือพื้นที่น้ำท่วมขังทั่วไป นิยมนำมาปลูกประดับในอ่างเลี้ยงปลาและใช้ทำปุ๋ยหมัก นอกจากนั้นต้นอ่อนยังนำมาใช้เป็นอาหารสัตว์ได้ และที่สำคัญเป็นต้นที่มีวิตามินเอ วิตามินบีและวิตามินซีสูง ซึ่งเป็นวิตามินที่จำเป็นต่อร่างกายทั้งสิ้น ส่วนต่าง ๆ ของจอกยังสามารถนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรได้ ถือว่าเป็นต้นที่มีอะไรดีมากกว่าที่เห็นในภายนอก

รู้จักกับชื่อต่าง ๆ ของจอก

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Pistia stratiotes L.
ชื่อสามัญ : มีชื่อสามัญว่า “Water lettuec”
ชื่อท้องถิ่น : ภาคเหนือเรียกว่า “กากอก” จังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า “ผักกอก” จีนแต้จิ๋วเรียกว่า “ไต่ผู้เฟี้ย” จีนกลางเรียกว่า “ต้าฝูผิง” มีชื่ออื่น ๆ ว่า “จอกใหญ่”
ชื่อวงศ์ : วงศ์บอน (ARACEAE)

ลักษณะของต้นจอก

จอก เป็นวัชพืชน้ำขนาดเล็กที่ลอยเป็นกลุ่มอยู่บนผิวน้ำ มีอายุได้หลายปี มักจะพบตามลำคลอง หนองน้ำ นาข้าวและพื้นที่น้ำขังทั่วไป
ลำต้น : ลำต้นทอดขนานไปกับผิวน้ำและมีลักษณะอวบน้ำ ลำต้นมีไหล ซึ่งต้นใหม่จะเกิดจากโคนต้นและเกิดบนไหล
ราก : เป็นระบบรากแก้วและมีรากฝอยเป็นจำนวนมาก มักจะออกเป็นกระจุกอยู่ใต้น้ำ รากมีสีขาว
ใบ : เป็นใบเดี่ยวสีเขียวเรียงสลับกัน รูปร่างของใบมีลักษณะไม่แน่นอนแต่ส่วนมากจะเป็นรูปสามเหลี่ยม ที่ปลายใบจะมนเป็นคลื่น บริเวณฐานใบพองออกและมีลักษณะอ่อนนุ่มคล้ายกับฟองน้ำซึ่งเป็นส่วนที่ทำให้ต้นสามารถลอยน้ำได้
ดอก : ออกดอกเป็นช่ออยู่ตรงกลางต้น มีกาบหุ้มดอกอยู่ประมาณ 2 – 3 ใบ จอกเป็นดอกที่ไม่มีกลีบดอกและกลีบเลี้ยง
ผล : ผลมีลักษณะเป็นแผ่นบาง มีกาบหรือใบประดับสีเขียวอ่อนติดอยู่
เมล็ด : ภายในผลมีเมล็ดอยู่ประมาณ 2 – 3 เมล็ด เมล็ดเป็นสีน้ำตาลอ่อนลักษณะกลมยาว เปลือกเมล็ดจะมีรอยย่น

สรรพคุณของจอก

• สรรพคุณจากจอก ช่วยขับเสมหะ แก้หืด แก้บิด รักษาโรคโกโนเรียหรือโรคหนองในแท้
• สรรพคุณจากใบ เป็นยาฟอกเลือดให้เย็น ออกฤทธิ์ต่อปอดและกระเพาะปัสสาวะ ช่วยขับความชื้นในร่างกาย แก้พิษไข้ ช่วยขับเหงื่อ เป็นยาขับลม แก้โรคผิวหนัง แก้ผดผื่นคัน แก้ฝีหนองภายนอก
  – แก้ท้องมานและอาการบวมน้ำ ด้วยการนำใบสดผสมกับน้ำตาลทรายแล้วนำมาอย่างละ 120 กรัมต่อน้ำ 3 ถ้วย ทำการต้มให้ข้นจนเหลือเพียงถ้วยเดียวแล้วทาน 3 ครั้ง
  – เป็นยาขับปัสสาวะ แก้ท้องมานและอาการบวมน้ำ ด้วยการนำใบแห้ง 15 – 20 กรัม มาต้มกับน้ำกินเป็นยา
  – แก้หัด แก้ผื่นคัน ด้วยการนำใบสด 100 กรัมมาตากแห้งแล้วบดผสมกับน้ำผึ้งเพื่อทำเป็นยาเม็ด ควรทานให้หมดภายใน 1 วัน หรือนำใบแห้งต้มกับน้ำแล้วอบผิวเพื่อใช้เป็นยาต้มมาล้างบริเวณที่มีอาการ
  – บรรเทาอาการฟกช้ำหรือแก้อาการบอบช้ำ ด้วยการนำใบสดมาผสมกับน้ำตาลกรวดดำ ทำการอุ่นให้ร้อนแล้วใช้เป็นยาพอกบริเวณที่มีอาการ หรือนำใบสดมาตำแล้วพอกก็ได้
• สรรพคุณจากราก เป็นยาระบาย เป็นยาขับปัสสาวะ

