ฮีมาโทคริต

ฮีมาโทคริต ( Hematocrit, Ht หรือ HCT ) คือเซลล์เม็ดเลือดแดงส่วนที่แยกออกจากพลาสมา หรือ ปริมาตรเซลล์อัดแน่น Packed cell volume ( PCV ) หรือ erythrocyte volume fraction ( EVF ) ซึ่งเรียกอีกอย่างว่าค่าเปอร์เซนต์ของเม็ดเลือดแดงต่อปริมาณเลือดทั้งหมด ค่าปกติของฮีมาโทคริต ในเพศชายอยู่ที่ 45% และฮีมาโทคริตในเพศหญิงอยู่ที่ 40% ฮีมาโทคริต นับเป็นส่วนประกอบหนึ่งของผลการตรวจนับเม็ดเลือดอย่างสมบูรณ์ ร่วมกับ ความเข้มข้นของฮีโมโกลบิน จำนวนเม็ดเลือดขาว และจำนวนเกล็ดเลือดในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ค่า ฮีมาโทคริต จะขึ้นอยู่กับขนาดของร่างกาย

ค่า packed cell volume ( PCV ) สามารถหาได้โดยการปั่นตกของเลือดที่ใส่สารเฮพารินในหลอด capillary tube ( หรือเป็นที่รู้จักในชื่อ microhematocrit tube ) ที่ความเร็ว 10,000 RPM เป็นเวลา 5 นาที เพื่อทำให้เลือดแบ่งออกเป็น 2 ชั้น ปริมาณของเม็ดเลือดแดงนำมาหารด้วยปริมาณทั้งหมดของเลือด คือ ค่า PCV เนื่องจากเราทำการวิเคราะห์โดยใช้หลอดทดลอง ดังนั้น เราจึงสามารถคำนวณโดยอาศัยการวัดความยาวของชั้นได้

วัตถุประสงค์ในการตรวจฮีมาโตคริต

เพื่อตรวจหาค่าความเข้มข้นหรือความหนาแน่นของปริมาตรเม็ดเลือดที่มีอยู่ในน้ำเลือด และนิยมแสดงค่าเป็น %

ระดับฮีมาโทคริต

เป็นระดับฮีมาโตคริตเป็นเพียงเปอร์เซ็นต์ของเซลล์แดงในเลือดของคุณ ตัวอย่างเช่น ระดับ 38% ถือเป็นระดับต่ำสุดที่จำเป็นสำหรับการบริจาคโลหิต

ทำไมต้องตรวจหาค่าฮีมาโทคริต

การตรวจหาค่า ฮีมาโทคริต เป็นส่วนหนึ่งของการตรวจความสมบูรณ์ของเลือด ความผิดปกติที่พบมีได้ทั้งมากเกินไป และน้อยเกินไป ค่าเข้มข้นของเลือดไม่ได้บอกสาเหตุของโรคบอกเพียงแต่มีความผิดปกติของปริมาณเม็ดเลือดแดง ซึ่งรวมถึงอาการของโรคโลหิตจางได้ด้วย

ค่าปกติของ ฮีมาโทคริต ( Hct )

ให้ยึดถือตามค่าที่ระบุไว้ในใบแสดงผลการตรวจเลือด (ถ้ามี) ระดับฮีมาโตคริตปกติจะแตกต่างกันไปตามช่วงอายุและเชื้อชาติ ซึ่งในผู้ใหญ่

• เพศชายระดับฮีมาโตคริตปกติมีตั้งแต่ 41 – 50 เปอร์เซ็นต์
• เพศหญิงระดับฮีมาโตคริตช่วงปกติจะต่ำกว่าชายเล็กน้อย 36 – 44 เปอร์เซ็นต์

ระดับฮีมาโตคริตต่ำกว่าช่วงปกติซึ่งหมายความว่าบุคคลนั้นมีเม็ดเลือดแดงน้อยเกินไปเรียกว่า โรคโลหิตจาง และระดับฮีมาโตคริตที่สูงกว่าปกติซึ่งหมายถึงเซลล์เม็ดเลือดแดงมากเกินไป อาจบ่งบอกถึงภาวะเลือดหนืด

ค่าปกติทั่วไปฮีมาโทคริต

• ทารก = 44-64% ค่าวิกฤติHct คือ < 15% หรือ มากกว่า > 60%
• เด็ก อายุ 6-12 ปี = 35 – 45% (ค่าเฉลี่ยปานกลาง คือ 40%)
• ผู้ชายอายุ 12-18 ปี = 37 – 49% (ค่าเฉลี่ยปานกลาง คือ 43%)
• ผู้ชายอายุ 18 ปีขึ้นไป = 41 – 50% (ค่าเฉลี่ยปานกลาง คือ 47%)
• ผู้หญิงอายุ 12-18 ปี = 36 – 46% (ค่าเฉลี่ยปานกลาง คือ 41%)
• ผู้หญิงอายุ 18 ปีขึ้นไป = 36 – 44% (ค่าเฉลี่ยปานกลาง คือ 41%)   

ฮีมาโทคริตต่ำเกินไป อาจจะทำให้เกิดโรค

• โรคไขกระดูก
• โรคอักเสบเรื้อรัง
• เลือดออกภายใน
• โรคโลหิตจาง
• ไตล้มเหลว
• มะเร็งเม็ดเลือดขาว
• มะเร็งต่อมน้ำเหลือง
• โรคโลหิตจางชนิดเคียว
• ข้อบกพร่องในสารอาหาร เช่น ธาตุเหล็ก โฟเลต วิตามินบี12

ฮีมาโทคริตสูงเกินไป อาจจะทำให้เกิดโรค

• โรคหัวใจพิการ แต่กำเนิด
• การขาดน้ำ
• เนื้องอกในไต
• โรคปอด
• เกิดภาวะเลือดหนืด และโรคเกล็ดเลือดสูง

ร่วมตอบคำถามกับเรา

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง

Hematocrit http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003646.html.

ภาวะเลือดหนืด (Polycythemia) คืออะไร?

ภาวะเลือดหนืดคือภาวะที่ร่างกายมีจำนวนเม็ดเลือดแดงมากกว่าปกติ ทำให้เลือดมีความหนืดและไหลเวียนได้ยากขึ้น โดยปกติคนเรามีเม็ดเลือดแดงประมาณ 4.5-5.5 ล้านเซลล์ต่อไมโครลิตร แต่ในผู้ที่มีภาวะเลือดหนืด จำนวนนี้จะสูงกว่าปกติมาก ส่งผลให้เกิดความเสี่ยงต่อการเกิดลิ่มเลือดและโรคแทรกซ้อนต่างๆ

อะไรเป็นสาเหตุของภาวะเลือดหนืด?

ภาวะเลือดหนืดเกิดได้จากหลายสาเหตุ ทั้งจากการผลิตเม็ดเลือดแดงมากเกินไป ปัจจัยทางพันธุกรรม โรคเรื้อรังบางชนิด และปัจจัยแวดล้อม โดยมีรายละเอียดดังนี้

การผลิตเม็ดเลือดแดงมากเกินไปเกิดจากอะไร?

การผลิตเม็ดเลือดแดงมากเกินไปอาจเกิดจากความผิดปกติของไขกระดูก เช่น ในโรค Polycythemia vera (PV) ซึ่งเป็นโรคเลือดชนิดหนึ่งที่ทำให้ไขกระดูกผลิตเม็ดเลือดแดงมากเกินไป นอกจากนี้ยังอาจเกิดจากการที่ร่างกายผลิตฮอร์โมน erythropoietin มากเกินไป ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่กระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดง

ปัจจัยทางพันธุกรรมเกี่ยวข้องกับภาวะเลือดหนืดหรือไม่?

ปัจจัยทางพันธุกรรมมีส่วนเกี่ยวข้องกับภาวะเลือดหนืด โดยเฉพาะในกรณีของ Polycythemia vera พบว่าประมาณ 95% ของผู้ป่วยมีการกลายพันธุ์ของยีน JAK2 ซึ่งเป็นยีนที่ควบคุมการผลิตเม็ดเลือด อย่างไรก็ตาม การกลายพันธุ์นี้มักไม่ได้ถ่ายทอดทางพันธุกรรมโดยตรง แต่เกิดขึ้นในภายหลัง

โรคเรื้อรังที่ส่งผลให้เลือดหนืดมีอะไรบ้าง?

โรคเรื้อรังบางชนิดสามารถทำให้เกิดภาวะเลือดหนืดได้ เช่น:

• โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD)
• โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด
• ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep apnea)
• โรคไตเรื้อรัง
• มะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งไต มะเร็งตับ

ปัจจัยแวดล้อม เช่น ความสูงจากระดับน้ำทะเล มีผลต่อภาวะเลือดหนืดอย่างไร?

การอาศัยอยู่ในที่สูงเหนือระดับน้ำทะเลมากๆ สามารถกระตุ้นให้ร่างกายผลิตเม็ดเลือดแดงมากขึ้นเพื่อรับมือกับภาวะออกซิเจนต่ำ นอกจากนี้ การสัมผัสกับสารเคมีบางชนิด เช่น เบนซีน หรือการได้รับรังสีในปริมาณสูง ก็อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะเลือดหนืดได้

ปัจจัยเสี่ยงของภาวะเลือดหนืดมีอะไรบ้าง?

ปัจจัยเสี่ยงของภาวะเลือดหนืดมีหลายประการ ทั้งปัจจัยที่ควบคุมไม่ได้ เช่น อายุและเพศ และปัจจัยที่สามารถควบคุมได้ เช่น พฤติกรรมสุขภาพ โดยมีรายละเอียดดังนี้

อายุและเพศมีผลต่อโอกาสเกิดภาวะเลือดหนืดหรือไม่?