ประโยชน์ของจอก

1. เป็นส่วนประกอบของอาหาร คนจีน อินเดียและชาวแอฟริกานำมาใช้เป็นอาหารในเวลาขาดแคลนได้
2. ใช้ในการเกษตร ต้นอ่อนใช้เป็นอาหารสำหรับเลี้ยงสัตว์ เช่น หมู เป็ด ปลา เป็นต้น ทั้งต้นยังนำมาใช้ทำปุ๋ยหมักได้ด้วย
3. ปลูกเป็นไม้ประดับ ใช้ปลูกประดับในอ่างปลาเพื่อให้ลูกปลามีที่กำบัง

คุณค่าทางโภชนาการของใบจอกสด

คุณค่าทางโภชนาการของใบจอกสด ให้วิตามินเอ วิตามินบีและวิตามินซีในปริมาณที่สูง ให้คาร์โบไฮเดรต (2.6%) เส้นใย (0.9%) โปรตีน (1.4%) ไขมัน (0.3%) ความชื้น (92.9%) ธาตุแคลเซียม (0.20%) ธาตุฟอสฟอรัส (0.06%)

ข้อควรระวังของจอก

1. จอกเป็นไม้น้ำที่สามารถดูดพิษได้มาก ดังนั้นหากแม่น้ำลำคลองแห่งนั้นมีสารพิษปนเปื้อนสูง อาจทำให้จอกอุดมไปด้วยพิษได้
2. ต้นจอกที่มีรสขมไม่ควรนำมารับประทานเป็นอันขาด
3. ส่วนของรากจะมีสารพิษเล็กน้อย ดังนั้นก่อนนำมาใช้จะต้องทำการตัดรากออกก่อน ส่วนของใบก็ควรนำมาล้างให้สะอาดก่อนรับประทาน
4. สตรีมีครรภ์ไม่ควรรับประทานเด็ดขาด

จอก เป็นพืชน้ำที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้มากกว่าการนำมาประดับในอ่างปลาแบบที่คนทั่วไปรู้จักกัน ทั้งนี้การนำพืชน้ำมารับประทานนั้นก็มีความเสี่ยงสูงเพราะขึ้นอยู่กับการปนเปื้อนของลำคลองที่พืชน้ำเติบโต เนื่องจากประเทศไทยจะมีการปล่อยของเสียและยังไม่ค่อยมีการบำบัดน้ำที่ถูกต้องนัก ลำคลองทั่วไปจึงมักจะสกปรกและไม่สะอาดสักเท่าไหร่ จอกมีสรรพคุณทางยาได้หลายส่วนจากต้นโดยเฉพาะส่วนของใบ มีสรรพคุณที่โดดเด่นเลยก็คือ แก้โรคผิวหนัง เป็นยาขับลม แก้บิดและขับปัสสาวะได้

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “จอก”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 220-221.
หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. “จอก”. (วิทยา บุญวรพัฒน์). หน้า 176.
ข้อมูลพรรณไม้, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “จอก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th/plants_data/. [22 ก.พ. 2014].
ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). “จอก”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th. [22 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “จอก”. อ้างอิงใน: หนังสือพรรณไม้น้ำบึงบอระเพ็ด. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org . [22 ก.พ. 2014].
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. “Pistia stratiotes L.”. อ้างอิงใน: หนังสือสมุนไพรพื้นบ้าน เล่ม 1 (684). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org. [22 ก.พ. 2014].
ข้อมูลอ้างอิง (Source) : https://medthai.com/