อายุและเพศมีผลต่อโอกาสเกิดภาวะเลือดหนืด โดยพบว่า Polycythemia vera มักพบในผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี และพบในเพศชายมากกว่าเพศหญิง อย่างไรก็ตาม ภาวะเลือดหนืดสามารถเกิดขึ้นได้ในทุกเพศและทุกวัย

การสูบบุหรี่และพฤติกรรมสุขภาพมีบทบาทอย่างไร?

การสูบบุหรี่เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญของภาวะเลือดหนืด เนื่องจากทำให้ร่างกายขาดออกซิเจนเรื้อรัง นอกจากนี้ การดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก การมีน้ำหนักเกิน และการขาดการออกกำลังกาย ก็เป็นปัจจัยที่เพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะเลือดหนืดได้

ภาวะขาดออกซิเจน (Hypoxia) เกี่ยวข้องกับเลือดหนืดอย่างไร?

ภาวะขาดออกซิเจนเรื้อรังกระตุ้นให้ร่างกายผลิตเม็ดเลือดแดงมากขึ้นเพื่อพยายามนำออกซิเจนไปเลี้ยงเนื้อเยื่อให้เพียงพอ สาเหตุของภาวะขาดออกซิเจนอาจเกิดจากโรคปอด โรคหัวใจ หรือการอาศัยอยู่ในที่สูง

ภาวะฮอร์โมนผิดปกติสามารถกระตุ้นให้เลือดหนืดขึ้นได้หรือไม่?

ภาวะฮอร์โมนผิดปกติสามารถกระตุ้นให้เกิดภาวะเลือดหนืดได้ โดยเฉพาะการมีระดับฮอร์โมน erythropoietin สูงผิดปกติ ซึ่งอาจเกิดจากโรคไต มะเร็งบางชนิด หรือการใช้ฮอร์โมนแอนโดรเจนในนักกีฬา

ภาวะเลือดหนืดมีผลต่อสุขภาพอย่างไร?

ภาวะเลือดหนืดส่งผลกระทบต่อสุขภาพหลายด้าน ทั้งเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด ผลต่อการแข็งตัวของเลือด และอาจนำไปสู่ภาวะหลอดเลือดสมองตีบตัน

ภาวะเลือดหนืดเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจอย่างไร?

ภาวะเลือดหนืดทำให้เลือดไหลเวียนได้ยากขึ้น เพิ่มแรงต้านในหลอดเลือด ส่งผลให้หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจ ภาวะหัวใจล้มเหลว และความดันโลหิตสูง

ภาวะเลือดหนืดมีผลต่อการแข็งตัวของเลือดอย่างไร?

ภาวะเลือดหนืดเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดลิ่มเลือด เนื่องจากเม็ดเลือดแดงที่มากเกินไปทำให้เลือดไหลช้าลงและมีโอกาสจับตัวกันเป็นลิ่มได้ง่าย ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะหลอดเลือดอุดตันในอวัยวะต่างๆ

ภาวะเลือดหนืดอาจนำไปสู่ภาวะหลอดเลือดสมองตีบตันได้หรือไม่?

ภาวะเลือดหนืดเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะหลอดเลือดสมองตีบตัน เนื่องจากลิ่มเลือดที่เกิดขึ้นอาจเดินทางไปอุดตันหลอดเลือดในสมอง ทำให้เกิดอาการอัมพฤกษ์หรืออัมพาตได้

อาการที่พบบ่อยของผู้ที่มีภาวะเลือดหนืดคืออะไร?

อาการที่พบบ่อยในผู้ที่มีภาวะเลือดหนืด ได้แก่:

• ปวดศีรษะ วิงเวียน
• เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย
• หน้าแดง มือเท้าแดง
• คันตามตัว โดยเฉพาะหลังอาบน้ำอุ่น
• ชาตามปลายมือปลายเท้า
• ม้ามโต ปวดท้อง

วิธีวินิจฉัยภาวะเลือดหนืดทำอย่างไร?

การวินิจฉัยภาวะเลือดหนืดทำได้โดยการตรวจเลือด การตรวจค่าฮีมาโตคริตและฮีโมโกลบิน รวมถึงการตรวจทางพันธุกรรมในบางกรณี

การตรวจเลือดสามารถบอกได้อย่างไรว่าเลือดหนืดเกินไป?

การตรวจความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (CBC) เป็นการตรวจพื้นฐานที่สามารถบ่งชี้ภาวะเลือดหนืดได้ โดยจะแสดงจำนวนเม็ดเลือดแดง ค่าฮีมาโตคริต และระดับฮีโมโกลบิน หากค่าเหล่านี้สูงกว่าปกติ อาจบ่งชี้ถึงภาวะเลือดหนืด

ค่าฮีมาโตคริต (Hematocrit) และฮีโมโกลบินที่บ่งบอกถึงภาวะเลือดหนืดคือเท่าใด?

ค่าฮีมาโตคริตและฮีโมโกลบินที่บ่งบอกถึงภาวะเลือดหนืดมักสูงกว่าค่าปกติ โดยทั่วไป:

• ค่าฮีมาโตคริตปกติในผู้ชายคือ 40-54% และในผู้หญิงคือ 36-48%
• ระดับฮีโมโกลบินปกติในผู้ชายคือ 13.5-17.5 g/dL และในผู้หญิงคือ 12.0-15.5 g/dL
  หากค่าเหล่านี้สูงกว่าปกติอย่างมีนัยสำคัญ อาจบ่งชี้ถึงภาวะเลือดหนืด

การตรวจทางพันธุกรรมมีบทบาทอย่างไรในการวินิจฉัยภาวะเลือดหนืด?

การตรวจทางพันธุกรรมมีบทบาทสำคัญในการวินิจฉัยภาวะเลือดหนืดที่เกิดจาก Polycythemia vera โดยเฉพาะการตรวจหาการกลายพันธุ์ของยีน JAK2 ซึ่งพบได้ในผู้ป่วยประมาณ 95% ของกรณี นอกจากนี้ ยังอาจมีการตรวจหาการกลายพันธุ์ของยีนอื่นๆ เช่น CALR หรือ MPL ในบางกรณี

วิธีรักษาภาวะเลือดหนืดคืออะไร?

การรักษาภาวะเลือดหนืดมีหลายวิธี ขึ้นอยู่กับสาเหตุและความรุนแรงของภาวะ โดยมีทั้งการรักษาด้วยการปล่อยเลือด การใช้ยา และการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

การลดความหนืดของเลือดด้วยการปล่อยเลือด (Phlebotomy) คืออะไร?

การปล่อยเลือด (Phlebotomy) เป็นวิธีการรักษาหลักสำหรับภาวะเลือดหนืด โดยเฉพาะใน Polycythemia vera วิธีนี้ทำโดยการเจาะเลือดออกจากร่างกายเพื่อลดจำนวนเม็ดเลือดแดงและความหนืดของเลือด โดยทั่วไปจะทำเป็นระยะตามความจำเป็นเพื่อควบคุมค่าฮีมาโตคริตให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม

ยาลดจำนวนเม็ดเลือดแดงและยาต้านการแข็งตัวของเลือดใช้ในกรณีใด?

ยาลดจำนวนเม็ดเลือดแดง เช่น Hydroxyurea ใช้ในกรณีที่การปล่อยเลือดไม่เพียงพอหรือไม่เหมาะสม โดยยาจะยับยั้งการสร้างเม็ดเลือดแดงในไขกระดูก ส่วนยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น Aspirin ขนาดต่ำ อาจใช้เพื่อลดความเสี่ยงในการเกิดลิ่มเลือด โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูง

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมช่วยลดความหนืดของเลือดได้อย่างไร?

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสามารถช่วยลดความหนืดของเลือดได้ดังนี้:

• งดสูบบุหรี่
• ลดการดื่มแอลกอฮอล์
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
• รักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่ร้อนจัดหรือเย็นจัด

ภาวะเลือดหนืดสามารถป้องกันได้หรือไม่?

แม้ว่าภาวะเลือดหนืดบางชนิดจะไม่สามารถป้องกันได้โดยตรง แต่การดูแลสุขภาพและการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสามารถช่วยลดความเสี่ยงและป้องกันภาวะแทรกซ้อนได้

อาหารประเภทใดช่วยลดความหนืดของเลือด?

อาหารที่ช่วยลดความหนืดของเลือด ได้แก่:

• อาหารที่มีโอเมก้า-3 สูง เช่น ปลาทะเลน้ำลึก
• ผักและผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง
• อาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ เช่น เบอร์รี่ต่างๆ
• น้ำมันมะกอก
• กระเทียมและหัวหอม
  ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวสูงและอาหารแปรรูป

การออกกำลังกายส่งผลต่อระดับความหนืดของเลือดอย่างไร?

การออกกำลังกายสม่ำเสมอช่วยลดความหนืดของเลือดได้โดย:

• เพิ่มการไหลเวียนของเลือด
• ช่วยควบคุมน้ำหนัก
• ลดความเครียด
• ปรับปรุงการทำงานของหัวใจและหลอดเลือด
  ควรออกกำลังกายแบบแอโรบิกอย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน 5 วันต่อสัปดาห์

วิธีลดปัจจัยเสี่ยงของภาวะเลือดหนืดมีอะไรบ้าง?

วิธีลดปัจจัยเสี่ยงของภาวะเลือดหนืด ได้แก่:

• เลิกสูบบุหรี่
• ลดการดื่มแอลกอฮอล์
• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• ควบคุมโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง
• หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่สูงเป็นเวลานานโดยไม่จำเป็น
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ

เมื่อไรควรพบแพทย์หากสงสัยว่ามีภาวะเลือดหนืด?

การพบแพทย์เมื่อสงสัยว่ามีภาวะเลือดหนืดเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อการวินิจฉัยและรักษาที่ทันท่วงที

อาการแบบไหนที่บ่งบอกว่าควรรีบพบแพทย์?

ควรรีบพบแพทย์เมื่อมีอาการดังต่อไปนี้:

• ปวดศีรษะรุนแรงหรือต่อเนื่อง
• มองเห็นภาพซ้อนหรือมีปัญหาทางสายตา
• หายใจลำบากหรือเจ็บหน้าอก
• ชาหรืออ่อนแรงที่แขนหรือขา
• มีอาการคันตามตัวรุนแรงโดยเฉพาะหลังอาบน้ำอุ่น
• มีอาการบวมหรือปวดที่ขาข้างใดข้างหนึ่ง

คำแนะนำสำหรับผู้ที่มีภาวะเลือดหนืดหรือเสี่ยงต่อภาวะนี้

สำหรับผู้ที่มีภาวะเลือดหนืดหรือเสี่ยงต่อภาวะนี้ ควรปฏิบัติดังนี้:

• ติดตามการรักษาและพบแพทย์ตามนัดอย่างสม่ำเสมอ
• ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด
• ควบคุมปัจจัยเสี่ยงต่างๆ เช่น การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์และออกกำลังกายสม่ำเสมอ
• สังเกตอาการผิดปกติและรีบปรึกษาแพทย์หากมีอาการที่น่ากังวล
• พกบัตรประจำตัวผู้ป่วยที่ระบุว่ามีภาวะเลือดหนืดติดตัวเสมอ

ภาวะเลือดหนืดเป็นภาวะที่ต้องได้รับการดูแลอย่างต่อเนื่อง การตระหนักถึงปัจจัยเสี่ยง อาการ และการปฏิบัติตัวที่เหมาะสมสามารถช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนและเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยได้ หากสงสัยว่าตนเองหรือคนใกล้ชิดมีภาวะเลือดหนืด ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัยและวางแผนการรักษาที่เหมาะสมต่อไป

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง

Marchioli,R. et al (2013). N Engl J Med. 368, 22-33.
Sturt,B., and Viera, A. (2004). Am Fam Physician. 69, 2139-2144.
Landolfi, R. et al.(2004). N Engl J Med. 350,114-124
Spivak, J. et al. (2014). N Engl J Med. 371, 808-817.
http://emedicine.medscape.com/article/205114-overview#showall[2017,July8]

โลหิตจาง (Anemia) คืออะไร?

โลหิตจางหรือภาวะซีด คือภาวะที่ร่างกายมีเม็ดเลือดแดงและฮีโมโกลบินในเลือดน้อยกว่าปกติ ฮีโมโกลบินเป็นโปรตีนในเม็ดเลือดแดงที่ทำหน้าที่ลำเลียงออกซิเจนไปเลี้ยงเซลล์และเนื้อเยื่อต่างๆ เมื่อมีภาวะโลหิตจาง อวัยวะต่างๆ จะได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอ ส่งผลให้เกิดอาการต่างๆ ตามมา

อะไรเป็นสาเหตุของโลหิตจาง?

สาเหตุของโลหิตจางมีหลายประการ ทั้งจากการขาดสารอาหาร โรคเรื้อรัง การสูญเสียเลือด ความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง และปัจจัยทางพันธุกรรม

ภาวะขาดธาตุเหล็กมีผลต่อโลหิตจางอย่างไร?

การขาดธาตุเหล็กเป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของโลหิตจาง เนื่องจากธาตุเหล็กเป็นส่วนประกอบสำคัญของฮีโมโกลบิน การขาดธาตุเหล็กทำให้ร่างกายสร้างเม็ดเลือดแดงได้น้อยลง

โรคเรื้อรังเกี่ยวข้องกับภาวะโลหิตจางอย่างไร?

โรคเรื้อรังหลายชนิด เช่น โรคไตเรื้อรัง โรคตับ โรคมะเร็ง สามารถส่งผลให้เกิดภาวะโลหิตจางได้ โดยอาจรบกวนการสร้างเม็ดเลือดแดงหรือทำให้อายุของเม็ดเลือดแดงสั้นลง

การสูญเสียเลือดมีผลต่อระดับฮีโมโกลบินอย่างไร?

การสูญเสียเลือดทั้งแบบเฉียบพลันและเรื้อรังสามารถทำให้เกิดภาวะโลหิตจางได้ เช่น การเสียเลือดจากแผลผ่าตัด อุบัติเหตุ หรือการมีประจำเดือนมากผิดปกติ

ภาวะเม็ดเลือดแดงผิดปกติเป็นสาเหตุของโลหิตจางได้หรือไม่?

ความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง เช่น โรคเม็ดเลือดแดงแตกง่าย สามารถทำให้เกิดภาวะโลหิตจางได้ เนื่องจากเม็ดเลือดแดงถูกทำลายเร็วกว่าปกติ

ปัจจัยทางพันธุกรรมสามารถส่งผลให้เกิดภาวะโลหิตจางได้หรือไม่?

ปัจจัยทางพันธุกรรมสามารถทำให้เกิดภาวะโลหิตจางได้ เช่น โรคธาลัสซีเมีย ซึ่งเป็นความผิดปกติทางพันธุกรรมที่ส่งผลต่อการสร้างฮีโมโกลบิน

ประเภทของภาวะโลหิตจางมีอะไรบ้าง?

ภาวะโลหิตจางแบ่งออกเป็นหลายประเภทตามสาเหตุและกลไกการเกิดโรค ได้แก่ โลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก โลหิตจางจากโรคเรื้อรัง โลหิตจางจากเม็ดเลือดแดงแตก โลหิตจางจากภาวะไขกระดูกผิดปกติ และธาลัสซีเมีย

โลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กคืออะไร?

โลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กเกิดจากการที่ร่างกายมีธาตุเหล็กไม่เพียงพอสำหรับการสร้างฮีโมโกลบิน มักพบในผู้ที่รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กน้อย หรือมีการสูญเสียเลือดเรื้อรัง

โลหิตจางจากโรคเรื้อรังคืออะไร?

โลหิตจางจากโรคเรื้อรังเกิดในผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัวเรื้อรัง เช่น โรคไต โรคตับ หรือโรคมะเร็ง ซึ่งส่งผลต่อการสร้างและการทำงานของเม็ดเลือดแดง

โลหิตจางจากเม็ดเลือดแดงแตก (Hemolytic Anemia) คืออะไร?

โลหิตจางชนิดนี้เกิดจากการที่เม็ดเลือดแดงถูกทำลายเร็วกว่าปกติ อาจเกิดจากความผิดปกติของเม็ดเลือดแดงเอง หรือจากปัจจัยภายนอก เช่น การติดเชื้อบางชนิด

โลหิตจางจากภาวะไขกระดูกผิดปกติคืออะไร?

โลหิตจางชนิดนี้เกิดจากความผิดปกติของไขกระดูก ซึ่งเป็นแหล่งผลิตเม็ดเลือด ทำให้การสร้างเม็ดเลือดแดงลดลงหรือผิดปกติ

ธาลัสซีเมีย (Thalassemia) เป็นภาวะโลหิตจางชนิดใด?

ธาลัสซีเมียเป็นโรคทางพันธุกรรมที่ทำให้ร่างกายสร้างฮีโมโกลบินผิดปกติ ส่งผลให้เกิดภาวะโลหิตจางเรื้อรัง

อาการของโลหิตจางมีอะไรบ้าง?

อาการของโลหิตจางมีได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กับความรุนแรงและสาเหตุของภาวะ

อาการทั่วไปของโลหิตจางคืออะไร?

อาการทั่วไปของโลหิตจาง ได้แก่:

• เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย
• หน้าซีด ผิวซีด
• หายใจลำบากเมื่อออกแรง
• ใจสั่น เจ็บหน้าอก
• วิงเวียนศีรษะ
• มือเท้าเย็น

โลหิตจางส่งผลต่อระดับพลังงานและความเหนื่อยล้าอย่างไร?

โลหิตจางทำให้เซลล์ต่างๆ ในร่างกายได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอ ส่งผลให้รู้สึกเหนื่อยล้า อ่อนเพลีย และมีพลังงานน้อยลงแม้ในการทำกิจกรรมปกติ

มีสัญญาณใดที่บ่งบอกว่าควรตรวจหาโลหิตจาง?

ควรพบแพทย์เพื่อตรวจหาภาวะโลหิตจางเมื่อมีอาการดังต่อไปนี้:

• เหนื่อยง่ายผิดปกติ
• หน้าซีดมาก
• หายใจลำบากแม้ออกแรงเพียงเล็กน้อย
• ใจสั่นรุนแรง
• มีอาการวิงเวียนศีรษะบ่อยครั้ง

วิธีวินิจฉัยภาวะโลหิตจางทำได้อย่างไร?

การวินิจฉัยภาวะโลหิตจางทำได้โดยการตรวจเลือด การตรวจค่าเลือดที่เกี่ยวข้อง และในบางกรณีอาจต้องมีการตรวจทางพันธุกรรม

การตรวจเลือดสามารถวินิจฉัยภาวะโลหิตจางได้อย่างไร?

การตรวจความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (CBC) เป็นการตรวจพื้นฐานที่สามารถบ่งชี้ภาวะโลหิตจางได้ โดยจะแสดงจำนวนเม็ดเลือดแดง ค่าฮีมาโตคริต และระดับฮีโมโกลบิน

ค่าเลือดใดที่ใช้บ่งชี้ว่ามีภาวะโลหิตจาง?

ค่าเลือดที่ใช้บ่งชี้ภาวะโลหิตจาง ได้แก่:

• ระดับฮีโมโกลบิน: ต่ำกว่า 13 g/dL ในผู้ชาย หรือต่ำกว่า 12 g/dL ในผู้หญิง
• ค่าฮีมาโตคริต: ต่ำกว่า 39% ในผู้ชาย หรือต่ำกว่า 36% ในผู้หญิง

การตรวจทางพันธุกรรมสามารถใช้วินิจฉัยโลหิตจางชนิดใดได้บ้าง?

การตรวจทางพันธุกรรมมีประโยชน์ในการวินิจฉัยโลหิตจางที่มีสาเหตุจากความผิดปกติทางพันธุกรรม เช่น ธาลัสซีเมีย หรือโรคเม็ดเลือดแดงรูปเคียว

โลหิตจางเป็นอันตรายหรือไม่?

โลหิตจางสามารถส่งผลกระทบต่อสุขภาพได้หลายระดับ ตั้งแต่อาการเล็กน้อยไปจนถึงภาวะที่อาจเป็นอันตรายถึงชีวิต

โลหิตจางรุนแรงแค่ไหน และส่งผลต่อร่างกายอย่างไร?

ความรุนแรงของโลหิตจางขึ้นอยู่กับสาเหตุและระดับความรุนแรงของภาวะ โลหิตจางรุนแรงอาจส่งผลให้อวัยวะสำคัญ เช่น หัวใจและสมอง ทำงานหนักขึ้นเพื่อชดเชยการขาดออกซิเจน

ภาวะแทรกซ้อนของโลหิตจางที่ควรระวังคืออะไร?

ภาวะแทรกซ้อนของโลหิตจางที่ควรระวัง ได้แก่:

• ภาวะหัวใจล้มเหลว เนื่องจากหัวใจต้องทำงานหนักขึ้น
• ภาวะสมองขาดออกซิเจน ส่งผลต่อความจำและการรับรู้
• ภูมิคุ้มกันบกพร่อง ทำให้ติดเชื้อง่ายขึ้น
• ภาวะแทรกซ้อนในหญิงตั้งครรภ์ เช่น การคลอดก่อนกำหนด

โลหิตจางสามารถนำไปสู่ภาวะสุขภาพอื่น ๆ ได้หรือไม่?

โลหิตจางสามารถนำไปสู่ภาวะสุขภาพอื่นๆ ได้ เช่น:

• ความเครียดและภาวะซึมเศร้า เนื่องจากความอ่อนเพลียเรื้อรัง
• ปัญหาการเรียนรู้และพัฒนาการในเด็ก
• ภาวะกระดูกเปราะบางในผู้สูงอายุ
• ปัญหาระบบประสาทในกรณีที่ขาดวิตามินบี 12 เรื้อรัง

วิธีรักษาโลหิตจางคืออะไร?

การรักษาโลหิตจางขึ้นอยู่กับสาเหตุและความรุนแรงของภาวะ โดยมีวิธีการรักษาหลักๆ ดังนี้

การเสริมธาตุเหล็กช่วยแก้ไขภาวะโลหิตจางได้อย่างไร?

การเสริมธาตุเหล็กเป็นวิธีรักษาหลักสำหรับโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก โดย:

• รับประทานยาเสริมธาตุเหล็กตามที่แพทย์สั่ง
• เพิ่มอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เช่น เนื้อแดง ตับ ไข่แดง
• รับประทานวิตามินซีร่วมด้วยเพื่อเพิ่มการดูดซึมธาตุเหล็ก

มีวิธีการรักษาโลหิตจางที่เกิดจากโรคเรื้อรังหรือไม่?

การรักษาโลหิตจางจากโรคเรื้อรังมุ่งเน้นที่การรักษาโรคต้นเหตุ และอาจรวมถึง:

• การให้ยากระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดง (Erythropoiesis-stimulating agents)
• การให้วิตามินและแร่ธาตุเสริม
• การรักษาภาวะการอักเสบที่เกี่ยวข้อง

โลหิตจางจากไขกระดูกผิดปกติสามารถรักษาได้หรือไม่?

การรักษาโลหิตจางจากไขกระดูกผิดปกติขึ้นอยู่กับสาเหตุและความรุนแรง อาจรวมถึง:

• การปลูกถ่ายไขกระดูกในกรณีที่รุนแรง
• การให้ยากดภูมิคุ้มกันในบางกรณี
• การให้เลือดเป็นระยะ

ภาวะโลหิตจางสามารถป้องกันได้หรือไม่?

แม้ว่าโลหิตจางบางชนิดจะไม่สามารถป้องกันได้ แต่มีหลายวิธีที่สามารถลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะโลหิตจางได้

วิธีการเลือกรับประทานอาหารเพื่อป้องกันโลหิตจางคืออะไร?

การเลือกรับประทานอาหารเพื่อป้องกันโลหิตจาง ควรคำนึงถึง:

• รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เช่น เนื้อแดง ปลา ไข่ ถั่ว ผักใบเขียว
• เพิ่มอาหารที่มีวิตามินบี 12 และโฟเลต เช่น เนื้อสัตว์ นม ไข่ ธัญพืช
• รับประทานอาหารที่มีวิตามินซีเพื่อช่วยการดูดซึมธาตุเหล็ก

การเสริมวิตามินและแร่ธาตุช่วยลดความเสี่ยงของโลหิตจางได้หรือไม่?

การเสริมวิตามินและแร่ธาตุสามารถช่วยลดความเสี่ยงของโลหิตจางได้ โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง เช่น:

• หญิงตั้งครรภ์ควรได้รับการเสริมธาตุเหล็กและโฟเลต
• ผู้สูงอายุอาจต้องเสริมวิตามินบี 12
• ผู้ที่รับประทานอาหารมังสวิรัติควรเสริมธาตุเหล็กและวิตามินบี 12

การตรวจสุขภาพเป็นประจำช่วยป้องกันภาวะโลหิตจางได้อย่างไร?

การตรวจสุขภาพเป็นประจำช่วยป้องกันภาวะโลหิตจางได้โดย:

• ตรวจพบภาวะโลหิตจางในระยะเริ่มต้น
• ติดตามระดับฮีโมโกลบินและธาตุเหล็กในเลือด
• ค้นหาสาเหตุของโลหิตจาง เช่น การสูญเสียเลือดเรื้อรัง
• ประเมินความเสี่ยงและให้คำแนะนำในการป้องกัน

เมื่อไรควรพบแพทย์หากสงสัยว่ามีภาวะโลหิตจาง?

การพบแพทย์เมื่อสงสัยว่ามีภาวะโลหิตจางเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อการวินิจฉัยและรักษาที่ทันท่วงที

อาการแบบไหนที่ไม่ควรละเลย?

อาการที่ไม่ควรละเลยและควรพบแพทย์ทันที ได้แก่:

• เหนื่อยง่ายผิดปกติ แม้ในการทำกิจวัตรประจำวัน
• หน้าซีดมาก ริมฝีปากซีด
• หายใจลำบาก หรือหายใจเร็วผิดปกติ
• ใจสั่น เจ็บหน้าอก
• วิงเวียนศีรษะรุนแรงหรือเป็นลม
• มีเลือดออกผิดปกติ เช่น ประจำเดือนมามากผิดปกติ

คำแนะนำสำหรับผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโลหิตจาง

สำหรับผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโลหิตจาง ควรปฏิบัติดังนี้:

• ปฏิบัติตามแผนการรักษาของแพทย์อย่างเคร่งครัด
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ โดยเฉพาะอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง
• พักผ่อนให้เพียงพอและหลีกเลี่ยงการออกแรงมากเกินไป
• ติดตามอาการและพบแพทย์ตามนัดอย่างสม่ำเสมอ
• แจ้งแพทย์หากมีอาการผิดปกติหรือผลข้างเคียงจากการรักษา
• พกบัตรประจำตัวผู้ป่วยโลหิตจางติดตัวเสมอ

โลหิตจางเป็นภาวะที่พบได้บ่อยและสามารถรักษาได้ในหลายกรณี การตระหนักถึงอาการ การตรวจสุขภาพเป็นประจำ และการปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัดจะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถจัดการกับภาวะนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

ร่วมตอบคำถามกับเรา

บทความที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

เอกสารอ้างอิง

Koller O. The clinical significance of hemodilution during pregnancy. Obstet Gynaecol Surv 1982; 37(11):649-652.
World Health Organization, Method of assessing iron status, Iron Deficiency Anemia Assessment, Prevention, and control A guide for program managers, 2001, 33-43.
สํานักโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข,คูมือแนวทางการควบคุมและปองกันโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก, 2556, 2.
ACOG Practice Bulletin No. 95: Anemia in pregnancy. Obstetrics and gynecology. 2008;108(2):457-64.
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย. Clinical practice guidelines for diagnosis and management of thalassemia syndrome. 2006.
British Committee for Standards in Haematology: The Diagnosis and Mangement of Primary Autoimmune Haemolytic Anaemia.
Chakravarty,E.F., Murray,E.R., Kelman,A., & Farmer,P. (2011) Pregnancy outcomes after maternal exposure to rituximab. Blood, 117, 1499-1506.